Канцэпцыі паходжання Вялікага Княства Літоўскага
БГЭУ (Белорусский государственный экономический университет)
Курсовая работа (проект)
на тему: «Канцэпцыі паходжання Вялікага Княства Літоўскага»
по дисциплине: «История государства и права Беларуси»
2021
45.00 BYN
Канцэпцыі паходжання Вялікага Княства Літоўскага
Тип работы: Курсовая работа (проект)
Дисциплина: История государства и права Беларуси
Работа защищена на оценку "8" без доработок.
Уникальность свыше 50%.
Работа оформлена в соответствии с методическими указаниями учебного заведения.
Количество страниц - 21.
Поделиться
Ўвядзенне
1 Канцэпцыя літоўскіх гісторыкаў
2 Канцэпцыя Ермаловіча і контрканцепцыя Насевіч
3 Канцэпцыя Краўцэвіча
Заключэнне
Спіс выкарыстанай літаратуры
Ўвядзенне
Прычыны ўтварэння ВКЛ заключаліся ў наступным. Зпешнепалітычныя прычыны былі звязаны з неабходнасцю арганізацыі абароны супраць рыцараў-крыжакоў і мангола- татараў. Унутрыпалітычныя прычыны вынікалі з неабходнасці пераадолець феадальную раздробленасць. Эканамичныя прычыны былі звязаны з аддзяленнем рамяства ад сельскай гаспадаркі і развіццём гандлёвых адносін паміж рознымі тэрыторыямі, што садзейнічала іх аб’яднанню.
Сярод гісторыкаў існуюць тры канцэпцыі ўтварэння ВКЛ. Прыхільнікі так званай літоўскай канцэпцыі лічаць, што ўтварэнне ВКЛ стала вынікам унутранага развіцця балцкіх плямён. Усходнеславянскія тэрыторыі ўвайшлі ў склад гэтай дзяржавы шляхам іх захопу літоўскімі князямі. Таму ВКЛ трэба лічыць літоўскай дзяржавай. У адпаведнасці з так званай беларускай канцэпцыяй, ВКЛ узнікла ў выніку далучэння этнічных балцкіх зямель да заходнярускіх земляў, і, такім чынам, гэта дзяржава можа лічыцца беларускай па сваім характары. У трэцяй канцэпцыі («памяркоўнай») сцвярджаецца, што ў працэсе свайго ўтварэння і да сярэдзіны XV ст. ВКЛ было літоўска-беларускай дзяржавай, а ў другой палове XV — XVI ст. ВКЛ становіцца беларуска-літоўскай.
Працэс утварэння ВКЛ пачаўся ў сярэдзіне XIII ст. разам з узвышэннем Навагрудскага княства. Гэтаму спрыялі яго аддаленасць ад раёнаў змагання з крыжацкай і татарскай навалай, высокі ўзровень развіцця сельскай гаспадаркі, рамяства і гандлю.
Асноўныя падзеі, якія паклалі пачатак утварэнню ВКЛ, разгортваліся ў Верхним і Сярэдним Панямонні — на тэрыторыі, якая ахоплівае сучасныя паўночна-заходнія землі Беларусі (Гродзенская вобласць) і часткова ўсходнія землі сучаснай Літоўскай Рэспублікі. Увогуле першыя звесткі пра Літву ў пісьмовых крыніцах адносянна да 1009 г. Аднак адкуль паходзіць такая назва і што яна азначае, канчаткова гісторыкамі не вызначана. Няма адзінай думкі сярод іх і аб тэрыторыі, якую займала тады Літва.
Ва ўмовах феадальнай раздробленасці, калі Полацк страціў сваё дамінуючае становішча, аб’яднаўчым цэнтрам беларускіх зямель стаў Наваградак. Гэты буйны эканамічны і культурны цэнтр не быў закрануты ні крыжакамі, ні мангола-татарамі. Згодна з меркаваннем гісторыкаў, менавіта Навагрудскае княства і яго мясцовае насельніцтва адыгралі важную ролю ў аб’яднанні беларускіх зямель і ўтварэнні першапачатковага княства Літоўскага. Таксама існуе думка аб тым, што вызначальную ролю ва ўтварэнні княства адыгралі літоўскія феадалы, якія захапілі беларускія землі.
Пасля заключэння Люблінскай уніі і далучэння зямель сучаснай Украіны да Польшчы (1569 г.) дзяржава пачала называцца толькі Вялікім княствам Літоўскім, хоць кіраўнік працягваў тытулаваных вялікім князем літоўскім, рускім, прускім, жамойцкіх, мазавецкім, а пасля далучэння ў 1561 годзе Лівоніі - і лівонскім [ 4].
Такім чынам, аб'ект работы - паходжанне ВКЛ.
Прадмет работы - асобныя пытанні паходжання ВКЛ.
Мэта работы - прааналізаваць асобныя пытанні паходжання ВКЛ.
Мэта ўтварае задачы:
- разгледзець асобныя палажэнні аб паходжанні ВКЛ;
- прааналізаваць асаблівасці паходжання ВКЛ.
1 Канцэпцыя літоўскіх гісторыкаў
У гісторыі Вялікага княства Літоўскага (далей - ВКЛ) да сённяшніх дзён існуе кола праблем, якія выклікаюць пытанні ў даследчыкаў. Сярод іх - прычыны ўтварэння і працэс фарміравання ВКЛ.
І калі наконт прычын ужо маецца пэўная агульнасць поглядаў, то працэс фарміравання яшчэ застаецца адным з самых складаных момантаў. Складанасць гэта вынікае з таго, што сярод вучоных няма ўзгодненага пункту гледжання на этнічную аснову дзяржаўнасці адной з буйнейшых дзяржаў сярэдневяковай Еўропы - Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага. У аснове розных канцэпцый - супярэчнасць, сутнасць якой заключаецца ў тым, што вярхоўная ўлада ў першыя стагоддзі яго існавання належала часцей за ўсё літоўскім князям, а культура, юрыспрудэнцыя, дзяржаўная мова, асноўныя землі былі ўсходнеславянскімі, у пераважнай большасці - беларускімі.
Сярод мноства фактараў, якія садзейнічалі ўзнікненню новай дзяржавы, можна выдзеліць наступныя:
1. Развіццё сельскагаспадарчай вытворчасці, рамяства, гандлю, рост гарадоў. Усё гэта спрыяла ўзбагачэнню мясцовай эліты, якая і стала ініцыятарам утварэння новай дзяржавы, каб абараніць сваю маёмасць і статус. Акрамя таго, назапашаныя і новыя рэсурсы дазвалялі арганізаваць абарону і пашырэнне дзяржавы.
2. Паглыбленне сацыяльнай дыферэнцыяцыі грамадства, сацыяльных супярэчнасцей паміж саслоўямі. Сацыяльныя супярэчнасці і сілавыя спосабы іх вырашэння выклікалі патрэбу ў грамадскім парадку. У самім саслоўі феадалаў таксама абвастрылася барацьба за панаванне. Усё гэта выклікала грамадскую патрэбу ва ўтварэнні дзяржавы, якая б заканадаўча абмежавала грамадска небяспечныя разбуральныя працэсы, якія праяўляліся ў знішчэнні людзей і матэрыяльных каштоўнасцей.
3. Неабходнасць барацьбы са знешняй небяспекай. Такая небяспека зыходзіла найперш ад мангола-татараў і крыжакоў, а таксама галіцка-валынскіх і польскіх князёў.
Першапачаткова на заходнерускіх землях беларускія феадалы адчувалі сябе нядрэнна, даволі свабодна. Але пасля Крэўскай уніі 1385 г. у сувязі з распаўсюджваннем каталіцызму ў асяроддзі беларускіх феадалаў з'явіліся апазіцыйныя настроі. У 30-х гадах 15 в. у ВКЛ адбылася грамадзянская вайна. Спецыяльныя прывілеі беларускай і літоўскай шляхты былі узроўні ў правах, беларуская шляхта дапускалася ў пан-параду. З сярэдзіны 15 в. роля беларускай шляхты ўзрасла. У першай чвэрці XVI ст. у пан-парады ВКЛ літоўцы складалі 46%, беларусы - 38%. За 19 гадоў да Люблінскай уніі 1569 г. беларусы і ўкраінцы складалі большасцю ў пан-саветах ВКЛ.
Такім чынам, у другой палове XV і ў XVI стст. Вялікае княства Літоўскае існуе як беларуска-літоўская дзяржава.
2 Канцэпцыя Ермаловіча і контрканцепцыя Насевіч
Адзін з тэзісаў традыцыйнай (літоўскай) канцэпцыі ўтварэння ВКЛ аб заваяванні беларускіх зямель Літвой гісторык М.І.Ермаловіч лічыць міфам. Ён у 1966 — 1968 гг. напісаў на гэту тэму кнігу "Па слядах аднаго міфа", якая з-за кансерватызму часткі гісторыкаў і партыйна-дзяржаўных дзеячаў не выдавалася болып за 20 гадоў. Упершыню кніга выдадзена выдавецтвам "Навука і тэхніка" ў 1989 г. У ёй найболып поўна выкладзена ў^яоўна названая намі новая (беларуская) канцэпцыя ўтварэння Вялікага княства Літоўскага. Яе таксама называюць левай, рамантычнай і нават міфалагізатарскай канцэпцыяй.
На пацверджанне гэтага Ермаловіч спасылаецца на тапаніміку. На правым беразе Вусы (прыток верхняга Нёмана), па якой ішоў заходні рубеж Менскага княства, ён знаходзіць у Стаўбцоўскім і Уздзенскім раёнах Мінскай вобласці тапонімы «Літва», якія, бясспрэчна, з'яўляюцца аўтографамі, што пакінула Старажытная Літва [11].
1. Ніводная гістарычная крыніца не пацвярджае літоўскага завая-вання Чорнай Русі і іншых беларускіх зямель, што нібыта і паклала пачатак утварэнню Вялікага княства Літоўскага. Такое сцвярджэнне ўзнікла ў сярэдзіне XVI ст., каб ідэалагічна абгрунтаваць права Вялікага княства Літоўскага на беларускія землі, значная частка якіх тады часова была занята войскамі Івана Грознага. Гэта версія праз "Хроніку" М.Стрыйкоўскага перайшла ў многія кнігі па гісторыі, пазней была некрытычна прынята шмат якімі даследчыкамі і, стаўшы традыцыйнай, доўгі час не пераглядалася.
2. Значнай перашкодай для аб'ектыўнага асвятлення працэсу ўтва-рэння Вялікага княства Літоўскага з'яўляецца атаясамліванне летапіснай Літвы (XI — ХІП стст.) з усходняй часткай сучаснай Літвы (тагачаснай Аўкштайціяй): Літва - гэта Аўкштайція. Аднак гістарычныя сведчанні і тапаніміка паказваюць, што пад уласна Літвой у XI - XIII стст. разумелася тэрыторыя Верхняга Панямоння, якая знаходзілася паміж Полацкай, Турава-Пінскай і Новагародскай землямі і якая побач з імі з'яўлялася адной з гістарычных абласцей Беларусі. Менавіта яна і была далучана да Новагародка спачатку ў 50-х гадах XIII ст. літоўскім перабежчыкам Міндоўгам, а пасля, у 60-х гадах, канчаткова яго сынам Войшалкам. Адсюль, з Беларускага Панямоння, дзе знаходзілася летапісная Літва, і пайшла назва новай дзяржавы як Літоўскай.
3. Тое, што ўтварэнне Вялікага княства Літоўскага суправаджа-лася заваяваннем балцка-літоўскіх зямель (Літвы, Нальшчанаў, Дзя-волтвы), знішчэннем і выгнаннем іх феадалаў, адхіляе пашыранае ў навуцы сцвярджэнне, што ўзнікненне гэтай дзяржавы дыктавалася інтарэсамі літоўскіх феадалаў. Паколькі ўтварэнне ВКЛ было най-перш вынікам эканамічнага, палітычнага і культурна-этнічнага збліжэння і аб'яднання беларускіх зямель, то дадзены гістарычны працэс адпавядаў інтарэсам беларускіх феадалаў, што і характарызуе гэту дзяржаву найперш як беларускую. Таму становіцца зразумелым, чаму ў Вялікім княстве Літоўскім пануючае месца заняла беларуская культура і дзяржаўнай стала беларуская мова (Ермаловіч М.І. Па слядах аднаго міфа. С.83 — 84).
3 Канцэпцыя Краўцэвіча
Хачу асобна расказаць пра канцэпцыю Алеся Краўцэвіча, бо яна карэнным чынам адрозніваецца ад папярэдніх.
Калі тыя былі «ваеннымі», г.зн. у аснове ляжала аб'яднанне сілай, то гэтая канцэпцыя з'яўляецца «мірнай», бо аўтар лічыць, што ВКЛ было створана мірнай дамовы.
Гісторыкі лічаць, што ў крыніцах XII - XIII стст. тэрмін «Літва» выкарыстоўваецца ў двух значэннях: "Літоўская зямля ў вузкім сэнсе" і "ў сэнсе шырокім, як сукупнасць усіх літоўскіх земляў».
У ходзе эвалюцыі паняцце «Літва» набыло тры сэнсавых значэння (яшчэ ў пачатку XX ст. На гэта звярнуў увагу Аскар Халецкі):
1) палітонім, ці абазначэнне ўсёй дзяржавы ВКЛ;
2) Харон, або «Літва» ў вузкім сэнсе (тэрмін уведзены Любавске) - гістарычны цэнтр дзяржавы;
3) Літва ў сэнсе этнаграфічным (этнаграфічна балцкім).
Краўцэвіч спасылаецца ў сваёй працы на тое, што навукоўцы знайшлі выпадкі супрацоўніцтва славян і балтаў, але канфрантацыі - ніводнага.
Балта-славянская кантактная зона, на думку Краўцэвіча, стала ядром ВКЛ - гістарычнай Літвой.
Таксама ён сцвярджае, што да сярэдзіны 40-х гг. XIII ст. аб'яднання ў Літве не было.
Спрыяла для стварэння ВКЛ тое, што Панямонне аказалася ўбаку ад галоўных кірункаў татарскіх паходаў.
Тэўтонскі ордэн выйшаў да мяжы Панемонне толькі ў 1283 г.
Галіцка-Валынская князі знаходзіліся пастаяннае пад пагрозай татарскага нашэсця.
Паміж пачаткам 40-х гг. і пачаткам 80-х гг. Панямонне атрымала адносна спакойны перыяд часу.
Як сцвярджае Краўцэвіч, на самай Панямонне былі ўжо гатовыя прыклады дзяржаўнасці выглядзе усходнеславянскіх княстваў.
А таксама добрыя ваенныя арганізатары - прадстаўнікі балцкіх ваенных дружын. Гэта з'яўлялася больш чым двухвекавой вопытам мірных балта-славянскіх адносін.
Пачатак ВКЛ, Краўцэвіч лічыць, - палітычны саюз дзвюх галоўных рэгіянальных сіл усходнеславянскіх гарадоў-дзяржаў з некаторымі найбольш моцнымі прадстаўнікамі балцкіх плямёнаў.
А калі больш канкрэтна, то пачаткам быў саюз важнейшага горада рэгіёна - Наваградка з мацнейшым з суседніх кунігас - Міндоўгам.
Краўцэвіч гэтак жа робіць спасылку на тое, што гісторыя не пакінула доказаў пра тое, як дамаўляліся новогрудчане з Міндоўгам. Невядома хто быў ініцыятарам, а таксама дэталяў перамоваў.
Заключэнне
Для заходнiх зямель Русi XII—XIII стст. былi перыядам для феадальнай раздробленасцi. Паступова фармiруюцца фактары, якiя падштурхоўвалi заходнерускiя княствы да аб`яднання кансалiдацыi, утварэння адзiнай царквы.
Тэндэнцыя да аб`яднання старажытных рускiх зямель была ўсеагульнай. Але раней яна пачала дзейнiчаць менавiта на заходнiх землях (па прычыне iх размяшчэння па гандлёвых шляхах; тут не было мангола-татарскага iга; на заходнiя землi ў большай ступенi ўплываў знешнепалiтычны фактар у выглядзе двайной пагрозы з боку крыжакоў i мангола-татараў), але самая важная прычына аб`яднанай тэндэнцыi на Русi – унутрыпалiтiычная – у XIII ст. пачаўся новы этап iнтэнсiўнага развiцця феадальных адносiн, а гэта непазбежна вяло да абвастрэння класавай барацьбы, што ў феадальным грамадстве заўседы з`яўлялася фактарам аб`яднальных працэсаў. Такiм чынам, сукупнасць унутраных i знешнiх фактараў адрадзiла iмкненне заходнерускiх княстваў да кансалiдацыi (з яго фактычна былi выключаны Паўночна-Усходнiя i Паўдневыя землi Русi). А аб`яднанай сiлай заходнерускiх княстваў выступiла ўлада вялiкiх князеў лiтоўскiх.
У першай палове XIII ст. пачынае стварацца цэнтралiзаваная раннефеадальная Лiтоўская дзяржава з моцнай вялiкакняскай уладай. Яе ўзнiкненне звязана з iмем лiтоўскага князя Мiндоўга, якi шляхам крывавай барацьбы аб`яднаў большасць лiтоўскiх княстваў.
Працэс аб`яднання ў ВКЛ быў працяглы i складаны. Ёе адбываўвся больш за стагоддзе – з другой чвэрцi XIII па трэцюю чвэрць XIV ст. шляхамi: на аснове пагадненняў мiж лiтоўскiмi i славянскiмi князямi; дынастычных шлюбаў; пры дапамозе ваеннай сiлы.
Першымi ў склад ВКЛ трапляюць землi Верхняга Панямоння, Чорная Русь, цi Новагародчына (Новагародак быў першай сталiцай ВКЛ). Полацк апынуўся ў складзе ВКЛ у 1307 г., Вiцебск – у 1320, Турава-Пiнскiя землi – у пачатку XV ст. Асаблiва паспяхова аб`яднальны працэс iшоў пры Гедымiне (1316—1341). Iм была перанесена на ўсе ВКЛ Стараруская мадэль дзяржаўнага кiравання. Рускi ўплыў адлюстроўваўся i на характары вайсковай справы. Старабеларуская мова стала мовай дзяржаўных дакументаў (лiтоўцы пакуль не мелi сваей пiсьменнасцi). ВКЛ – гэта полiэтнiчная дзяржава чатырох асноўных народаў – беларускага, рускага, украiнскага i лiтоўскага, дзе славяне займалi прыкладна 11/12 тэрыторыi i складалi каля 80 % насельнiцтва.
Закладзены з самага пачатку iснавання ВКЛ вялiкi хiб у бок федэралiсцкiх пачаткаў не мог не выклiкаць у велiкакняжацкай улады ўзнiкненне супрацьлеглай тэндэнцыi ў палiтыцы – да цэнтралiзацыi. Барацьба цэнтралiсцкiх i феадалiсцкiх пачаткаў пранiзвае ўсе ўнутрапалiтычнае жыцце ВКЛ у XIV—XVI стст.. Вынiкам гэтай барацьбы былi крызiсы дзяржаўнай улады, што пагражалi распадам дзяржавы. Першы крызiс узнiк пасля смерцi Гедымiна (1341), калi вялiкiм князям стаў яго любiмы сын Еўнут. Найбольш моцныя з яго братоў, Альгерд i Кейстут, зверглi Еўнута. I хаця на велiкакняжацкi прастол быў ўзведзены Альгерд, у ВКЛ склаўся своеасаблiвы дуалiзм вярхоўнай улады. Другi палiтычны крызiс узнiк у 1377 г. пасля смерцi Альгерда. Пры падтрымцы Кейстута на велiкакняжацкi прастол быў ўзведзены Ягайла, сын Альгерда. Аднак яго пазiцыi былi вельмi няўстойлiвыя, i ў 1381 г.
1. Бережков Н. Г. «Литовская метрика как исторический источник», ч. – 1, 1946.
2. Историческая энциклопедия.
3. Любавский М. К. «Областное деление и местное управление Литовско-русского государства ко времени издания первого Литовского статуса», М., 1892.
4. Любавский М. К. «Очерк истории Литовско-русского государства до Люблинской унии включительно», М., 1910.
5. Маркс К. и Энгельс Ф., Соч., 2 изд., т.21.
6. Маркс К. и Энгельс Ф. «Внешняя политика русского царизма», Соч., 2 изд., т.22.
7. Пашуто В. Т. «Внешняя политика древней Руси».
8. Пашуто В. Т. «Героическая борьба русского народа за независимость в XIII веке».
9. Пашуто В. Т. «Образование Литовского государства», М., 1959 (подробная библ. На с. 429-464).
10. Пичета В. И. «Аграрная реформа Сигизмунда-Августа в Литовско-русском государстве», М., 1958.
11. Похилевич Д. Л. «Движение феодальной земельной ренты в Великом княжестве Литовском в XV – XVI вв.», в сборнике «Исторические записки», т. 31, М., 1950.
12. Пресняков А. Е. «Лекции по русской истории», т. 2, в. 1, М., 1939.
13. Тихомиров М. Н. «Борьба русского народа с немецкими интервентами в XII – XV веках».
14. Энгельс Ф. «О разложении феодализма и развитии буржуазии», Соч., 2 изд., т.21.
15. Эдвард Гудавичус – «История Литвы с древних времён до 1569 г.» Т1. Москва 2005
16. Baranauskas Tomas. Lietuvos valstybės ištakos. – Vilnius: Vaga, 2000.
17. Вячаслау Насевiч: «Пачатак ВКЛ» (Падзеi i Асобы) Мiнск «Полымя» 1993г.
18. М.I. Ермаловiч: «Беларуская Дзяржава ВКЛ» Мiнск «Беллiтфонд» 2000г.
19. А.К. Крауцэвiч «Жыццяпiс вялiкiх князёу лiтоускiх. Мiндоуг. Пачатак гаспадарства» Мiнск – 2005г.
20. А.К. Крауцэвiч «Стварэнне ВКЛ» Rzeszow-2000.
Работа защищена на оценку "8" без доработок.
Уникальность свыше 50%.
Работа оформлена в соответствии с методическими указаниями учебного заведения.
Количество страниц - 21.
Не нашли нужную
готовую работу?
готовую работу?
Оставьте заявку, мы выполним индивидуальный заказ на лучших условиях
Заказ готовой работы
Заполните форму, и мы вышлем вам на e-mail инструкцию для оплаты