Канцэпцыя нацыянальна-дзяржаўнага будаўніцтва ў публіцыстыцы Язэпа Лесіка і Янкі Купалы Эссе

Пачатак 20 ст для беларускіх зямель стаў надзвычай складаным і супярэчлівым. З аднаго боку, узнялася і набірала свой моц хваля нацыянальнага адраджэння, адбываўся працэс самаіндэнтыфікацыі беларускага народа, які на працягу свайго існавання зведаў нямала пакут. А з другога – усе названыя падзеі адбываліся ў рэчышчы рэвалюцый 1905 і 1917 гг., падчас якіх быў канчаткова звержаны царскі рэжым у Расійскай Імперыі, а таксама Першай Сусветнай вайны. Аднак менавіта ў такі бурлівы, апантаны час з’яўляюцца насамрэч моцныя, мужныя людзі здольныя да барацьбы, здатныя словам натхняць свой народ, напаўняць сілаю і даваць надзею на лепшае будучае.

Актуальнасць дадзенай работы якраз заключаецца ў даследаванні публіцыстычнай спадчыны дзвюх выбітных асоб, якія стаялі ў цэнтры беларускага нацыянальна-адраджэнскага руху, – Язэпа Лёсіка і Янкі Купалы.

Лёс Язэпа Лёсіка не быў лёгкім, шмат давялося перажыць і на жыццёвым, і на творчым шляху: барацьба за незалежнасць роднага краю, грамадска-палітычная, агітацыйная дзейнасць чаргавалася з шэрагам арыштаў, высылак, палітычных ганенняў пачас царскага рэжыму на беларускіх землях; палітычныя праледаванні савецкай улады, арышт, высылка і ўрэшце нечаканая смерць. Аднак ідэі, пакладзеныя ў аснову яго публіцыстычных твраў, цікавяць і сёння сучаснікаў.

Постаць Янкі Купалы, безумоўна, адна з цэнтральных у беларускай літаратуры, яго спадчына – каларытны, самабытны пласт, які стаў здабыткам беларускага народа і сімвалам непераможнасці і незгасальнай веры ў лепшую будучыню.

Мэта дадзенай работы заключаецца ў літаратуразнаўчым даследаванні канцэпцыі нацыянальна-дзяржаўнага будаўніцтва ў публіцыстыцы Я. Лёсіка і Я. Купалы ў 20-я гг. 20 ст.

Аб’ектам работы з’яўляецца публіцыстычная спадчына Я. Лёсіка і Я. Купалы, а прадметам – канцэпцыя будаўніцтва нацыянальна-дзяржаўнага будаўніцтва ў выданнях названых аўтараў.

Пастаўленая мэта вымагае вырашэння наступных задач:

1) прасачыць значэнне жыццёвага і творчага шляху Я. Лёсіка;

2) прааналізаваць публіцыстычныя творы Язэпа Юр’евіча;

3) вылучыць адметныя рысы нацыянальна-адраджэнскага руху ў публіцыстыкі Я. Купалы.

 

Беларускі нацыянальны грамадска-палітычны дзеяч, мовазнаўца, пісьменнік і педагог Язэп Лёсік быў дзясятым дзіцяці ў сям’і беззямельных сялян Хрысціны і Юрыя Лёсікаў. Яго палітычная дзейнасць пачалася даволі рана: ужо падчас вучобы ў Маладзечанскай настаўніцкай семінарыі праявіўся моцны, няўхільны нацыянальна-дэмакратычны, вызваленчы кірунак у поглядах і дзейнасці маладога чалавека, за што ён і быў адлічаны. Падцвердзіць званне настаўніка народнай школы яму ўдалося толькі Ноўгарад-Северску. Далей пачалася настаўніцкая дзейнасць на пасадзе выкладчыка рускай мовы, якая была цесна знітавана з палітычнай дзейнасцю, агітацыяй, “прасвятленне” сялянскага насельніцтва ў пытаннях нацыянальнага адраджэння. Наступствы не прымусілі сябе чакаць – Язэпа Юр’евіча арыштавалі і перавезлі на суд у Старадуб (Чарнігаўшчына). Але адтуль ён уцёк, і пачаўся час ымушаных вандровак. Аднак актыўнай грамадскай дзейнасці дзеяч не пакідае: прымае ўдзел у арганізацыі настаўнікаў-беларусаў у роднай Мікалаеўшчыне. Затым прыязджае да свайго старэйшага брата, які быў начальнікам станцыі Красноўка (Украіна). Але тут яго выкрываюць і тым самым вымушаюць ехаць далей. Ды толькі далёка з’ехаць не змог – яго арыштавалі і адправілі ў бестэрміновую высылку без права вяртання. У гэчы час Язэп Лёсік знаёміцца з Алесем Гаруном, сяброўства з якім працягнецца на ўсё жыццё.

Пасля перамогі Кастрычніцкай рэвалюцыі 1917 г. Я. Лёсік вяртаецца на Радзіму і шчыльна ўключаецца ў палітычную дзейнасць. Ён і яго паплечнікі востра адчувалі неабходнасць нацыянальнага вызвалення Беларусі, абвяшчэння яе незалежнасці і захаванне тэрыторыі, якая па праву гістарычнай спадчыны належала беларускаму народу. Язэп Лёсік выступаў за прызнанне Беларусі ў якасці аўтаномнай часткі Расіі са сваім парламентам і мясцовымі органамі самакіравання, быў членам дэлегацый да нямецкіх кайзераў падчас Першай Сусветнай вайны, удзельнічаў у перамовах з польскім бокам абы прызнанні незалежнасці беларукіх зямель і нават быў адным з прадстаўнікоў БНР, які папрасіў прэзідэнта ЗША аб прызнанні дзяржавы, палітычнай падтрымцы і абароне тэрыторыі пасля эвакуацыі нямецкіх войскаў. Як бачым, Язэп Юр’евіч быў апантаны ідэяй нацыянальнага адраджэнне, іншым часам, яго дзеянні выклікаюць неадназначныя пытанні аб карыснасці, выніковасці зробленых ім крокаў, але верагодна, што яго рашэнні – “крык адчаю”, непахісная вера ў правільнасць і справядлівасць сваёй пазіцыі, жаданне дасягнуць пастаўленай мэты любымі сродкамі.

Але ў 20-я гг. Язэп Лёсік пасля беспаспяховасці ўсіх праектаў прызнае савецкую ўладу і, здаецца, хоча спакойнага жыцця. “Не малую, відаць, ролю ў далейшым лёсе Язэпа Лёсіка, які становіцца таксама членам Тэрміналагічнай камісіі пры Наркамаце асветы БССР, адыграў і Ігнатоўскі, які з 1921 г. заняў пасаду наркама асветы БССР” [1,с. 96].