Складанаскарочаныя словы у беларускай мове
ГГУ им.Ф.Скорины (Гомельский государственный университет)
Диплом
на тему: «Складанаскарочаныя словы у беларускай мове»
по дисциплине: «Белорусская филология»
2018
251.00 BYN
Складанаскарочаныя словы у беларускай мове
Тип работы: Диплом
Дисциплина: Белорусская филология
Работа защищена на оценку "9" без доработок.
Уникальность свыше 60%.
Работа оформлена в соответствии с методическими указаниями учебного заведения.
Количество страниц - 50.
Поделиться
УВОДЗІНЫ
ГЛАВА 1 ТЭАРЭТЫЧНЫ АСПЕКТ УЗНІКНЕННЯ І ЎЖЫВАННЯ СКЛАДАНАСКАРОЧАНЫХ СЛОЎ
1.1 Гісторыя ўзнікнення складанаскарочаных слоў
1.2 Абрэвіяцыя як спосаб утварэння новых слоў
Вывады па главе 1
ГЛАВА 2 СПОСАБЫ ЎТВАРЭННЯ АБРЭВІЯЦЫЙ І ІХ УЖЫВАННЕ Ў СУЧАСНЫМ МАЎЛЕННІ
2.1 Тыпы абрэвіятур
2.2 Працэсы аманіміі і варыянтнасці ў абрэвіяцыі
2.3 Працэсы сінаніміі ў абрэвіяцыі
2.4 Утварэнне адабрэвіятурных дэрыватаў
Вывады па главе 2
ГЛАВА 3 СКЛАДАНАСКАРОЧАНЫЯ СЛОВЫ Ў МОВЕ СУЧАСНЫХ СРОДКАЎ МАСАВАЙ ІНФАРМАЦЫІ
3.1 Спецыфічныя асаблівасці мовы сучасных СМІ ў кантэксце літаратурнай моўнай прасторы
3.2 Выкарыстане ў мове сучасных СМІ абрэвіятур
Вывады па главе 3
ЗАКЛЮЧЭННЕ
СПІС ВЫКАРЫСТАНЫХ КРЫНІЦ
УВОДЗІНЫ
Багацце нацыі вызначаецца каларытныя і разнастайнасцю яе мовы. Мова – жывы арганізм, які знаходзіцца ў пастаянным развіцці. Найбольш зменлівая частка адзінай моўнай сістэмы лексіка. Развіццё навукі, тэхнікі, змены ў грамадскім жыцці краін, гандлёвыя і культурныя сувязі усе гэтыя падзеі адбіваюцца на лексічным складзе мовы. Адны словы выходзяць з ужытку, а іншыя, наадварот, з'яўляюцца ў мове. Асаблівасцю сучаснага лексічнага інвентара беларускай мовы з’яўляецца несумненны колькасны рост абрэвіятурных адзінак, якія прадстаўляюць розныя сферы дзейнасці; гэта звязана перш за ўсё з усё ўскладняючыміся рэаліямі жыцця, якія патрабуюць лексічнай аб'ектывацыі ў форме комплексаў-словазлучэнняў, часам досыць шматслоўных.
Слоўнікавы склад сучаснай беларускай мовы папаўняецца за кошт утварэння новых слоў з дапамогай словаўтваральных працэсаў. Пры аналізе мовы як феномена культуры і адлюстравання замацаваных у ёй праяў культуры асобнай увагі заслугоўвае марфалагічнае словаўтварэнне. Існуюць розныя спосабы словаўтварэння: прэфіксальны, суфіксальны, усячэнне, абрэвіяцыя, словаскладанне.
Гісторыя развіцця чалавецтва – гэта гісторыя назапашвання і перадачы ведаў і інфармацыі. Змена ўяўленняў чалавека пра свет, яго ўзаемаадносіны з навакольнай прыродай знаходзяць сваё адлюстраванне не толькі ў артэфактах, але і ў мове як найбольш важным складніку чалавечай дзейнасці. Несумненна, тэлекамунікацыйныя тэхналогіі і Інтэрнэт найбольш значна ўплываюць на мову і культуру ў сучасным свеце. Варта адзначыць, што ў электронным асяроддзі міжкультурная камунікацыя ў большай ступені носіць знакавы характар, бо працэс абмену паведамленнямі (сімваламі) адбываецца ў выглядзе слоў, дзеянняў і некаторых аб'ектаў (графіка, фота, табліцы і інш.), што інтэрпрэтуюцца тым ці іншым спосабам людзьмі, у тым ліку прыналежнымі да розных моўных культур.
У працэсе віртуальнай інтэрнэт-камунікацыі адбываецца сутыкненне, судакрананне многіх культур. Для зручнасці зносін і адэкватнасці ўспрымання інфармацыі адбываецца распаўсюджванне элементаў пісьмовай культуры (смайлікаў, акронімаў, абрэвіятур), у тэкстах электронных публікацый, у стылёвым афармленні карыстальніцкага інтэрфейсу вэб-сайтаў. Хуткі тэмп жыцця, павелічэнне маштабу міжкультурнай інтэрнэт-камунікацыі прывялі да таго, што абрэвіяцыя стала масавай з'явай у многіх мовах. Нягледзячы на тое што існуюць даволі шматлікія даследаванні, прысвечаныя праблемам абрэвіяцыі ў сучасных мовах, скарочаныя лексічныя адзінкі застаюцца ў многіх адносінах загадкай ў лінгвістычным плане, паколькі ў дачыненні да іх прыходзіцца разглядаць пад спецыфічным вуглом гледжання такія фундаментальныя праблемы, як праблема структуры слова і яго значэння, праблема марфемы і г.д. Гэтай складанасцю тлумачацца супярэчлівасць меркаванняў, а часам і супярэчлівы падыход да праблемы абрэвіяцыі. Пераклад абрэвіятур і скарачэнняў заўсёды з'яўляўся актуальнай тэмай для вывучэння, але ў апошні час яму надаецца асаблівая ўвага.
Праблемы абрэвіяцыі як спецыфічнай моўнай з'явы і асаблівасці абрэвіяцыі ў сучасным маўленні разглядаюцца ў шматлікіх артыкулах і працах расійскіх і замежных аўтараў. Да ліку найбольш грунтоўных прац у гэтай вобласці можна аднесці працы Д.І. Аляксеева, Е.П. Валошына, В.Г. Паўлава, М.М. Шчэрбіноўскай, М.М. Сегален, Т. Пайлза, Р. Уэльза, О. Есперсен, К. Сунде, А. Беклунд і інш.
Абрэвіяцыя як лінгвістычная з'ява сустракаецца ў розных стылях маўлення, выяўляецца ў тэкстах разнастайнага характару: рэкламных аб'явах, газетных артыкулах, інструкцыях, навукова-публіцыстычных працах. Сучасны дзелавы свет Інтэрнэту і міжкультурнай камунікацыі адрозніваецца выкарыстаннем англамоўных скарачэнняў, што патрабуе карэктнай трактоўкі скарачэнняў сучаснай англійскай мовы.
Вызначэнне скарачэнняў і прынцыпы іх класіфікацыі праблематычныя, бо да гэтага часу не выпрацавана ні ўніверсальнага вызначэння, ні ўніверсальнай тэорыі абрэвіяцыі. Бо слова ўдзельнічае ў працэсе абрэвіяцыі непасрэдна, а часам у якасці кампанента буйнейшых абрэвіруемых частак тэксту, яно падаецца зручным як адзінка аналізу для вымярэнняў абрэвіяцыі. Пры гэтым звычайна ўлічваюць такія прыкметы слова, як намінатыўнасць, двухбаковасць, функцыянальнасць. Далучаючы абрэвіяцыю да спосабаў словаўтварэння, маюць на ўвазе ўтварэнне складанаскарочаных слоў. На сённяшні дзень абрэвіяцыя стала адным з самых распаўсюджаных спосабаў стварэння намінатыўных адзінак.
Розныя экстралінгвістычныя і ўнутрымоўныя фактары паскараюць тэндэнцыю да скарачэння слоў. Падобная з'ява назіраецца амаль ва ўсіх краінах і нацыянальных мовах і выяўляе як падабенства, так і адрозненне ў шляхах свайго развіцця. На працягу апошніх дзесяцігоддзяў у сучасных еўрапейскіх мовах павялічваецца колькасць абрэвіятур і ўзрастае частата іх ужывання, а абрэвіяцыя становіцца адным з галоўных спосабаў словаўтварэння. Большасць навукоўцаў адзначаюць, што скарачэнні не з'яўляюцца спецыфічнай асаблівасцю асобнай нацыі, асобнай мовы. Абрэвіяцыя ўласцівая ўсім мовам, і прычыны, яе развіццё, варта шукаць у агульных законах развіцця чалавечага грамадства, арганізацыі чалавечай памяці і ўспрымання.
У шматлікіх даследаваннях працэсаў абрэвіяцыі скарачэнне вызначаецца як спецыфічны сродак словаўтварэння, што служыць для стварэння структурна-семантычных і стылістычных варыянтаў слоў. Нягледзячы на тое, што абрэвіяцыя не заўсёды згадваецца ў шэрагу прадуктыўных спосабаў словаўтварэння нават еўрапейскіх моў, у той жа час не адмаўляецца і сам факт яе наяўнасці і распаўсюджвання ў мове. У працэсе скарачэння ўтвараюцца паўнапраўныя камунікатыўныя адзінкі з усімі якасцямі слоў.
ГЛАВА 1 ТЭАРЭТЫЧНЫ АСПЕКТ УЗНІКНЕННЯ І ЎЖЫВАННЯ СКЛАДАНАСКАРОЧАНЫХ СЛОЎ
1.1 Гісторыя ўзнікнення складанаскарочаных слоў
Абрэвіяцыя як спецыфічны спосаб словаўтварэння даўно прыцягвае ўвагу даследчыкаў. Усе звяртаюць увагу на тое, што пераважная большасць складанаскарочаных слоў у беларускай мове ўзнікла ў савецкі час. Вядома, што пік папулярнасці падобных адзінак адбыўся ў 1910-1920-я гады. Масавае адчуванне доўгага крызісу, стыхійнае жаданне абнаўлення ўсяго жыцця прывяло ў той час да злому старога ладу і, як вынік, пошуку новых формаў самавыяўлення. Новая дзяржаўная семіётыка, рэформа графікі, змена лексічных пластоў, адмаўленне ад мудрагелістага маўленчага этыкету выразна адлюстроўвалі настойлівую патрэбу размаўляць у іншым маўленчым накірунку. І абрэвіятуры, разам з мноствам іншых новасаветызмаў, увайшлі ў маўленчы ўжытак як паказчык новага моўнага густу эпохі.
Зрэшты, нішто не змяняецца раптоўна. Складанаскарочаныя адзінкі сталі запатрабаваныя ў маўленні не толькі ў рамках рэвалюцыйнага палітычнага дыскурсу, але і ў межах традыцыйнага самадзяржаўнага мыслення. У царскай арміі актыўна ўжываліся такія адзінкі, як (руск.) Главковерх (вярховны галоўнакамандуючы), наштаверх, генкварверх, оченквар, каваримия і інш. [11, с. 12]. Тэндэнцыі да словаскарачэння вельмі спрыяла вынаходніцтва тэлеграфа.
Кадэты, эсэры і эсдэкі узніклі сто гадоў таму. З'явіліся пры царскім праўленні найменні мануфактур і камерцыйных кампаній Продуголь, Продамет, Рускабель, Сотим, Вочето, Катопром, быццам бы намінатыўныя прадвеснікі такіх сучасных назваў, як, Газпром, Беларусбанк, Белінвестбанк, Белааграпромбанк, Беларуснафта і інш. Яны паказваюць, што прышэсце абрэвіятур ў сучасную мову, верагодна, адбылося б пры любым развіцці гістарычных падзей.
Часам росквіту абрэвіяцыі стала савецкая эпоха. Паказальна, што само найменне дзяржавы – СССР – уяўляла сабой менавіта абрэвіятуру. Большасць новых савецкіх ведамстваў, арганізацый і ўстаноў набылі аблічча складана скарочанай адзінкі: ВКП (б), СНК, УЦВК, ВЧК, ОГПУ, НКВД, РККА, калгас, наркамат, ВЛКСМ, Осоавиахим, ДТСААФ, ЦК КПСС і інш. У 1920 – 1930-я гады многія майстры славеснасці высмейвалі распаўсюджаную ў той час практыку ўводзіць ва ўжытак няўдалыя скарачэнні. Цяга да ўсячэння слоў прывяла да з’яўлення тысяч новых номинатаў – ад штучна створаных антрапонімаў (Вілен – Уладзімір Ільіч Ленін; Мэлор – Маркс, Энгельс, Ленін, Кастрычніцкая (руск: Октябрьская) рэвалюцыя, Рэвольд – рэвалюцыйнае дзіцё і інш.) да найменняў пасад і роду заняткаў (камбрыг, наркам, шкраб). З тых часоў назвы устаноў маюць выключна складанаскарочаны выгляд (МЗС, МДУ, НДІ, РАН, ПТВ, ЦЭЦ і інш.). Пры гэтым некаторыя абрэвіятуры (бомж, ваенкамат, ВНУ, загс, калгас, лікбез, амап) у сучаснай мове на столькі лексікалізаваліся , што ўспрымаюцца як паўнавартасныя слоўнікавыя адзінкі з невідавочнай ўнутранай формай.
Распаўсюджванне скарочаных моўных адзінак у ХХ стагоддзі стала агульнасусветнай тэндэнцыяй. У многіх сучасных мовах з'явіліся шматлікія абрэвіятуры. З тых, што набылі міжнародны статус, варта паказаць NATO - North Atlantic Treaty Organization; NASA - National Aeronautics and Space Administration; UNESCO - United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization; CNN - Cable News Network; NBA - National Basketball Association і інш. Імкненне да словаскарачэння з'ява не толькі еўрапейскіх моў. Так, даволі вядомая блізкаўсходняя палітычная арганізацыя ХАМАС названая ў выніку скарачэння арабскага слова спалучэння «Харакат аль-мукаввама аль-ісламійя» («Ісламскі рух супраціву»).
Лінгвістычная цікавасць да абрэвіяцыі можа быць дыферэнцыравана на ўласна моўнай (у яе рамках актуальныя фанетычны, лексічны, словаўтваральны, граматычны і арфаграфічны аспекты) і камунікатыўны (тут мае значэнне не толькі план кампетэнцыі, але і, напрыклад, узмацнелы ў апошнія гады аспект гульнявой камунікацыі). Пры гэтым на кожным этапе функцыянавання мовы павінна быць сваё асэнсаванне бягучай сітуацыі, у тым ліку звязанай з разглядаемымі моўнымі з'явамі.
За апошнія 20-25 гадоў назапасіўся багаты моўны матэрыял, які патрабуе ўдумлівага падыходу ў даследаванні. Ужо з'явілася нямала мовазнаўчых прац, якія больш-менш поўна асвятляюць сучасную моўную сітуацыю, але наша жыццё мяняецца імкліва, і беларуская мова працягвае абнаўляцца. Кожны новы факт мовы, магчыма, робіць паўней агульную моўную карціну і растлумачвае характар развіцця сучаснай сістэмы мовы.
Праціўнікі савецкай палітычнай сістэмы не аднаразова выказвалі меркаванні аб тым, што абрэвіятуры – гэта частка таталітарнага навамоўя, дзіўнага, немілагучнага, наноснога, бюракратычнага па сваім духу. Пісьменнік В. Вайновіч ў рамане-антыўтопіі «Масква 2042», кажучы пра будучыню камуністычнай сістэмы, насычае тэкст недарэчнымі скарачэннямі псеўдаафіцыёза.
Канцэнтрацыя слоў-абрэвіятур ў СССР была, безумоўна, высокай. Аднак патрэба мовы ў складанаскарочаных словах нельга тлумачыць выключна ідэалагічнымі прычынамі. Сёння, калі дзяржаўны лад ужо даўно іншы, няма ўражання, што абрэвіяцыя як спосаб словаўтварэння згасае. Наадварот, у палітыцы, эканоміцы, мастацтве, справаводстве, спорце, побыце абрэвіятуры застаюцца вельмі папулярнымі.
Асаблівую цікавасць уяўляюць камунікатыўныя аспекты сучаснага выкарыстання складанаскарочаных слоў. Гэта тычыцца асаблівасцяў распаўсюджвання, стварэння і ўспрымання тых ці іншых адзінак. Інакш кажучы, у дадзеным выпадку да разгляду феномену абрэвіяцыі падключаюцца экстралігвістычныя фактары.
ГЛАВА 2 СПОСАБЫ ЎТВАРЭННЯ АБРЭВІЯЦЫЙ І ІХ УЖЫВАННЕ Ў СУЧАСНЫМ МАЎЛЕННІ
2.1 Тыпы абрэвіятур
М. Буракова, гаворачы пра прычыны ўзнікнення абрэвіятур у тэрміналогіі, адзначае, што нярэдка імкненне да зразумеласці і дакладнасці ў тэрмінасістэме прымушае будаваць шматслоўныя, грувасткія тэрміны, і тады ў выніку такога тэрмінаўтварэння не выконваецца нарматыўнае патрабаванне сістэмнасці паводле сцісласці тэрміна. З часам у маўленчай практыцы носьбітаў-тэрмінакарыстальнікаў пры частотнасці ўжывання «доўгіх» тэрмінаў назіраюцца змены, ці скарачэнні, рознымі спосабамі складанай канструкцыі тэрміналагічнага наймення [8, с. 225].
Згодна з класіфікацыяй, прадстаўленай у «Лінгвістычным энцыклапедычным слоўніку», вылучаюцца наступныя тыпы абрэвіятур:
1) абрэвіятуры ініцыяльнага тыпу;
2) абрэвіятуры складовыя,якія ўтвараюцца з пачатковых частак слоў, больш складаных, чым гукі;
3) абрэвіятуры змешанага тыпу, што складаюцца як з пачатковых гукаў (назваў літар), так і з больш складаных пачатковых частак слоў;
4) абрэвіятуры, утвораныя са спалучэння складовай пачатковай часткі слова і формы ўскоснага склону назоўніка;
5) абрэвіятуры, што складаюцца са спалучэння пачатку слова, больш складанага, чым ініцыяльнае, з канцом ці з пачаткам і канцом другога [28, с. 47].
У межах ініцыяльнага тыпу вылучаюцца тры падтыпы:
1) літарныя абрэвіятуры;
2) гукавыя абрэвіятуры;
3) літарна-гукавыя абрэвіятуры [28, с. 47].
З. І. Бадзевіч вылучае наступныя тыпы абрэвіятур:
1) літарныя – складанне назваў пачатковых літар утваральных асноў: БДУ [бэ-дэ-у´], ЭВМ [э-вэ-э´м];
2) фанемныя (гукавыя) – складанне пачатковых фанем (гукаў) утваральных асноў: Гум [гум], БАМ [бам];
3) літаральна-фанемная (літаральна-гукавая): ЦСКА [цэ-эс-ка´] – аб’яднаны назвы літар ц і с, а таксама фанемы [к] і [а], якія вымаўляюцца разам [ка´];
4) складовыя – вынік аб’яднання пачатковых частак утваральных асноў: выканкам – выканаўчы камітэт, спецкар – спецыяльны карэспандэнт;
5) фанемна–складовыя: ІСЛІ – Інстытут сусветнай літаратуры, КамАЗ – Камскі аўтамабільны завод;
6) складова-слоўныя – аб’яднанне пачатковага элемента аднаго слова з цэласнай структурай другога слова: медсястра – медыцынская сястра, дзяржкамітэт – дзяржаўны камітэт;
7) складова-словаформныя – аб’яднанне пачатковага элемента аднаго слова са склонавай формай другога слова: кампалка – камандзір палка;
8) складова “тэлескапічныя” (пачаткова-канцавыя) мапед – матацыкл + веласіпед, рацыя – радыё + станцыя [5, с. 22].
Я.Н. Марозава выдзяляе наступныя тыпы абрэвіятур:
1) складовыя абрэвіятуры: Беларуская Энцыклапедыя – БелЭн, філалагічны факультэт – філфак, Дзяржаўны планавыкамітэт – Дзяржплан, камандуючы арміяй – камандарм, камандзір батальёна – камбат і г. д.;
2) ініцыяльныя абрэвіятуры падзяляюцца на тры віды:
а) літарныя: Міністэрства замежных спраў – МЗС, Беларуская ваенная акруга – БВА, Віцебскі дзяржаўны ўніверсітэт – ВДУ, Вялікае княства Літоўскае – ВКЛ, Аб’яднанне беларускіх скаўтаў – АБС, а таксама ТБМ, БНР, БНФ, АЗН, СБМ, СКВ; сюды ж адносяцца і абрэвіятуры, у якіх асобныя літары чытаюцца ”не па правілах”: ФРГ, ВНУ, ТСН, ЦСУ, БСГ, БСДГ і іншыя;
б) гукавыя: сродкі масавай інфармацыі – СМİ, Міністэрства ўнутраных спраў – МУС, з апіс актаў грамадзянскага стану – загс, цеплаэлектрацэнтраль – цэц, гэтак жа нэп, ЛіМ, ААН, ГЭС, СНİД, ВАЗ, ДАİ, ЗİЛ, ЖЭУ, ЖЭК, ЦУМ, БАМ і іншыя;
в) літарна-гукавыя: Цэнтральны дом Савецкай Арміі – ЦДСА, Цэнтральны спартыўны клуб Арміі – ЦСКА, проціпаветраная і хімічная абарона – ППХА, Нагорна Карабахская аўтаномная вобласць – НКАВ і інш.;
3) устаўныя (або тэлескапічныя): бутан і этылен – бутылен, ваенны камісарыят – ваенкамат, эскадраны мінаносец – эсмінец, біялогія і электроніка – біёніка, парашут і акваланг – параланг, веласіпед і аўтамабіль – веламабіль, матацыкл і веласіпед – мапед;
4) змешаныя:
а) складваюцца пачатковая частка першага слова і цалкам другое: спецыяльны курс – спецкурс, медыцынская сястра – медсястра, студэнцкі савет – студсавет, гэтаксама спецсемінар, спецвопратка, культпаход, санчастка, камроты, прафсаюз, нарсуд, педсавет, галоўурач і г. д.;
б) складова-ініцыяльныя абрэвіятуры: Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі – ЭЛіМБел, Навукова даследчы інстытут хімічнага машынабудавання –НДİхіммаш, Беларуская акадэмія мастацтваў – БелАМ [34, с. 12].
Даследчык таксама адзначае, што ў размоўным стылі, у прастамоўі часта сустракаюцца абрэвіятуры, утвораныя шляхам усячэння адзіночных слоў: рок -н -рол – рок, бакенбарды – бакі, спецыяліст – спец, гэтак жа ла бы, фірма, маг, фак і іншыя [34, с. 14].
ГЛАВА 3 СКЛАДАНАСКАРОЧАНЫЯ СЛОВЫ Ў МОВЕ СУЧАСНЫХ СРОДКАЎ МАСАВАЙ ІНФАРМАЦЫІ
3.1 Спецыфічныя асаблівасці мовы сучасных СМІ ў кантэксце літаратурнай моўнай прасторы
Мова СМІ, масавай камунікацыі (МК) вывучаецца не без поспеху перш за ўсё з пункту гледжання яе спецыфікі. Аднак не меншую цікавасць уяўляе і іншы аспект, цесна звязаны з першым, але даследаваны значна менш, што тычыцца пытанняў якое месца займае мову СМІ ў складзе нацыянальнай літаратурнай мовы, як функцыянаванне СМІ адлюстроўваецца на якасці мовы, што прыўносіць журналістыка ў мову, як змяняецца літаратурная мова пад уздзеяннем СМІ і г.д.
Усе гэтыя пытанні вельмі істотныя і патрабуюць пашырэння межаў аналізу. Уплыў МК на мову не мае прамалінейнага і аднабаковага характару. Узаемадзеянне гэтых з'яў адбываецца на фоне і пры ўдзеле агульных працэсаў, што адбываюцца ў беларускай мове. Важна таму выявіць гэтыя працэсы, акрэсліць, хоць бы коратка, сучасную моўную сітуацыю.
Найбольш важны факт, які вызначае галоўныя асаблівасці сучаснага моўнага стану – функцыянальна-стылёвае расслаенне літаратурнай мовы. Функцыянальныя стылі даследчыкамі вылучаныя і падрабязна апісаны. Аднак сам факт функцыянальна-стылявога расслаення не атрымаў яшчэ глыбокага асэнсавання ў плане развіцця і лёсу літаратурнай мовы ў цэлым, у аспекце напрамкаў і перспектыў яе эвалюцыі. З гэтага пункту гледжання функцыянальна-стылёвае расслаенне – адзін з галоўных, глыбінных працэсаў, што вызначаюць і стан сучаснай беларускай літаратурнай мовы, яе структуру, і многія яе асаблівасці.
Сучасная беларуская літаратурная мова рэальна існуе і развіваецца як сістэма функцыянальных стыляў, якія імкнуцца да адноснай замкнёнасці, да стварэння ўласных зносін сродкаў выказвання, што адказваюць унутраным і вонкавым задачам дадзенай сферы.
Неабходнасць стварэння сістэм сродкаў выказвання для мовы навукі, афіцыйна-дзелавой гаворкі і іншых сфер зносін аб'ядноўвала задачы сінтэзу і дыферэнцыяцыі. Функцыянальна-стылёвае расслаенне літаратурнай мовы – гэта прамы вынік яе сінтэзу, гэта адзіна магчымае паглыбленне і развіццё мовы, што вядзе да экспрэсіўна-стылістычнага ўзбагачэння яго адзінак, да набыцця імі поліфункцыянальнасці.
З аднаго боку, функцыянальна-стылёвае расслаенне прыводзіць да стварэння адносна замкнёных сістэм сродкаў выказвання – своеасаблівых варыянтаў у межах адзінай літаратурнай мовы, што валодаюць агульнай функцыянальна-стылёвай афарбоўкай і выступаюць у якасці найважнейшай моўнай рэальнасці нашага часу. З іншага боку, функцыянальна-стылёвае расслаенне – гэта і развіццё самой літаратурнай мовы, што адбываецца ўшыр і ўглыб, развіццё ўсіх яе сфер, што вызначана грамадскімі патрэбамі, ускладненнем сацыяльнага жыцця, новымі задачамі грамадства.
Функцыянальныя стылі – гэта форма рэальнага існавання літаратурнай мовы, што значна ўскладняе карціну функцыянавання і развіцця сучаснай літаратурнай мовы. Літаратурная мова сёння – гэта і газеты, і часопісы, і мастацкая літаратура, і публічная гаворка, і тэлебачанне, і радыё. Але ў кожным з гэтых выпадкаў літаратурная мова мае своеасаблівыя якасці. Функцыянальныя стылі радыкальна змянілі моўную сітуацыю.
У ХIХ стагоддзі асноўнай стылістычнай апазіцыяй у межах літаратурнай мовы было проціпастаўленне кніжнае – гутарковае. У нашы дні сітуацыя рэзка мяняецца. У пазіцыі супастаўлення, а нярэдка і супрацьпастаўленых аказваюцца ўсе функцыянальныя стылі. У якасці членаў стылістычнай апазіцыі могуць выступаць характэрныя элементы любых двух стыляў, бо кожны функцыянальны стыль ўсведамляецца як самастойная стылістычная рэальнасць. І гэта значна ўскладняе карціну сучаснага моўнага функцыянавання і развіцця, робіць літаратурную мову поліфункцыянальнай і поліфанічнай, што мае як бы некалькі стылістычных рэгістраў.
Існаванне развітых функцыянальных стыляў не можа не весці да іх ўзаемадзеяння. Пра актыўнасць гэтага працэсу сведчыць з'яўленне такіх відаў літаратуры, як навукова-мастацкая, мастацка-публіцыстычная і інш.
Такім чынам, два найважнейшых працэса вызначаюць статус сучаснай беларускай літаратурнай мовы:
1. функцыянальна-стылёвае расслаенне, дыферэнцыяцыя літаратурнай мовы, фарміраванне адносна замкнёных сродкаў выказвання;
2. процілегла накіраваны працэс узаемадзеяння функцыянальных стыляў, што выяўляецца ў стварэнні новых стылістычных аб'яднанняў (відаў літаратуры і жанраў) або ў рэгулярным выкарыстанні адзінак таго ці іншага стылю ў якасці маркіраваных ў рамках іншага стылю. Абодва працэса ўзаемазвязаныя і вызначаюць характар функцыянавання і развіцця сучаснай літаратурнай мовы. Пры гэтым калі функцыянальна-стылёвае расслаенне цалкам належыць сапраўднаму, то працэсы сінтэзу, маючы сваім вытокам сучасны стан мовы, толькі пачынаюць развівацца. Узаемадзеянне функцыянальных стыляў, прынцыпова неабмежаванае, адкрывае шырокія магчымасці ў галіне кампазіцыйна-маўленчай, стылістычнай творчасці: з'яўленне новых, гібрыдных відаў і жанраў літаратуры. Аднак вынікі гэтых працэсаў у большай меры ставяцца да будучыні, чым да сйнняшняга дня.
Новая моўная сітуацыя якасна змяняе сучасныя ўяўленні аб літаратурнай мове. Ва ўмовах функцыянальна-стылявога расслаення кожны функцыянальны стыль маніфестуе літаратурную мову. У кожным з іх з большай ці меншай рэльефнасцю выяўляюцца тыя ці іншыя рысы літаратурнай мовы, цалкам і ва ўсім аб'ёме якія расчыняюцца ў сістэме функцыянальных стыляў.
ЗАКЛЮЧЭННЕ
Абрэвіятуры, падобна паўнавартасным лексічным адзінкам, валодаюць сваёй гісторыяй, семантыкай, сферамі прымянення. Па напластаванні складанаскарочаных слоў можна вывучаць мову канкрэтнай эпохі (у гэтым выпадку некаторыя асабліва значныя ў жыцці грамадства абрэвіятуры атрымліваюць статус хранафактаў). Падобныя адзінкі, будучы штучнымі ўтварэннямі, з аднаго боку, цікавыя ў плане эвалюцыі структурных мадэляў мовы, з другога боку, у адрозненне ад натуральных лексем, першапачаткова сацыялінгвістычныя, г.зн. сам факт іх з'яўлення і далейшага ўжывання ў першую чаргу выкліканы пазамоўнымі прычынамі. Так ці інакш, абрэвіяцыя вытрымала выпрабаванне часам і працягвае заставацца з'явай жывой, дынамічнай і па-ранейшаму перспектыўнай.
Расшыфроўка агульнаўжывальнай абрэвiятуры для носьбiта мовы, звычайна не прадстаўляе цяжкасцей у сувязi з прысутнасцю ў яго навыкаў мовы i асацыяцый. У выпадках, калi прачытанне складанаскарочанага слова з’яўляецца немагчымым, калi яно адносiцца да адзiнак спецыяльных моў, а кожны такi тэкст патрабуе свайго рэцыпiента, трэба правесцi дэшыфроўку (узнаўленне зыходнай формы скарочанай адзiнкi). У межах гэтага этапу праводзiцца таксама лiнгвiстычны аналiз макра i мiкракантэксту сказаў, у якiх ужываюцца скарачэннi.
Абрэвіяцыя – эфектыўны сродак моўнай эканоміі, які забяспечвае перадачу максімальнай колькасці інфармацыі пры мінімальным выкары-станні моўных сродкаў.
Праблема амонімаў аказваецца часткай больш агульнай праблемы суадносін формы і зместу ў мове, што робіць яе глыбокае тэарэтычнае і практычнае вывучэнне абавязкова неабходным. Ўзнікненне ў мове амонімаў выклікана рознымі прычынамі.
Абрэвіятуры, як і простыя паводле структуры словы, у працэсе функцыянавання ўступаюць у розныя лексіка-семантычныя адносіны. Асабліва актыўна ў сістэме абрэвіятурных утварэнняў і простых паводле будовы слоў выяўляюцца адносіны аманіміі
Адной з тэндэнцый у сучаснай абрэвіяцыі з'яўляецца развіццё сінанімічных адносін як у межах аднаго словаўтваральнага гнязда з вяршыняй-абрэвіятурай, так і паміж рознымі абрэвіятурамі. Унутрыгнездавая сінанімія праяўляецца на сінтагматычным і на парадыгматычным узроўнях. Міжабрэвіятурная сінонімія не атрымала пакуль шырокага распаўсюджвання, аднак асобныя прыклады сведчаць аб магчымасці абрэвіятур і іх дэрыватаў ўступаць у такі від сінанімічных адносін. Гэта толькі некаторыя аспекты пазначанай праблемы. Несумненна, што сінанімічныя адносіны ў сферы абрэвіяцыі маюць патрэбу ў адпаведным вывучэнні і апісанні.
Не выклікае сумнення, што большая частка разгледжаных дэрыватаў мае эмацыянальна-экспрэсіўную афарбоўку і функцыянуе ў гутарковым стылі. Прычым асабліва актыўна ўтварэнні такога тыпу выкарыстоўваюцца ў сучаснай рускай мове. Аднак пад уплывам рускай мовы, а таксама ў выніку пашырэння сферы інфармацыйных тэхналогій, глабальнай сеткі Інтэрнэт у беларускай мове мадэлі ўтварэння падобных адабрэвіятурных адзінак таксама набываюць пэўную прадукцыйнасць.
Аналіз мовы СМІ дазваляе казаць і аб некаторых іншых агульных выніках развіцця. З цягам часу ўдасканальваецца тэхніка маўлення, назапашваецца фонд экспрэсіўных формул, хоць ён і вельмі рухомы; ўскладняюцца, становяцца танчэй формы працэсаў развіцця ацэначнасці, багацей спектр ацэначных афарбовак. Усё гэта дае падставы для высновы пра прагрэс у развіцці мовы масавай камунікацыі.
У цэлым можна адзначыць ўзрастаючай ролю масавай камунікацыі ў развіцці літаратурнай мовы. Можна меркаваць, што яна будзе аказваць на літаратурную мову ўплыў значна больш моцны, чым мастацкая літаратура. Цяжка ацаніць усе наступствы падобнай моўнай сітуацыі, але ясна, што яна будзе садзейнічаць пашырэнню магчымасцяў моўнага выказвання, павелічэнню патэнцыялу интеллектуальных эмацыйна-ацэначных сродкаў.
Сучасныя СМІ, асабліва электронныя, жыва перадаюць змяненні ў мове , у тым ліку выкарыстанне абрэвіятур. Шырокае выкарыстанне ў перыядычным друку новых адзінак пацвярджае тэндэнцыю да жарганізацыі сучаснага маўлення. Мова газеты набыла індывідуальна-творчы характар, а гэта ўздзейнічае на развіццё сучаснай літаратурнай мовы. Назіранні за мовай беларускіх перыядычных выданняў, вывучэнне асаблівасцей маўлення на тэлевізійным экране і радыё сведчаць, што абрэвіятуры хутка пашыраюць кола свайго функцыянавання і трапляюць на старонкі газет і часопісаў, навуковых твораў. Асобную катэгорыю слоў, якія знаходзім у тэкстах СМІ, складаюць абрэвіятуры іншамоўнага паходжання.
1. Алексеев Д.И. Аббревиатуры как новый тип слов // Развитие словообразования современного русского языка. 3-е изд. М., 1977.
2. Асіпчук, А.М. Беларуская мова. Прафесійная лексіка : дапаможнік / А.М. Асіпчук, В.В. Маршэўская, А.С. Садоўская. – Гродна : ГрДУ, 2009. – 271 с.
3. Арнольд И.В. Лексикология современного ан- глийского языка. М.: Высшая школа, 1973. 304 с.
4. Аспекты общей и частной лингвистической теории текста. М., 1982. С. 91.
5. Ахманова, О. С. Словарь лингвистических терминов / О. С. Ахманова. – М. : Либроком, 2010. – 576 с.
6. Бадзевіч, З.І. Сучасная беларуская мова. Марфеміка. Марфаналогія. Словаўтварэнне / З.І. Бадзевіч. – Мінск : БДУ, 2012. – 140 с.
7. Белякова В.Г. Словообразовательная категория суффиксальных локативных существительных в современном русском языке: монография. Астрахань: Издат. дом «Астраханский университет», 2007. 170 с.
8. Бойка, В. Слэнгавая лексіка ў беларускамоўным інтэрнэт-дыскурсе / В. Бойка // Актуальныя праб лемы мовазнаўства і лігвадыдактыкі : матэрыялы Рэспубліканскай навуковай канферэнцыі (да 70-годдзя з дня нараджэння прафесара Г.М. Малажай), Брэст, 20 – 21 сакавіка 2008 г. / пад агул. рэд. М. І. Новік ; Брэсц. дзярж. ун-т імя А.С. Пушкіна. – Брэст : БрДУ, 2008. – С. 122–16.
9. Борисов В.В. Аббревиация и акронимия. М.: Вое- низдат, 1972. 320 с
10. Буракова, М. Варыятыўнасць як спосаб тэрмінатворчасці / М. Буракова // Актуальныя праблемы мовазнаўства і лігвадыдактыкі : матэрыялы Рэспубліканскай навуковай канферэнцыі (да 70-годдзя з дня нараджэння прафесара Г.М. Малажай), Брэст, 20 – 21 сакавіка 2008 г. / пад агул. рэд. М. І. Новік ; Брэсц. дзярж. ун-т імя А.С. Пушкіна. – Брэст : БрДУ, 2008. – С.225–228.
11. Виноградов, В.В. Вопросы современного русского словообразования в свете трудов И. В. Сталина по языкознанию / В.В. Виноградов // Русский язык в школе. – 1951. – № 2. – С. 1–10.
12. Головин, Б.Н. Введение в языкознание / Б.Н. Головин. – М. : Высш. шк., 1973. – 320 с.
13. Головня А.И. Омонимия как системная катего- рия языка: монография. Мн.: БГУ, 2007. 132 с.
14. Горнфельд А. Г. Новые словечки и старые слова. — Пг., 1922
15. Даниленко, В.П. Русская терминология: Опыт лингвистического описания / В.П.Даниленко. – М. : Наука, 1977. – 246 с.
16. Даўгулевіч, Н.М. Фанетычная адаптацыя запазычанняў з англійскай мовы ў сучаснай беларускай мове : аўтарэф. дыс. ... канд. філал. навук : 10.02.01 / Н.М. Даўгулевіч. – Мінск, 2003. – 20 с.
17. Земская Е.А. Современный русский язык. Словообразование. М.: Флинта: Наука, 2006. 328 с.
18. Еськова Н. А. Популярная и занимательная филология. — М., 2004.
19. Ильясова С.В. Олигарх Олигархович, или словотворчество в языке современных СМИ (на материале наименований лиц) // Вестник Нижегородского университета им. Н.И. Лобачевского. 2011. N° 6 (2). С. 217-22.
20. Кавалёва, Л.Я. Англiцызмы ў тэрмiналогii сучаснай беларускай лiтаратурнай мовы : манаграфiя / Л.Я Кавалёва ; навук. рэд. праф. П.У. Сцяцко. – Гродна : ГрДУ, 2007. – 186 c.
21. Калинин А. В. Не единой меркой! // «Литературная газета», 04.07.73.
22. Кардубан, Ю.М. Абрэвіятуры-англіцызмы ў лексічнай сістэме сучаснай беларускай мовы / Ю.М.Кардубан // Веснік Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Янкі Купалы. Серыя 3. Філалогія. Педагогіка. Псіхалогія. – 2010. – №3 (104). – С. 57–60.
23. Кітаева, Т.В. Беларуская мова. Прафесійная лексіка: вучэбна-метадычны дапаможнік / Т.В. Кітаева, Н.В. Ратынская. – Мінск : БДМУ, 2010. – 131 с.
24. Клубков П. А. Говорите, пожалуйста, правильно. — СПб., 2001.
25. Коготкова Т. С. Профессионально-терминологическая лексика в газете (способы раскрытия и введения в текст) // Терминология и культура речи. М., 1981. С. 91
26. Конрад Н. И. Предисловие к Большому японско-русско- му словарю. М., 1970. С. VII.
27. Красней, В.П. Беларуская тэрміналогія : зб. артыкулаў / В.П. Красней ; рэдкал.: Э.А.Ялоўская (адк. рэд.) [і інш.] ; навук. рэд. М.Р._Прыгодзіча. – Мінск : БДУ, 2011. – 216 с.
28. Куликова И. С., Салмина Д. В. Введение в металингвистику. — СПб., 2002.
29. Кураленя, Ю.М. Да пытання аб прыродзе абрэвіяцыі / Ю.М. Кураленя // Вестник МГЛУ. Серия 1, Филология : научно-теоретический журнал. –2007. – № 4. – С. . 45–52.
30. Лапкоўская, А.М. Беларуская мова (Прафесійная лексіка) : вучэб. дапам. / А.М. Лапкоўская. – Гродна : ГрДУ, 2009. – 271 с.
31. Лингвистический энциклопедический словарь / гл. ред. В.Н. Ярцева. – М. : Сов. энциклопедия, 1990. – 683 с.
32. Липатов А. Т. Мы все говорим телеграф-языком: мир словосократительства и абрэвіяцыі вчера, сегодня, завтра. — Saarbrücken, 2012.
33. Літвін, Н. Запазычанні ў складзе беларускай эканамічнай тэрміналогіі / Н. Літвін // Актуальныя праблемы мовазнаўства і лігвадыдактыкі : матэрыялы Рэспубліканскай навуковай канферэнцыі (да 70-годдзя з дня нараджэння прафесара Г.М. Малажай), Брэст, 20 – 21 сакавіка 2008 г. / пад агул. рэд. М. І. Новік ; Брэсц. дзярж. ун-т імя А.С. Пушкіна. – Брэст : БрДУ, 2008. – С. 111–113.
34. Лукашанец, А.А. Абрэвіятуры / А.А. Лукашанец // Беларуская мова : энцыклапедыя / пад рэд. А.Я. Міхневіча. – Мінск : БелЭн, 1994. – С. 9-10.
35. Лукашанец, А.А. Словаўтварэнне і граматыка / А.А. Лукашанец. – Мінск : НАН Беларусі, 2001. – 320 с.
36. Малаховский Л.В. Теория лексической и грамматической омонимии / Отв. ред. Р.Г. Пиотровский. Л.: Наука. Ленинградское отделение, 1990. 238 с.
37. Маринова Е. В. Иноязычные слова в русской речи конца ХХ – начала ХХI в.: проблемы освоения и функционирования. — М., 2008.
38. Марозава, Я.Н. Словаўтварэнне / Я.Н. Марозава. – Віцебск : УА “ВДУ імя П.М. Машэрава”, 2005. – 80 с.
39. Меркурьева, Н.М. Омонимия сокращенных слов в современном русском языке / Н.М. Меркурьева // Словообразование и номинативная деривация в славянских языках : Материалы VII Междунар. науч. конф., 14-15 апреля 2000г., Гродно. – Гродно : ГрДУ, 2000. –С. 41–46.
40. Муравіцкая, А.М. Складанаскарочаныя словы ў беларускай фізічнай тэрміналогіі / А.М. Муравіцкая // Беларускае слова: гісторыя і сучаснасць : зб. артыкулаў. – Мінск : Права і эканоміка, 2010. – С. 99–100.
41. Навасельцава, І.І. Культура беларускай мовы ў СМІ: праблемы дакладнасці і чысціні маўлення / І.І. Навасельцава // Мова – Літаратура – Культура” : матэрыялы VI Міжнароднай навуковай канферэнцыі. У 2-х частках : Ч.1. – Мінск, 28-29 кастрычніка 2010 г. / Беларускі дзярж. ун-т ; у аўтарскай рэдакцыі. – Мінск : РІВШ, 2011. – С. 223–226.
42. Никандрова И. В. Абрэвіяцыя в молодёжном сленге: усечение слов // Социальные варианты языка – 5. — Н. Новгород, 2007. — С. 52–55.
43. Новик, Т. В. Толковый словарь иностранных слов в русском языке / сост. Т. В. Новик, В. А. Суханова. – Смоленск : Русич, 2000. – 592 с.
44. Новиков Л. А. Синонимы // Лингвистический энциклопедический словарь. М.: Сов. энциклопедия, 1990. 685 с
45. Новая иллюстрированная энциклопедия : в 20 кн. М. : Большая Российская энциклопедия, 2004. – Кн. 1. – 256 с.
46. Сінкевіч, Д. Субстантыўная словатворчасць у сучасным перыядычным друку / Д. Сінкевіч // Слова ў мове, маўленні, тэксце : зборнік навуковых артыкулаў / Брэсц. дзярж. ун-т імя А.С. Пушкіна ; пад агульнай рэд. Н.Р. Якубук ; рэдкал.: Я.І. Абрамава [і інш.]. – Брэст : БрДУ, 2014. – С. 139–140.
47. Сіплівеня, Ж.С. Абрэвіятуры і ўтварэнні ад іх у сучасных рускай і беларускай мовах / Ж.С.Сіплівеня // Тыпалогія ўзаемадзеяння беларускай і рускай моў і праблемы нацыянальнай самаідэнтыфікацыі: матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі (Мінск, 19-20 красавіка 2011г.). – Мінск : Права і эканоміка,2011. – С.280–285.
48. Солганик Г. Я. Толковый словарь. Язык газет, радио, телевидения. М., 2004.
49. Сцяцко, П.У. Беларуская навуковая тэрмiналогiя ў другой палове 90–х гадоў ХХ ст. / П.У. Сцяцко // Роднае слова. – 2001. – № 2 – С. 32–35.
50. Сцяцко, П.У. Уводзіны ў мовазнаўства / П.У. Сцяцко. – Гродна : Гр ДУ, 2001. – 228 с.
51. Сямешка, Л.І. Курс беларускай мовы / Л.І. Сямешка, І.Р. Шкраба, З.І. Бадзевіч. – Мінск : Універсітэцкае, 1996. – 360 с.
52. Толковый словарь русского языка с включением сведений о происхождении слов / Отв. ред. Н.Ю. Шведова. М.: Издат. центр «Азбуковник», 2008. 1175
53. Уласевіч, В.І. Слоўнік новых слоў беларускай мовы / В.І. Уласевіч, Н.М. Даўгалевіч. – Мінск : ТетраСистемс, 2009. – 488 с.
54. Улуханов И.С. Мотивация в словообразовательной системе русского языка. М.: Издат. центр «Азбуковник», 2005. 314 с.
55. Улуханов И. С. Словообразовательная семантика в русском языке и принципы её описания. М.: Эдиториал УРСС, 2001. 256 с. Фрумкина Р. М. Статистические методы изу- чения лексики. М., 1964. С. 60
56. Цікоцкі, М.Я. Стылістыка беларускай мовы : вучэб. дапам. для фак. журналістыкі / М.Я. Цікоцкі. – 2-е выд., перапрац. і дап. – Мінск : Навука і тэхніка, 1995. – 230 с.
57. Шапошников В. Н. Русская речь 1990-х. Современная Россия в языковом отображении. — М., 1998.
58. Шакун, Л.М. Словаўтварэнне / Л.М. Шакун. – Мінск : Вышэйшая школа, 1978. – 320 с.
59. Шацёр-Шалюта, С.А. Некаторыя аспекты сістэматызацыі беларускіх фірмонімаў ва ўмовах дзяржаўнага двухмоўя / С.А. Шацёр-Шалюта // Нацыянальная мова і нацыянальная культура: аспекты ўзаемадзеяння : зб. навук. арт. / рэдкал. : В.Д. Старычонак, Д.В. Дзятко (адк. рэд.). – Мінск : БДПУ, 2011. – С. 42–46.
60. Шведова Н. Ю. Активные процессы в современном рус- ском синтаксисе. М., 1966. С. 10.
61. Шумарин С.И. Полисемия и омонимия в сфере абрэвіяцыі // Актуальные задачи лингвистики, лингводидактики и межкультурной коммуникации. Ульяновск: УлГТУ, 2010. С. 275-280.
Работа защищена на оценку "9" без доработок.
Уникальность свыше 60%.
Работа оформлена в соответствии с методическими указаниями учебного заведения.
Количество страниц - 50.
Не нашли нужную
готовую работу?
готовую работу?
Оставьте заявку, мы выполним индивидуальный заказ на лучших условиях
Заказ готовой работы
Заполните форму, и мы вышлем вам на e-mail инструкцию для оплаты