Народная купальская абраднасць: вопыт рэжысёрскага вырашэння

Традыцыйныя абрады і святы - час, калі раскрываецца сутнасць нацыянальнага характару чалавека, і ў гэтым выяўленні чысцее і мацнее яго душа, знікае пачуццё самоты і безабароннасці, асоба, яднаючыся з прыродаю і грамадою, чалавек пачынае разумець адзінства жьщця з касмічнай прасторай. Усе традыцыйныя абрады і святы, акрамя хрэсьбінаў, вяселля і пахавання, звязаныя з колазваротам сонца і прымеркаваныя да земляробчага календара. Найважнейшыя з іх - Купалле, што ладзіцца ў самую кароткую летнюю ноч, і Каляды — у самую доўгую зімовую ноч, Вялікдзень і Дзяды, якія ў старадаўнасці адзначаліся строга ў дні веснавога і восеньскага раўнадзенстваў, а таксама Гуканне вясны, Радаўніца, Багач (Дажынкі) [28, c.14-15].

Сутнасцю духоўнага жыцця старадаўніх насельнікаў Беларусі заўсёды быў фальклор, язычніцкі ў сваей аснове. Хрысціянізацыя нашых продкаў прывяла да пэўнага знішчэння іх міфалагічных паданняў і народных святаў, узнікла блытаніна. Колішнім паганскім багам і духам надаваліся імёны хрысціянскіх святых. Пры гэтым за імі пакідаліся асноўныя функцыі язычніцкіх. 3 цягам часу каталіцкія і праваслаўныя святары пачалі служыць набажэнствы да земляробчых святаў. Спецыфіка беларускай сялянскай працы вяла да захавання пад хрысціянскай афарбоўкай аграрных язычніцкіх культаў і звязанага з імі фальклору. Але хрысціянскія сюжэты ў ім складаюць меншасць, хоць мінула тысячагоддзе афіцыйнага прыняцця хрысціянства [4, c.87-88]. Так, да святкавання Купалля быў прымеркаваны дзень Яна Хрысціцеля (Івана Купалы): у каталікоў у ноч з 23 на 24 чэрвеня, а ў праваслаўных — у ноч з 6 на 7 ліпеня [так атрымалася з-за таго, што Руская праваслаўная царква не прыняла грыгарыянскі каляндар (новы стыль), а ў

Купальская абраднасць прасягнутая духам старажытнасці, таму для яе разумення і асэнсавання неабходны абрадавыя кантэксты і тлумачэнне. Фальклорныя песні, гульні, купальскія карагоды ў спалучэнні з рытуальным дзеяннем атрымліваюць архаічны падтекст: культ зямлі, культ сонца, культ агню, культ вады і інш. Гістарычны лёс Беларусі складаўся так, што часам народ не мог звярнуцца да сваіх уласны каранёў, да рознай культуры і мовы, але ж ў наш час ёсць магчымасць звяртання ў пошуках шляхоў самазахоўвання сваіх абрадаў і традыцый. Свята летняга сонцастаяння адлюстроўвае багацце традыцыйнай культуры беларускага народа і мае пазнавальнае, выхаваўчае, жыццёва эстэтычнае значэнне.

На сённяшні дзень я лічу, што асноўная памылка большасці арганізатараў - тое,што яны не захоўваюць адну з галоўных жанравых характарыстык народнага свята –масавасць удзелу, і ўвасабляюць Купалле ў форме прадстаўлення.Даволі часта дзеянні каля кастра арганізуе нязначная колькасць людзей, і большасць прысутных застаюцца пасіўнымі гледачамі, што рэзка зніжае эфектыўнасць эмацанальнага і выхаваўчага ўздзеяння свята. Мне здаецца, што ёсць ў нашых краях людзі, для якіх старажытнае свята Купалля не прычына выпіць і спаліць вогнішча, але ж магчымасць адчуць сябе звяном у бясконцым ланцугу пакаленнеў беларускага народу, адыходзячаму ў глыб вякоў. У сваёй працы купалле, якое праводзілася ў Гомельскай вобласці, ў веске Шарпілаўка, выкарыстоўваюцца беларускія традыцыі і абрады. Асабіста гэта важна, таму што ўсе людзі ўбачылі сапраўды народнае свята з купальскімі гульнямі і абрадамі. Я лічу, што пры падрыхтоўцы свята трэба як мага больш актывізаваць ўдзельнікаў, прыцягнуць гледачоў да беларускай спадчыны, каб найбольшая колькасць

Шматлiкiя даследаваннi у сферы сувязі ў традыцыйнай i сучаснай культур грунтуюцца на ўсведамленнi таго, што апрадмечаныя формы самабытнага духоўнага вопыту мiнулага, часткова захаваўшы сваю арыгiнальную iснасць, а часткова “пераапрадмецiўшыся”, становяцца грунтам новых сiнтэзаў, i гэтым падтрымлiваюць духоўны патэнцыял культуры. Архаiчныя ў сваёй аснове сiмвалы i коды, рэтранслюючы ператвораны ў каштоўнасныя iдэалы, сацыяльна-культурны вопыт, прад’яўляюць кожнаму пакаленню iмператывы дзейнасцi, спосабы асэнсавання, узнаўлення рэчаiснасцi, крытэрыi яе ацэнкi (сенсарнай, сублiмiраванай, рацыяналiстычнай). I, такiм чынам, уздзейнiчаюць на сучаснае i будучае гэтай рэчаiснасцi. Адсюль – абвастрэнне навуковай i грамадскай цiкавасцi да механiзмаў i сродкаў (разгалiнаванай сiстэмы кодаў) мадэлiравання i рэтрансляцыi жыццёва важных, правераных часам сэнсаў i самабытных формаў беларускай традыцыйнай культуры.

Таким чынам, Купалле – свята-апагей гадавога жыцця беларусаў, не страціла сваёй актуальнасці і па сённяшні дзень. Выкарыстоўваючы сучасныя тэхнічныя сродкі мастацкай выразнасці, на грунтоўнай аснове традыцыйнага фальклору ёсць магчымасць зрабіць яскравае свята з тэатралізаваным прадстаўлённем. Галоўныя плюсы такога мерапрыемства заключаюцца ў тым, што яно “плоць ад плоці” на генетычным ўзроні з беларускім самабытным этнасам. На практыке ў працэсе напісання сцэнарыя для сцэнічнай дзеі, трэба ўлічваць разнастайныя мадэфікацыі абрадаў і рытуалаў, якія ўласцівы той, ці іншай мясцовасці. Гэта дапаможа найбольш пільна падыйсці да праблем развіцця культуры на месцах.

Нам зразумелы сэнс абрадаў, у якіх чалавек удзельнічае на працягу свайго жыцця. Пры змене традыцыі змяняецца і абрад. Аджылыя абрадавыя дзеянні становяцца гульней, забаўкай. Такія, мабыць, танцы, рухомыя гульні, варожбы і г.д., якія нясуць зараз іншы сэнс, аднак займаюць важнае месца ў жыцці чалавека, як падчас сацыялізацыі, так і пасля здабыцця статусу сталага чалавека, паўнапраўнага члена гамадства. Аднак, пры змене традыцый, абрады, якія абслугоўвалі старую