ДАЎНІЯ ЗАПАЗЫЧАННІ БЕЛАРУСКАЙ МОВЫ: ЭКАНАМІЧНАЯ (ТЭХНІЧНАЯ) ЛЕКСІКА
ЛІТАРАТУРА
ДАЎНІЯ ЗАПАЗЫЧАННІ БЕЛАРУСКАЙ МОВЫ: ЭКАНАМІЧНАЯ (ТЭХНІЧНАЯ) ЛЕКСІКА
Лексіка беларускай мовы папаўняецца двума шляхамі: прамым (утварэнне слоў на ўласнай словаўтваральнай базе) і шляхам запазычання (папаўненне лексічнай сістэмы словамі з іншых моў). Адпаведна ў лексіцы беларускай мовы вылучаюцца словы спрадвечныя і запазычаныя (іншамоўныя).
Запазычаная лексіка – пэўны пласт слоўнікавага складу беларускай мовы, які фарміраваўся на працягу ўсяго гістарычнага перыяду яе развіцця пры ўзаемадзеянні з іншымі мовамі. Пранікненне запазычаных слоў у беларускую мову пачалося яшчэ ў часы ўсходнеславянскага адзінства. Прычына запазычвання слоў – сацыяльна-эканамічныя, дзяржаўна-палітычныя і культурныя зносіны паміж народамі. Запазычванне – натуральны вынік моўных кантактаў, узаемасувязей моў. Запазычанні ўзбагачаюць слоўнік, пашыраюць намінатыўныя і камунікатыўныя магчымасці мовы.
Адрозніваюць два тыпы запазычанняў: з блізкароднасных славянскіх моў і з неславянскіх моў.
Значная частка запазычаных слоў паступова асвоілася беларусамі, увайшла ў склад агульнаўжывальнай лексікі і перастала ўспрымацца як іншамоўная. Напрыклад: агурок (грэч.), бульба (лац.), цыбуля (ням.), базар (цюрк.), булён (франц.); банкет, боты, гвардыя, парфума, пісталет, сурвэтка (галіцызмы) і інш.
Вылучаюцца два шляхі запазычання:
1) вусны – пры непасрэдных моўных узаемаадносін носьбітаў розных моў;
2) пісьмовы – праз пераклады і кнігі, праз сродкі масавай інфармацыі і афіцыйныя дакументы, праз прыватнае перапісванне (ліставанне).
Самыя даўнія запазычанні з неславянскіх моў у беларускую мову праніклі з грэчаскай, лацінскай, татарскай, італьянскай, французскай, нямецкай моў: эліпс, інструкцыя, наждак, тэмпера, контур, форзац і інш. У наш час слоўнікавы запас папоўніўся англійскімі словамі ў выніку развіцця гандлю, бізнесу, маркетын¬гу, актывізацыі кантактаў паміж дзяржавамі: сэнсар, прэсінг, брэнд, дэдлайн, інвестар, рэліз, фрылансер і інш.
Словы запазычанай лексікі маюць свае асаблівасці вымаўлення і правапісу. Амаль усе словы нясуць прыметы моў-крыніц. Таму, ведаючы асноўныя прыметы гэтых моў-крыніц, мы можам пазнаць, з якой мовы запазычана тое ці іншае слова.
1. Антанюк, Л. А. Беларуская навуковая тэрміналогія: фарміраванне, структура, упарадкаванне, канструяванне, функцыяніраванне / Л. А. Антанюк. – Мінск: Навука і тэхніка, 1987. – 240 с.
2. Беларуская мова. Тэхнічная лексіка: вучэб. дапам. / Н. В. Гаўрош [і інш.]; пад рэд. Н. В. Гаўрош. – Мінск: БНТУ, 2015 – 110 с.
3. Губкіна, А. В. Беларуская мова. Эканамічная лексіка / А. В. Губкіна, В. А. Зразікава. – 3-е выд., стэрэатыпнае. – Мінск: Изд-во Гревцова, 2012. – 216 с.
