Беларуская мова—форма нацыянальнай культуры беларусаў

Мова – вельмі своеасаблівы феномен культуры. З аднаго боку, мова з’яўляецца найважнейшым самастойным элементам культурнай спадчыны народа, адной з асноўных частак культуры, з другога – яна спецыфічны спосаб існавання і захавання культуры ў цэлым, дапамагае авалодаць усім багаццем чалавечай дзейнасці (культурай народа).

Растлумачым, што азначае паняцце “нацыянальная мова”. Нацыянальная мова – катэгорыя гістарычная; яна складаецца ў перыяд пераўтварэння народнасці ў нацыю,таму што нацыя як гістарычная супольнасць акрамя агульнай тэрыторыі, эканамічнага жыцця і псіхічнага складу характарызуецца і агульнасцю мовы. У склад нацыянальнай уваходзіць і літаратурная мова, і мясцовыя гаворкі, і прастамоўе, і сацыялекты [2].

Любая культура – гэта працэс і вынік асваення чалавекам рэчаіснасці, творчае асэнсаванне свету і сябе ў ім [5]. На спосабы пазнання рэчаіснасці і яго вынікі накладваюць адбітак умовы жыцця і быту кожнага этнасу. Таму не выпадкова, што пры пазнанні свету побач з агульным вылучаецца і адметнае, нацыянальнае. Як зазначае В. А. Маслава: “Усякая культура нацыянальная, яе нацыянальны характар адлюстраваны ў мове пры дапамозе асаблівага бачання свету” [6]. Паводле дадзеных акадэміі навук Францыі, насельніцтва Зямлі гаворыць на 2796 мовах. Нямецкія вучоныя сцвярджаюць, што сучасныя народы свету гавораць больш чым на 4000 моў, а ўсяго навуцы вядома 5600 жывых і мёртвых (на якіх ужо не размаўляюць) моў. Рускія лінгвісты налічваюць каля 3500 моў. Усе мовы маюць свае спецыфічныя, характэрныя для іх рысы, бо кожны носьбіт мовы вырас у пэўных кліматычных умовах, у розных геаграфічных шыротах, меў свой занятак, што і наклала адбітак на ўспрыманне свету і, у сваю чаргу, паўплывала на мову. 

Беларуская мова мае асаблівасці, якія праяўляюцца на ўсіх моўных узроўнях – ад гука да сказа. Нацыянальная адметнасць найперш выяўляецца ў лексічным складзе мовы. Кожны народ вылучае і замацоўвае ў назвах найбольш важныя менавіта для яго аб’екты акаляючага асяроддзя, свет рэчаў і ўленняў аб іх. У склад лексікі беларускай мовы, напрыклад, уваходзіць каля дваццаці назваў балота (дрыгва, твань, багна, бездань, імшара і пад.), каля дзесятка назваў ляснога масіву (бор, гай, дуброва, пушча, хмызняк і пад.), назваў палеткаў (кукурузнік, жытное, прасянішча, аўсянішча, бульбянішча і пад.) і г. д. У мовах народаў паўночнай тэрыторыі Еўраазіяцкага кантынента сустракаюцца шматлікія назвы аленяў, снегу, тундры і г. д.; у абарыгенаў Фіджы ўвогуле не існавала слова для абазначэння снегу, пакуль яно не было створана ў ХІХ ст. Затое ў фіджыйцаў ёсць асобныя словы для кожнага віду какосавага арэха і кожнай фазы яго росту; мова арабаў адрозніваецца шырокім ужываннем вялікай колькасці найменняў вярблюдаў; мовы народаў так званых «марскіх дзяржаў» налічваюць нямала спецыфічных назваў ветру, суднаў; у народа самал з паўднёвай часткі Філіпінаў існуюць назвы больш як для 250 відаў рыбы і г. д. Для кожнай мовы, такім чынам, характэрныя словы, якія называюць спецыфічныя паняцці, прадметы, здабыткі культурнай дзейнасці народаў. Большасць такіх адметных слоў не мае адпаведнікаў (эквівалентаў) у іншых мовах.

У працэсе развіцця моўнай сістэмы за многімі словамі замацоўваецца вобразнае значэнне, якое абумоўлена бытам, звычаямі, культурай народа. Гэтыя дадатковыя так званыя культуралагічныя значэнні слоў нацыянальна зарыентаваныя, паколькі ў кожнага народа свае вобразнамастацкія сімвалы краіны, хараства, красы, самабытнасці, моцы, даўгавечнасці, сціпласці, мудрасці і г. д. Найбольш выразна гэта выяўляецца пры супастаўленні аналагічных паняццяў і сітуацый у розных мовах і культурах. Напрыклад, у розных культурах існуюць адрозненні ва ўспрыманні колеравай гамы. Так, у кітайцаў і некаторых іншых народаў белы колер можа ўспрымацца як сімвал жалобы, смутку, а ў беларусаў гэтую функцыю выконвае чорны колер. Белы колер для славян – сімвал чысціні, прыгажосці, любві, хоць у паганскія часы ён з’яўляўся сімвалам і нараджэння і смерці. Смерць і пахаванне блізкага чалавека для славян – вялікае гора, смутак, а ў асобных народаў гэтыя падзеі выклікаюць іншыя, больш станоўчыя эмоцыі.