Акталагичная праблематика лирики Максима Танка

Выдатны нямецкі асветнік XVIII стагоддзя І.-Г. Гаман бачыў вытокі паэзіі ў пачуццёва-вобразнай мове першабытных людзей. "Паэзія,– пісаў ён,– родная мова чалавечага роду, як садоўніцтва старажытней земляробства, жывапіс – пісьменнасці, спевы – дэкламацыі, прыпадабненне – вывадаў, абмен – гандлю. Глыбокім сном быў спакой іх продкаў; і іх рух – шалёнымі скокамі. Сем дзён сядзелі яны ў маўчанні і здзіўленні – і адкрывалі вусны – для крылатых слоў. 

Адчуванні і страсці гавораць толькі вобразамі і разумеюць толькі іх. У вобразах заключаны ўвесь скарб чалавечага пазнання і дабрыні” [27, с. 539-540].

Вызначэнняў паэзіі – безліч, асабліва вобразна-метафарычных. Адны кажуць, што паэзія – гэта даўно чакаемае і своечасова сказанае слова, другія – наадварот – бачаць у паэзіі нечаканасць, якой дзівіць сапраўдная паэзія. Супярэчнасці тут, думаецца, няма: нечаканае і своечасовае, асабліва ў паэзіі, у мастацтве, часта супадаюць – пры ўсёй сваёй уяўнай супрацьлегласці. Жадаючы даць адчуць, што такое паэзія, сцвярджаюць, што гэта дотык да зямлі босай нагой. "Паэзія – у траве",– гаварыў Б. Пастарнак. 

У гэтых вобразных азначэннях, несумненна, схоплены асобныя рысы паэтычнага феномена, якія характарызуюць яго ўласна эстэтычнае і грамадскае значэнне. Зрэшты, адно без другога, відаць, і не існуе, як не існуюць яны і без трэцяга моманту – нацыянальнага. Паэзія – носьбіт няўлоўнага кода гісторыі і духу народа, яго непаўторнага нацыянальнага характару. На ўсіх стадыях развіцця яна здзяйсняе закладзеную ў генетычным кодзе праграму духоўна-эстэтычнага ўдасканалення чалавека, імкнецца абнаўляць яго погляд на свет, ахоўваць любоў да жыцця. Паэзія, калі можна так сказаць, адно з пераканаўчых сведчанняў прысутнасці народа ў свеце, мастацка-эстэтычная форма яго грамадскай жыццядзейнасці, у якой адлюстроўваецца духоўнае быццё чалавечай асобы. 

Усё гэта ў поўным аб'ёме тычыцца і нашай роднай беларускай паэзіі – плёну духоўнай творчасці народа, які здаўна жыў тут – у цэнтры Еўропы, на ўлонні Буга і Нёмана, Дзвіны і Дняпра, Прыпяці і Сажа і іншых вялікіх і малых рэк і азёраў, – гэта была і ёсць выразна акрэсленая этнагістарычная супольнасць, аб'яднаная агульнымі прыродна-ландшафтнымі і грамадска-культурнымі рысамі. У артыкуле "Хто мы такія?" М. Багдановіч пісаў: "Мы – трэці народ рускага кораня, завёмся беларусамі, і старонка наша завецца Беларусь. Есць паміж нас праваслаўныя, ёсць і каталікі, але народ з нас адзін, бо ўва ўсіх адна гаворка, адны звычаі, адны песні, адна вопратка, адзін лад жыцця" [7, 347-348].

Максім Танк вылучаецца сваёй арынінальнасцю, самабытнай індывідуальнасцю, яго творчасць крытыкамі і латаратуразнаўцамі даўно прызнаная значнай мастацкай з’явай у свеце сучаснай беларускай літаратуры, а таксама ў мастацкай літаратурнай прасторы славянскіх краін. А. Шасцінскі разглядаў творчасць М. Танка не толькі як творчасць выдантнага беларускага паэта, але і як аднаго з вялікіх майстраў мастацкага слова у сучаснай славянскай паэзіі. “Тое, што цяпер стварае беларускі паэт М. Танк, жыццёва важна і для выспявання новых мастакоўскіх з’ў у паэзіі рускай, украінскай, польскай, балгарскай…” [43]. Цікавымі падаюцца радкі А. Лойкі: “Няма паэта без біяграфіі – у Максіма Танка ёсць біяграфія. Няма паэта без божага дару – у Максіма Танка ўсеабдымны Божы дар. Няма паэта без фанатычнай думкі,  у Максіма танка скразная фанатычная думка любові да роднага. І ён жа Максім Танк – паэт і традыцыйны і мадэрнісцкі, і класічна-ямбічны і верлібравы, і сентыментальна-пачуццёвы і “рацыяналістычна”-інтэлектуальны (рацыяналістычны ў сэнсе “сухаваты”). Песенна-народныя інтанацыі ў яго суседнічаюць з гекзаметрамі, формы японскай паэзіі з формамі польская фрашкі, а ўжо разгалінаванасць тэм і матываў – яна проста неймаверная ў сваім ахопе жыцця, гісторыі, ды не толькі свайго народа, культуры, духу, зноў жа не толькі свайго народа, не толькі народаў Еўропы, але і няблізкіх перш за ўсё народаў Азіі, Блізкага Ўсходу, кантыненту Лацінскай Амерыкі” [24].

Калі мець на ўвазе ўсю панараму творчых пошукаў М. Танка, асаблівасці і характар, дынаміку эвалюцыйнага развіцця яго паэзіі, паступальнага выхаду на многія сучасныя дасканальныя формы, то нельга не адзначыць, што яна ў той ці іншай ступені канцэнтруе ў сабе вузлавыя моманты важных гісторыка-культурных і сучасных духоўна-маральных тэндэнцый і памкненняў грамадства і чалавека.сапраўды, у ёй шматслойна перапляліся ў сваю чаргу выразна акцэнтаваныя гістарычныя і часава-прасторавыя праекцыі выяўлення багатага жыццёвага матэрыялу. Творчасць М. Танка напоўнена глыбокімі гуманістычнымі медытацыямі адносна сутнаснай наканаванасці чалавека і ягонага жыцця на зямлі, нашай сучаснасці, а таксама перспектыў будучага. Ягоная творчасць заключае ў сабе аспекты самабытнай мастацка-філасофскай тэорыі, выверанай светапогляднай сістэмы, сістэмы поглядаў і адносін аўтара да навакольнай дадзенасці і жыццеўладкавання. Шматстайныя спавядальныя формы паэтычнага тэксту вызначаюцца глыбінёй і значнасцю філасофска-аналітычнага зместу, духоўна-псіхалагічнай напоўненасцю эмацыянальных перажыванняў, шырынёй мастаца-творчага дыяпазону, поліфанічнасцю.

Разглядаючы творчасць М. Танка, нельга аставіць па-за ўвагай семантычна-структурны кампанент – найбольш часта паэт размаўляў з чытачом на філасофскія тэмы менавіта праз свабодны верш, праз радок верлібра. Як зазначае В.П. Рагойша, свабодны верш – гэта пераважна верш-развага, верш-роздум. Менавіта таму, відаць, асноўная мясціна яго бытавання – лірыка медытатыўная, філасофская. Прычым філасофская не як жанр. А як тэндэнцыя да філасофскага асэнсавання пэўнай падзеі альбо з’явы, якога бы парадку – прыватнага або грамадскага – яна ні была [29, с. 193].