Адлік часу. Гісторыя календара
Літаратура
Адлік часу. Гісторыя календара
У кожнага народа спрадвеку веўся свой каляндар, у якiм з пакалення ў пакаленне перадавалiся мудрасць, веды, вопыт жыццевых назiранняў. Мелi такi каляндар i беларусы. Багацейшы духоўны свет нашых продкаў, iх надзвычайны талент, яскравая фантазiя, гумар адбiлiся ў абрадах i звычаях, гульнях i песнях, прыкметах i павер’ях. Беларускi працаўнiк прымаў у памяцi шматлiкiя парады i забароны, выказаныя вобразным словам. Ен добра ведаў, калi можна весялiцца, а калi ўстрымлiвацца ад забаў, калi можна брацца за тую цi iншую працу, а калi наадварот, адкласцi яе, каб не нашкодзiць сабе i блiзкiм. Каляндар ахоплiвае дзень за днем увесь год, змяшчае ў сабе шматлiкiя абрады, звычаi, прыкметы, павер’i, прыказкi. Шматвякавы вопыт назапашаны многiмi пакаленнямi папярэднiкаў, быў для земляроба азбукай i граматыкай усяго яго жыцця. Перададзены ў спадчыну, ен дапамагаў арыентавацца ў з’явахпрыроды, ад якiх нярэдка залежаў ураджай – крынiца iснавання селянiна, усей яго сям’i. Асобныя днi года i нават цэлыя перыяды ўстрымалiся селянiнам як сваеасаблiвы паказчык для прыняцця тых цi iншых мер у гаспадарчых справах. Многiя з гэтых дзен акружалiся магiчнай таямнiчасцю, шэрагам патрабаванняў, парушэнне якiх, ва ўяўленнi сялян, магло прынесцi шмат шкоды. Таму так трывала ўрасталi ў свядомасць людзей карэннi розных прыкмет, вераваняў i прымхаў. Кожны дзень года ў хрысцiянскiм календары (як праваслаўным, так i каталiцкiм), быў запоўнены iменамi святых, прарокаў, апосталаў, пакутнiкаў. Не ўсе яны, зразумела, адзначалiся ў будзенным жыццi роўнай ўвагай. Адны даты праходзiлi зусiм непрыкметна; з другiмi звязаны пасобныя павер’i , парады выконваць цi, наадварот, не выконваць тую цi iншую працу; трэцiя шанавалiся як вялiкiя святы i былi акружаны абавязковымi ўрачыстымi абрадамi. Беларускi народны каляндар раскрывае перад намi складаны светапогляд беларускага селянiна, яго глыбокае веданне прыроды i любоў да яе, цягавiтасць да працы, дэманструе багатыя творчыя здольнасцi, невычэрпную фантазiю, палет дапытлiвай думкi.[2, c.50-70]
Слова “каляндар” паходзiць ад старажытна-рымскага “календы” (“calendae”), што азначала: першыя чыслы кожнага месяца (днi маладзiка). Найменне адпавядае i слову “каляндарыум” – кнiга, куды запiсвалiся даўгi,працэнты па якiх патрэбна было плацiць, i маладзiковыя днi. Месяцавыя (“лунныя”) меры часу – найстаражэйшыя. Лiк часу толькi пазвароту Месяца, што iснаваў у першабытным грамадстве, называўся месяца вымкаляндаром. Дагэтуль захавалася ў побыце сялян завядзенка пачатак розных работ суадносiць з пэўнымi квадратамi Месяца: маладзiк, веташок, падпоўня, поўня, зыход i г.д. Развiцце земляробства, жывелагадоўлi прывяло першабытнага чалавека да карыстання i большымi храналагiчнымi мерамi: сезонамi, гадамi. Так з’явiлiся ў старажытным свеце сонечна i сонечна-месяцавы каляндары. Апошнi ўжо змяшчаў некалькi есяцавых параў (прыблiзна 12,4). [1, c.100]
1. Лозка, А.Ю. Беларускі народны каляндар / А.Ю. Лозка. – Мн.: Полымя, 1993. – 189 с.
2. Васiлевiч, У.А. Беларускi народны каляндар / У.А. Васiлевiч. – Мінск: Ураджай, 1993. – 80 с.
3. Новак, В.С. Беларускія народныя святы і звычаі / В.С. Новак, У. І. Коваль. – Гомель: Беларускае агенцтва навукова-тэхнічнай і дзелавой інфармацыі, 1993. – 88 с.
4. Сысоў, У.М. З крыніц спрадвечных / У.М. Сысоў. – Мн.: Выш.шк., 1997. – 154 с.
5. Беларусы: у 8 т. – Т.5: Сям’я / В.К.Бандарчык [і інш.]; рэдкал.: В.К.Бандарчык [і інш.]; Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору Нац. акад. Беларусі.– Мінск: Бел. навука, 2001. – 375 с.
6. Шамякін, I.П. Этнаграфія Беларусі: Энцыклапедыя / пад. рэд. I.П. Шамякіна. – Мн.: БелСЭ, 1989. – 250 с.
