Высокае служэнне духоўным ідэалам ў рамане Сервантэса Дон Кіхот і рамантызм герояў у навелах М. Стральцова

Чалавек прыходзіць у жыццё без якіх-небудзь ведаў і ўменняў. Яго свядомасць - tabula rasa (чыстая дошка). І здаецца, што на ёй можна напісаць, што заўгодна. Але кожная жывыя істота, на працягу жыцця, можа рэалізаваць толькі свае магчымасці, якія адрозніваюцца ад магчымасцяў іншых.

На "чыстую дошку" свядомасці чалавека можна "нанесці" толькі тое, што дазваляюць "ўласцівасці" гэтай "дошкі", а не ўсё, што хацелася б.  На tabula rasa чалавека адлюстроўваецца яго час: культура, людзі, падзеі. Але ён адлюстроўваецца выпадковым чынам. Хто толькі не піша на "чыстай дошцы" чалавечай свядомасці! І сёння чалавечая свядомасць фарміруецца спантанна. Таму і сам такі спантанны чалавек, які кідаецца ў пошуках сэнсу свайго існавання.

Каб чалавечае грамадства не "штурмавалі" ўвесь час імавернасныя стыхіі, само жыццё "ўраўноўвае" крайнасці чалавечага існавання ў звычайным ходзе падзей.

Чалавек развівае свой характар праз жыццёвы вопыт і навучанне. Матэрыял для разважання і пазнання чалавек атрымлівае з вопыту. Вопыт складаецца з успрыманняў, а яны складаюцца з адчуванняў і рэфлексіі. Калі мы абстрагуемся ад ўспрымання, мы атрымліваем ідэі. Але прыроджаных ідэй не існуе. Ёсць толькі некаторыя агульныя законы, якія ўплываюць на развіццё ідэй.

Чалавек жыве ў свеце, жыве сярод людзей, жыве ў людзях, і свет і людзі жывуць у ім па законах чалавечнасці. Мы звязаны адзін з адным таемнымі нітачкамі. Нават калі мы сустракаемся ў першы раз, нават калі мы гэтага не чакаем, мы можам убачыць святло і цяпло іншага чалавека або падзяліцца сваім святлом. Праявамі святла і яскравасці, якія ўлываюць на нас, могуць быць ўсмешка, вочы, пачутыя словы.

Так здарылыся з героем аповесці “ І зноў, зноў горад”  Міхася Стральцова Пятром. Разгублены, у задуменнях, дзе яму хочацца жыць, на вёсцы ці у горадзе, сядзіць ён у зале чакання аэравакзалу.

“А потым нешта здарылася з ім, Пятром, а можа, і з часам – час спыніўся, адно было ўладаранне цішыні, гукаў, і ўсё ў пакоі і за акном зажыло ненатужным адчуваннем нечага таямнічага, таго, што ніколі не здзейсніцца вось цяпер, адразу, і чаму не будзе канца і сёння і, напэўна, заўтра – і ад гэтага не было страшна, а толькі трошачкі дзіўна, што па-за ім, Пятром, па-за ціхманым дзядзькам, што сядзеў побач, па-за цёткай з кіжкай, мужчынам за перагародкай існавала нешта, што чуйна значылася ва усмешцы, слове, маўчанні рук і вачэй, але чаму ніколі не выказацца цалкам у адным кароткім імгненні ці нават чалавечым жыцці. І ўжо не хацелася думаць пра самалёт: якое гэта мела значэнне, пряляціць ён ці не пряляціць?”  [2, с. 138]

Чалавек існуе як цялесны, матэрыяльны, пачуццёва успрымальны свет. Чалавек уключае ў сябе і сваё ўласнае цела, і грамадства, у якім ён жыве, і ўсю культуру. У звычайным жыцці чалавек не ўсведамляе багацця сваіх магчымасцяў і, такім чынам, не можа адбыцца як асоба. Але што робіць чалавека чалавекам?

Жанр рамана, створаны Сервантэсам, быў сапраўдным мастацкім адкрыццём. Гэта універсальны раман, здольны ахапіць усё багацце жыцця, дзякуючы самастойнаму развіццю вобраза і самаразвіццю сюжэту. Параўноўваючы сюжэт "Дон Кіхота" з сюжэтамі твораў сярэднявечнай літаратуры, Л.Е. Пінскі прыходзіць да высноў аб двух тыпах сюжэтаў: фабула-сюжэт, які будуецца на аснове падзейнай канвы легенды або міфа, а самастойнасць аўтара праяўляецца толькі ў інтэрпрэтацыі ладу галоўнага героя, і сюжэт-сітуацыя, у якой абставіны дзеяння суадносяцца з персанажам, служаць сродкам канструявання, інтэрпрэтацыі і раскрыцця яго характару. У сюжэце такога тыпу герой выказвае сутнасць эпохі, а праз гісторыка-культурныя асаблівасці эпохі - сам дух вечнасці. Ні адно з твораў, якія прапануюць сваю трактоўку вобразу Дон Кіхота, не паўтарае сюжэт рамана Сервантэса. Фабула і герой у сюжэце – сітуацыі, цалкам створаныя мастацкім выдумкай аўтара, неаддзельныя ад яго канцэпцыі чалавека і свету. Але пры ўсёй разнастайнасці сюжэтнай часткі ў творах, якія аднаўляюць вобраз Дон Кіхота, ёсць падабенства ў донкіхотскіх адносінах героя да рэчаіснасці і нятленным ідэалам справядлівасці і дабра. Вобраз Дон Кіхота, такім чынам, пацвярджае справядлівасць гуманістычных ідэалаў і перадае задачу іх рэалізацыі нашчадкам.

Першае, што ляжыць на паверхні сюжэту і кідаецца ў вочы - імкненне Сервантэса абсмяяць рыцарскія раманы, якія ўсё яшчэ карысталіся ў Іспаніі значнай папулярнасцю. Сервантэс неаднаразова прама паказвае такі свой намер. У пралогу гаворыцца аб тым, што "Дон Кіхот" ёсць "суцэльнае выкрыццё рыцарскіх раманаў" і што "адзіная мэта" кнігі - "скінуць уладу рыцарскіх раманаў і звесці ў нішто іх шырокае распаўсюджванне, якое яны атрымалі ў вышэйшым грамадстве і ў простага люду".

Кантэкстуальная выразная падрабязнасць пейзажа, побыту, партрэта, дзеяння персанажа ці маўлення, якая з’яўляецца эстэтычна важным элементам яго вобразнай структуры - мастацкая дэталь. Яна дадае вобразу істотнае для яго разумення, удакладняе характарыстыку канкрэтнага вобраза, эпізоду, дапамагае стварыць агульную танальнасць твора, раскрыць аўтарскую ідэю, 

Чытач мае магчымасць атрымаць найбольш яркія і пераканаўчыя ўяўленні пра персанаж, яго знешнасць, псіхалагічны стан, акаляючыя яго абставіны менавіта з дапамогай мастацкай дэталі. У залежнасці ад прызначэння, М. Стральцоў выкарыстоўвае пейзажныя, партрэтныя, рэчавыя, сітуацыйныя і моўныя мастацкія дэталі. Ён мае здольнасць вельмі прыкметна паказаць «дыялектыку душы», яе рухі. Напрыклад у апавяданні «Двое ў лесе».

“Рукі ў Клыбіка вялыя і няпэўныя нейкія, і гледзячы, як ён брынкаў сякерай па суччу ці перакочваў гатовы кругляк, успамінаўся чамусьці ягоны бацька, гэткі ж высокі і гламаздаваты, як і сын. Пра бацьку ў вёсцы казалі, што праз ляноту сваю жыў у недагледжанай хаце, а то расказвалі яшчэ, што раніцай, калі не было чым распальваць у печы, хадзіў ён на двор абчэсваць сцены старога клетушка”. [2, с. 40] 

Каб паказаць бацьку Клыбіка, у прыватнасці, такія яго рысы, як нядбайнасць і ляноту, М. Стральцову было дастаткова сказаць, што ён хадзіў абчэсваць сцены старога клетушка для растопкі. Як гэта верна падмечана можа адразу ацаніць той, хто ведае вясковы побыт.