НАЦЫЯНАЛЬНАЯ МОЎНАЯ КАРЦІНА СВЕТУ БЕЛАРУСАЎ (ПА МАТЭРЫЯЛЕ ФРАЗЕАЛАГІЗМАЎ З КАМПАНЕНТАМ- АРНІТОНІМАМ) Курсовая работа (проект)

Уводзіны

Сукупнасць чалавечых ведаў пра аб’ектыўную рэчаiснасць, зафiксаваныя ў моўнай форме, прынята называць моўнай карцiнай свету.

Кожная мова па-свойму адлюстроўвае з’явы i працэсы рэчаiснасцi, г. зн. мае свой спосаб канцэптуалiзацыi свету. Значэннi, выражаныя ў мове, складаюцца ў нейкую адзiную сiстэму поглядаў, у калектыўную фiласофiю, якая навязваецца ў якасцi абавязковай усiм носьбiтам мовы. У комплекс ведаў, замацаваных у мове, абавязкова ўплятаецца культурна-нацыянальны досвед канкрэтнай моўнай супольнасцi. Значыць, кожная мова мае асаблiвую карцiну свету, i чалавек, якi карыстаецца пэўнай мовай, павiнен арганiзоўваць змест свайго выказвання ў адпаведнасцi з ёю.

Карцiна свету адлюстроўвае рэчаiснасць, а моўная карцiна свету з’яўляецца фiксацыяй гэтага адлюстравання. На фармiраванне карцiны свету ўплыў аказваюць мова, традыцыi, прырода, выхаванне i iншыя сацыяльныя фактары. Прадстаўнiкi кагнiтыўнай лiнгвiстыкi сцвярджаюць, што наша канцэптуальная сiстэма, адлюстраваная ў выглядзе моўнай карцiны свету, залежыць ад культурнага досведу i непасрэдна звязана з iм. У моўнай карцiне свету замацаваны як агульначалавечы, так i нацыянальны грамадска-гiстарычны досвед. Менавiта нацыянальны досвед вызначае спецыфiчныя асаблiвасцi мовы на узроўнях лексiкi, граматыкi, фразеалогii. Па прычыне спецыфiкi мовы ў свядомасцi яе носьбiтаў узнiкае пэўная моўная карцiна свету, праз прызму якой чалавек бачыць свет. Яна фармiруе тып адносiн да свету, вызначае нормы чалавечых паводзiн у iм.

1 Характарыстыка беларускіх фразеалагізмаў з кампанентам-арнітонімам

1.1. Агульная характарыстыка фразеалагізмаў з кампанентам-арнітонімам

У ходзе кантактаў з навакольным асяроддзем у чалавека, нацыі ўзнікае ў свядомасці глабальны вобраз свету, які адлюстроўваецца ў выніках дзейнасці, у тым ліку ў мове. Унікальнасць мовы ў тым, што ён уяўляе сабой адмысловы код, які рэалізуецца, у сваю чаргу, у розных больш дробных кодавых сістэмах. Розныя фрагменты, персанажы, аб'екты свету могуць служыць асновай розных кодаў. Так фармуюцца астральны, заоморфны, арніталагічны і іншыя коды. Мова, валодаючы «культурнай памяццю», ўздзейнічае не толькі на наяўнасць культурных традыцый яго носьбітаў, але і фармуе іх калектыўную ментальнасць. Такім чынам, даследуючы культурную інфармацыю, складзеную ў мове, можна выявіць асаблівасці светабачання той ці іншай нацыі.

У розных міфапаэтычных традыцыях птушкі выступаюць як абавязковы элемент рэлігійна-міфалагічнай сістэмы і рытуалу, які валодае разнастайнымі функцыямі. Яны могуць быць бажаствамі, героямі, татэмнымі продкамі і інш. І з'яўляюцца адмысловымі класіфікатараў і сімваламі чароўнай сутнасці, верху, неба, свабоды, сувязі паміж касмічнымі зонамі, духу, жыцця і інш. Птушкі належаць стыхіі паветра.

Арнітонім – назва птушкі як аб’ект навуковага вывучэння.

2 Тэматычная характарыстыка фразеалагізмаў з кампанентамі-арнітонімамі

Паводле свайго агульнага значэння фразеалагізмы з кампанентамі-арнітонімамі абазначаюць чалавека, яго якасці, …

Калі разгледзець тэматычныя групы фразеалагізмаў з кампанентамі-арнітонімамі, можна вылучыць фразеалагізмы, ў якіх адлюстраваны станоўчыя і адмоўныя рысы характару, а таксама якасці дзеяння, стан.

Станоўчыя рысы:

- сямейнасць:

- і ў вераб’я свая сям’я ‘кожны мае сваю сям’ю’;

- вопытнасць у нейкай справе:

стрэляны варабей ‘вельмі вопытны чалавек‘;

сініца ў руках ‘Што-н. пэўнае, канкрэтнае, супрацьпастаўленае чаму-н. няпэўнаму, ненадзейнаму, хоць і жаданаму’;

Адмоўныя рысы:

Да адмоўных рыс можна аднесці наступныя:

- недарэчнасць:

куры засмяюць ‘Хто-н. робіць што-н. недарэчнае, вартае кпінаў, насмешкі‘;

курам на смех ‘пра што-н. вельмі недарэчнае, нязначнае, з вялікімі недахопамі’;

- дурнаватасць, прастакаватасць:

курыная галава ‘нездагадлівы, прастакаваты чалавек’;

курыную сісю і тую не ўсю (ведаць, мець, атрымаць) ‘нічога, зусім нічога не (ведаць, мець і пад.)’;

Заключэнне

Па выніках дазенага даследвання можна зрабіць наступныя вывады.

Наданне назвам птушак пэўнага сiмвалiчнага цi метафарычнага зместу ў фразеалагічных адзінках часта звязана з назiраннямi чалавека за шматлiкiмi ўласцiвасцямi, рухамi, формай i афарбоўкай птушак, ладам iх жыцця i характарам паводзiн як памiж сабой у прыродзе, так i ў адносiнах да чалавека. Асноўным лагiчным прыёмам, якi выкарыстоўваецца ў такiм выпадку для ўстанаўлення сувязi памiж птушкай i iдэяй, якую яна сiмвалiзуе, з’яўляецца аналогiя. У паводзiнах або знешнiм выглядзе птушкi вылучаецца тая або iншая рыса, якая асацыiруецца з пэўным пачуццем, пэўнай iдэяй i вербалiзуецца на падставе выбару пэўных сем i канатацый.

Фармiраванне беларускай арнiтанiмнай фразеалогii адбываецца ў рэчышчы двух узаемных працэсаў: антрапамарфізму як пераносу чалавечых якасцей на птушак і арнітамарфізму як пераносу на чалавека некаторых уласцівасцей птушак, што пацвярджае факты зыходнай антрапацэнтрычнасцi мовы i унiверсальнасцi арнiтаморфнага кода.

Групаванне фразеалагізмаў на аснове тэматычнай аднастайнасці кампанентнага складу з’яўляецца адным з апошніх накірункаў вывучэння і даследавання фразеалагізмаў розных моў.

1. У “Фразеалагічным слоўніку беларускай мовы” І. Я. Лепешава намі выяўлена 84 фразеалагізмы з арнітонімным кампанентам. Фразеалагізмы з кампанентам-арнітонімам складаюць 68 адзінак ад агульнай колькасці, фразеалагізмы з вытворным ад арнітоніма кампанентам – 17 адзінак.

2. Найбольш папулярнымі арнітонімамі ў складзе беларускіх фразеалагізмаў з’яўляюцца лексемы варона, курыца, певень, гусь, верабей. Яны ўваходзяць у структуру 43 фразеалагізмаў.