Народныя гульни як сродак развицця слоуникавага запасу малодшых школьникау

У метадычнай навуцы да 70-х гадоў ХХ стагоддзя ўзбаـгаـчэнне слоўнікаـваـга заـпаـсу школьнікаـў раـзглядаـлаـся як слоўнікаـваـя раـботаـ, якаـя праـводзілаـся выключна на праـктычнаـй аـснове пры паـдрыхтоўцы да наـпісаـння пераـкаـзаـў і саـчыненняў.

У 70 – 80-я гаـды, у сувязі з уключэннем у праـграـмы па белаـрускаـй і рускаـй моваـх, раـбота па ўзбаـгаـчэнні слоўнікаـваـга заـпаـсу школьнікаـў паـшырылаـся за кошт тэаـрэтычнаـй аـсновы – заـсваـення вучнямі сістэмных сувязей лексікаـ-семаـнтычнаـга ўзроўню: тэмаـтычных груп слоў, сінаـнімічных раـдоў, аـнтаـнімічных паـр. У методыцы выклаـдаـння рускаـй мовы ў гэты перыяд былі аـтрымаـны даـныя на аـснове вывучэння пісьмовых раـбот – пераـкаـзаـў, а таـксаـма вусных выкаـзваـнняў аـб нізкім узроўні слоўнікаـваـга заـпаـсу школьнікаـў паـчаـтковых клаـсаـў.

Праـблему ўзбаـгаـчэння слоўнікаـваـга заـпаـсу школьнікаـў у аـспекце раـзвіцця маـўлення і фаـрміраـваـння лексічных уменняў даـследаـваـлі і белаـрускія вучоныя (І. І. Паـўлоўскі [25], В. У. Протчаـнка [27]ـ і інш.). Аـдзнаـчым, што ў даـследаـваـннях белаـрускіх вучоных-лінгваـдыдаـктаـў узбаـгаـчэнне слоўнікаـваـга заـпаـсу школьнікаـў суаـдносілаـся таـксаـма з наـвучаـннем лексіцы і паـдрыхтоўкаـй да наـпісаـння творчых відаـў раـбот. Узровень слоўнікаـваـга заـпаـсу школьнікаـў як маـлодшых, таـк і стаـршых клаـсаـў не быў праـдметаـм спецыяльнаـга даـследаـваـння. І гэта з’яўляецца аـб’ектыўнаـй цяжкаـсцю пры аـргаـнізаـцыі раـботы па ўзбаـгаـчэнні слоўнікаـваـга заـпаـсу вучняў.

Паـчынаـючы з 90-х гаـдоў ХХ стаـгоддзя аـб’ектаـмі моўнаـй аـдукаـцыі ў аـгульнаـаـдукаـцыйных устаـноваـх Рэспублікі Белаـрусь з’яўляюцца мова і маـўленне. У праـцэсе заـсваـення ведаـў аـб сістэме мовы і функцыянаـваـнні моўных аـдзінаـк у маـўленні вучні аـваـлодваـюць моўнымі паـняццямі; пры заـсваـенні маـўленчаـй тэорыі маـўленчаـ-каـмунікаـтыўнымі паـняццямі

У сённяшнiх не вельмi спрыяльных для беларускай мовы абставiнах многія настаўнікі знаходзяцца ў пастаянным пошуку, каб прывіць цікавасць да мовы, развіць маўленне вучняў. Iснуюць канкрэтныя прыёмы і метады, з дапамогай якiх можна зрабiць працэс авалодання беларускай мовай больш эфектыўным i камфортным для вучняў, пашырыць слоўнікавы запас вучняў.

З мэтай актывізацыі працы па ўзбагачэнню слоўнікавага запасу вучняў было праведзена эксперыментальнае даследаванне.

Базай эксперыменту стала ДУА “Сярэдняя школа № 41 г. Гомеля”. У эксперыменце прынялі ўдзел вучні 2 “Б” класа.

Мэта эксперыменту – даследаваць, якім чынам уплывае мэтанакіраваная дзейнасць па працы са словамі з выкарыстаннем народных гульняў на ўспрыманне і актывізацыю ў маўленчай дзейнасці лексічных адзінак.

Для дасягнення пастаўленнай мэты рэалізоўваліся наступныя задачы:

1) даследаваць першапачатковы ўзровень слоўніка вучняў 2 класа;

2) на працягу некаторага часу з вучнямі праводзіць мэтанакіраваную работу – выкананне разнастайных заданняў, у тым ліку з выкарыстаннем народных гульняў;

3) паўторна даследаваць ўзровень слоўніка вучняў 2 класа, параўнаць яго з першапачатковымі вынікамі; зрабіць вывады адносна эфектыўнасці праведзенай працы.

Гіпотэза эксперыменту:

– мэтанакіраваная работа на кожным уроку з выкарыстаннем народных гульняў па развіцці слоўніка вучняў у пачатковых класах садзейнічае фарміраванню актыўнага слоўніку малодшых школьнікаў;

Праведзены педагагічны эксперымент складаўся з трох этапаў: канстатыўнага, навучальнага (фарміруючага) і кантрольнага.

Развіццё слоўнікавага запасу вучняў пачатковых класаў – надзвычай важная і актуальная тэма. Асноўная мэта навучання беларускай мове ў агульнаадукацыйных установах – сфарміраваць у вучняў сістэму ведаў пра мову і маўленне; навучыць карыстацца беларускай мовай ва ўсіх відах маўленчай дзейнасці (чытанне, слуханне, гаварэнне, пісьмо); развіваць інтэлектуальную, камунікатыўную, духоўна-маральную, грамадзянскую культуру вучняў. У адпаведнасці з гэтым працэс развіцця моўнай і маўленчай асобы на ўроках беларускай мовы павінен быць узаемазвязаным і садзейнічаць рэалізацыі наступных напрамкаў: моўнага (засваенне сістэмы мовы, заканамернасцей і правіл функцыянавання моўных сродкаў у маўленні, нормаў беларускай літаратурнай мовы), маўленчага (валоданне спосабамі перадачы думкі сродкамі мовы ў вуснай і пісьмовай формах, у розных відах маўленчай дзейнасці: чытанне, слуханне, гаварэнне, пісьмо), камунікатыўнага (валоданне культурай маўлення, правіламі маўленчых зносін, уменне ствараць самастойныя вусныя і пісьмовыя выказванні розных тыпаў, стыляў і жанраў).

Узбагачэнне слоўнікавага запасу ўяўляе складаны працэс, галоўнае ў якім – выхаванне ў вучняў цікавасці да семантыкі слова, да актывізацыі яго ў маўленні. Паспяховаму ўзбагачэнню слоўніка садзейнічае сістэматычнае і паслядоўнае правядзенне мэтанакіраваных лексічных заняткаў, змест якіх залежыць ад характару лексічнага матэрыялу падрыхтаванасці класа, а таксама ад тых мэт і задач, што ставіць перад сабой настаўнік у кожным канкрэтным выпадку.

Па выніках дадзенага даследавання можна зрабіць наступныя высновы.

1. Можна выдзеліць наступныя асноўныя падыходы да развіцця слоўнікавага запасу малодшых школьнікаў: узбагачэнне слоўніка вучняў, засваенне імі новых слоў і новых значэнняў ужо вядомых слоў; удакладненне слоўніка, развіццё гібкасці слоўніка; актывізацыя слоўніка,; ліквідацыя нелітаратурных слоў, перавод іх з актыўнага слоўніка ў пасіўны.

Каб слова ўвайшло ў лексічны запас вучня, значэнне яго павінна быць вядома. У методыцы выкладання распрацаваны наступныя прыёмы семантызацыі слоў: нагдяднае тлумачэнне (паказ прадмета, фотаздымка, малюнка, мадэлі, муляжа, ілюстрацыі, карціны, выкарыстанне мультымедыйных сродкаў.