Вывучэнне жыццёвага і творчага шляху пісьменніка ў школьным курсе літаратуры

Школа на сучасным этапе свайго развіцця ставіць асноўнай мэтай выхаванне гарманічна развітай асобы, таму, па меркаванні С.А. Вяргеенка, педагагічнаму калектыву навучальных устаноў трэба мець на ўвазе, што “ўся іх работа павінна быць накіравана не толькі на засваенне школьнікамі адпаведнай сумы ведаў, але паралельна з гэтым і на выхаванне іх эстэтычных густаў, фарміраванне здольнасці ўспрымаць прыгожае ў акаляючых прадметах і з’явах, фарміраванне эстэтычных адносін да рэчаіснасці, эстэтычнай культуры школьнікаў” [14, с. 223]. Гэтага можна дасягнуць праз агульнае эстэтычнае выхаванне школьнікаў.

У штодзённым жыцці, называючы што-небудзь прыгожым або агідным, мы выказваем свае адносіны да таго ці іншага прадмета, з’явы, падзеі або чалавека.

Як слушна адзначае Л.В, Асташонак, “убіраючы ў сябе адзінства маральнага і эстэтычнага, вобразна адлюстроўваючы рэчаіснасць, літаратура валодае велізарнай сілай уплыву на ўсіх, хто дакранаецца да яе душой” [32, с. 3].

Літаратура – адзін з відаў мастацтва, які ўздзейнічае на чытача эстэтычна, раскрывае перад ім свет прыгожага. Носьбітам гэтай прыгажосці з’яўляецца перш за ўсё герой твора, надзелены пэўнымі маральнымі якасцямі.

Важнейшае прызначэнне літаратуры – выхаванне мастацкай праўдай, хараством эстэтычнага ідэалу, які заўсёды азначае ўяўленне аб вышэйшай прыгажосці, дасканаласці чалавека і жыцця. Эстэтычны ідэал ёсць своеасаблівае выяўленне грамадскасці пісьменніка, у ім адбіваецца ідэйная накіраванасць і сацыяльна-псіхалагічная асаблівасць творчасці мастака, яго светапогляд, мера яго мастацкай праўды.

Галоўнае ў школьным навучанні літаратуры – гэта эстэтычнае спасціжэнне жыцця і багацця чалавечых характараў праз мастацкія вобразы і на гэтай аснове фарміраванне ідэйных і маральных перакананняў, эстэтычных поглядаў і густаў, актыўнай жыццёвай пазіцыі вучняў.

Эстэтычнае выхаванне сродкамі літаратуры – гэта не толькі мэтанакіраванае ўздзеянне на эмацыянальную сферу вучняў, развіццё іх здольнасці правільна разумець мастацкае слова, любіць літаратуру, атрымліваць асалоду ад далучэння да яе мастацкіх вобразаў.

Эфектыўнасць прымянення розных метадаў і прыёмаў пры вывучэнні манаграфічнай тэмы можа быць праверана пры правядзенні педагагічнага эксперымента.

Базай для дадзенага педагагічнага эксперымента стаў 9”Б” клас сярэдняй школы № 2 г. Оршы.

Мэта эксперымента – даследаваць уплыў мэтанакіраванага прымянення метадаў і прыёмаў як сродка развіцця пазнавальных інтарэсаў пры вывучэнні манаграфічнай тэмы.

Для дасягнення пастаўленай мэты рэалізоўваліся наступныя задачы:

1. Даследаваць першапачатковы ўзровень ведаў вучняў па тэме.

2. На працягу некаторага часу з вучнямі класа праводзіць мэтанакіраваную працу па вывучэнні манаграфічнай тэмы.

3. Паўторна даследаваць ўзровень ведаў вучняў па тэме, параўнаць атрыманыя дадзеныя з першапачатковымі вынікамі.

4. Зрабіць вывады.

Дадзены педагагічны эксперымент складаўся з трох этапаў: канстатыўнага, фарміруючага і кантрольнага.

Для ўстанаўлення ўзроўню ведаў вучняў да моманту навучальнага эксперыменту намі была праведзены кантстатыўны эксперымент.

Падчас канстатыўнага эксперыменту вучням было прапанавана тэставае заданне “Янка Купала”:

Тэст

1. Янка Купала – літаратурны псеўданім народнага паэта Беларусі. Сапраўлнае імя і прозвішча – … (Іван Дамінікавіч Луцэвіч).

2. Дзень яго нараджэння супадае … (са святам Івана Купалы).

3. Ён нарадзіўся … (7 ліпеня 1882г. у фальварку Вязынка, цяпер Маладзечанскі раён Мінскай вобласці).

4. Бацька Івана Луцэвіча быў … (дробным арандатарам).

5. 15 мая 1905 г. у прагрэсіўнай рускамоўнай газете «Северо-Западный край» быў надрукаваны першы беларускі твор Я. Купалы. Гэта быў верш … («Мужык»).

6. 1908 год знамянальны ў жыцці паэта, бо … (выйшла першая кніга паэзіі «Жалейка»).

7. У 1910 г. выйшаў другі зборнік вершаў Янкі Купалы, які прынёс паэту яшчэ большы поспех. Зборнік называўся … («Гусляр»).

Правядзенне ўрока літаратуры – гэта асноўны ключавы момант у педагагічнай дзейнасці кожнага настаўніка, ад якога залежыць якасць адукацыі і ўвогуле ступень навучанасці выпускнікоў устаноў агульнай сярэдняй адукацыі. Урок з’яўляецца жывой клетачкай адукацыйнага працэсу. Усё самае важнае і самае галоўнае для вучня адбываецца на ўроку.

Сёння нельга ўявіць навучанне ў школе без такой дысцыпліны, як літаратура. Гэта перш за ўсё мастацтва слова, прызначэнне якога – фарміраваць эстэтычную культуру школьніка, задавальняць яго эстэтычныя патрабаванні. Ад урока да ўрока вучню адкрываюцца дзверы ў свет мастацтва, у свет жыцця. Вывучэнне біяграфіі дае вучню не толькі інфармацыю пра жыццё і лёс вядомага і таленавітага пісьменніка, але і дазваляе зразумець прычыны напісання твора, аўтарскую задуму, гісторыю напісання твора, даведацца пра гістарычныя падзеі, што адбываліся ў нашай краіне, бо амаль кожны мастак слова не быў абыякавы да лёсу сваёй краіны, да тых грамадзянскіх і палітычных абставін, што былі ў дзяржаве.

Па выніках дадзенай працы можна зрабіць наступныя вывады:

У дыпломнай рабоце даследаваліся шляхі эфектыўнага вывучэння жыццёвай біяграфіі як тэарэтычна, так і метадычна (распрацоўкі планаў-канспектаў урокаў), уплыў вывучэння біяграфіі пісьменніка на фарміраванне эстэтычнай культуры асобы школьніка, даследавалася значэнне вывучэння біяграфіі мастака слова, спецыфічныя асаблівасці вывучэння біяграфіі пісьменніка ў V – VIII, IX – XІ класах, роля міжпрадметных сувязяў пры вывучэнні біяграфіі пісьменніка ў школе.

У сучаснай методыцы акрэсліваюцца два шляхі (алгарытмы) вывучэння манаграфічнай тэмы. Першы – “паслядоўны” – прадугледжвае знаёмства вучняў на першым уроку з біяграфіяй пісьменніка, на астатніх жа ўроках разглядаецца ягоная творчасць. Да паслядоўнага вывучэння спачатку біяграфіі пісьменніка, а затым ягонай творчасці мэтазгодна звяртацца ў тым выпадку, калі ў склад манаграфічнай тэмы ўваходзіць адзін твор.

Другі шлях вывучэння манаграфічнай тэмы – “паралельны” – скіроўвае на паэтапнае вывучэнне жыцця і творчасці пісьменніка: на асобным уроку разглядаецца той ці іншы перыяд творчасці аўтара. Гэты шлях рэкамендуецца абіраць у тых выпадках, калі вывучаецца творчасць паэта цалкам або разглядаюцца некалькі невялікіх твораў, напісаных пісьменнікам у розныя перыяды.

Заняткі па вывучэнні манаграфічнай тэмы павінны спалучаць самыя разнастайныя метадычныя формы.