Складанаскарочаныя словы у беларускай мове

Багацце нацыі вызначаецца каларытныя і разнастайнасцю яе мовы. Мова – жывы арганізм, які знаходзіцца ў пастаянным развіцці. Найбольш зменлівая частка адзінай моўнай сістэмы лексіка. Развіццё навукі, тэхнікі, змены ў грамадскім жыцці краін, гандлёвыя і культурныя сувязі усе гэтыя падзеі адбіваюцца на лексічным складзе мовы. Адны словы выходзяць з ужытку, а іншыя, наадварот, з'яўляюцца ў мове. Асаблівасцю сучаснага лексічнага інвентара беларускай мовы з’яўляецца несумненны колькасны рост абрэвіятурных адзінак, якія прадстаўляюць розныя сферы дзейнасці; гэта звязана перш за ўсё з усё ўскладняючыміся рэаліямі жыцця, якія патрабуюць лексічнай аб'ектывацыі ў форме комплексаў-словазлучэнняў, часам досыць шматслоўных.

Слоўнікавы склад сучаснай беларускай мовы папаўняецца за кошт утварэння новых слоў з дапамогай словаўтваральных працэсаў. Пры аналізе мовы як феномена культуры і адлюстравання замацаваных у ёй праяў культуры асобнай увагі заслугоўвае марфалагічнае словаўтварэнне. Існуюць розныя спосабы словаўтварэння: прэфіксальны, суфіксальны, усячэнне, абрэвіяцыя, словаскладанне.

Гісторыя развіцця чалавецтва – гэта гісторыя назапашвання і перадачы ведаў і інфармацыі. Змена ўяўленняў чалавека пра свет, яго ўзаемаадносіны з навакольнай прыродай знаходзяць сваё адлюстраванне не толькі ў артэфактах, але і ў мове як найбольш важным складніку чалавечай дзейнасці. Несумненна, тэлекамунікацыйныя тэхналогіі і Інтэрнэт найбольш значна ўплываюць на мову і культуру ў сучасным свеце. Варта адзначыць, што ў электронным асяроддзі міжкультурная камунікацыя ў большай ступені носіць знакавы характар, бо працэс абмену паведамленнямі (сімваламі) адбываецца ў выглядзе слоў, дзеянняў і некаторых аб'ектаў (графіка, фота, табліцы і інш.), што інтэрпрэтуюцца тым ці іншым спосабам людзьмі, у тым ліку прыналежнымі да розных моўных культур.

У працэсе віртуальнай інтэрнэт-камунікацыі адбываецца сутыкненне, судакрананне многіх культур. Для зручнасці зносін і адэкватнасці ўспрымання інфармацыі адбываецца распаўсюджванне элементаў пісьмовай культуры (смайлікаў, акронімаў, абрэвіятур), у тэкстах электронных публікацый, у стылёвым афармленні карыстальніцкага інтэрфейсу вэб-сайтаў. Хуткі тэмп жыцця, павелічэнне маштабу міжкультурнай інтэрнэт-камунікацыі прывялі да таго, што абрэвіяцыя стала масавай з'явай у многіх мовах. Нягледзячы на тое што існуюць даволі шматлікія даследаванні, прысвечаныя праблемам абрэвіяцыі ў сучасных мовах, скарочаныя лексічныя адзінкі застаюцца ў многіх адносінах загадкай ў лінгвістычным плане, паколькі ў дачыненні да іх прыходзіцца разглядаць пад спецыфічным вуглом гледжання такія фундаментальныя праблемы, як праблема структуры слова і яго значэння, праблема марфемы і г.д. Гэтай складанасцю тлумачацца супярэчлівасць меркаванняў, а часам і супярэчлівы падыход да праблемы абрэвіяцыі. Пераклад абрэвіятур і скарачэнняў заўсёды з'яўляўся актуальнай тэмай для вывучэння, але ў апошні час яму надаецца асаблівая ўвага.

Праблемы абрэвіяцыі як спецыфічнай моўнай з'явы і асаблівасці абрэвіяцыі ў сучасным маўленні разглядаюцца ў шматлікіх артыкулах і працах расійскіх і замежных аўтараў. Да ліку найбольш грунтоўных прац у гэтай вобласці можна аднесці працы Д.І. Аляксеева, Е.П. Валошына, В.Г. Паўлава, М.М. Шчэрбіноўскай, М.М. Сегален, Т. Пайлза, Р. Уэльза, О. Есперсен, К. Сунде, А. Беклунд і інш.

Абрэвіяцыя як лінгвістычная з'ява сустракаецца ў розных стылях маўлення, выяўляецца ў тэкстах разнастайнага характару: рэкламных аб'явах, газетных артыкулах, інструкцыях, навукова-публіцыстычных працах. Сучасны дзелавы свет Інтэрнэту і міжкультурнай камунікацыі адрозніваецца выкарыстаннем англамоўных скарачэнняў, што патрабуе карэктнай трактоўкі скарачэнняў сучаснай англійскай мовы.

Вызначэнне скарачэнняў і прынцыпы іх класіфікацыі праблематычныя, бо да гэтага часу не выпрацавана ні ўніверсальнага вызначэння, ні ўніверсальнай тэорыі абрэвіяцыі. Бо слова ўдзельнічае ў працэсе абрэвіяцыі непасрэдна, а часам у якасці кампанента буйнейшых абрэвіруемых частак тэксту, яно падаецца зручным як адзінка аналізу для вымярэнняў абрэвіяцыі. Пры гэтым звычайна ўлічваюць такія прыкметы слова, як намінатыўнасць, двухбаковасць, функцыянальнасць. Далучаючы абрэвіяцыю да спосабаў словаўтварэння, маюць на ўвазе ўтварэнне складанаскарочаных слоў. На сённяшні дзень абрэвіяцыя стала адным з самых распаўсюджаных спосабаў стварэння намінатыўных адзінак. 

Розныя экстралінгвістычныя і ўнутрымоўныя фактары паскараюць тэндэнцыю да скарачэння слоў. Падобная з'ява назіраецца амаль ва ўсіх краінах і нацыянальных мовах і выяўляе як падабенства, так і адрозненне ў шляхах свайго развіцця. На працягу апошніх дзесяцігоддзяў у сучасных еўрапейскіх мовах павялічваецца колькасць абрэвіятур і ўзрастае частата іх ужывання, а абрэвіяцыя становіцца адным з галоўных спосабаў словаўтварэння. Большасць навукоўцаў адзначаюць, што скарачэнні не з'яўляюцца спецыфічнай асаблівасцю асобнай нацыі, асобнай мовы. Абрэвіяцыя ўласцівая ўсім мовам, і прычыны, яе развіццё, варта шукаць у агульных законах развіцця чалавечага грамадства, арганізацыі чалавечай памяці і ўспрымання.

У шматлікіх даследаваннях працэсаў абрэвіяцыі скарачэнне вызначаецца як спецыфічны сродак словаўтварэння, што служыць для стварэння структурна-семантычных і стылістычных варыянтаў слоў. Нягледзячы на тое, што абрэвіяцыя не заўсёды згадваецца ў шэрагу прадуктыўных спосабаў словаўтварэння нават еўрапейскіх моў, у той жа час не адмаўляецца і сам факт яе наяўнасці і распаўсюджвання ў мове. У працэсе скарачэння ўтвараюцца паўнапраўныя камунікатыўныя адзінкі з усімі якасцямі слоў.