УВОДЗІНЫ
Вывучэнне гісторыі сваёй малой радзімы ў сучасным свеце не губляе актуальнасці. Руйнуюцца помнікі архітэктуры і мастацтва, паміраюць прадстаўнікі старэйшых пакаленняў, здольныя перадаць нам свае веданні аб паўсядзённым гісторыі народа.
Імя горада Слуцка за сваю шматвяковую гісторыю не раз прагучала ў гісторыі. Падставай служылі не толькі асобныя падзеі, дасягненні нашых знакамітых землякоў, але і, як сёння прынята казаць, мясцовыя брэнды. Без сумневу, сусветную славу гораду прынеслі слуцкія паясы.
Упершыню Слуцк (летапісны Случеск) упамінаецца ў 1116 годзе ў «Аповесці мінулых гадоў» як адзін з гарадоў Тураўскай зямлі (цэнтр удзельнага Слуцкага княства, якое выдзелілася ў 1160 годзе, калі слуцкім князем стаў Уладзімір Мсціслававіч, унук Уладзіміра Манамаха. Канчаткова аформілася ў 1190-я гады). У 20-30-х гадах XIV стагоддзя княства ўвайшло ў склад Вялікага княства Літоўскага.
У 1441 годзе горад атрымлівае Магдэбургскае права на самакіраванне. На месцы дзядзінца летапіснага Случеска будуецца Верхні замак, драўляныя сцены і вежы якога былі абаронены ровам і земляным валам. Стары горад (Стара място), перапаясаных некалі валам — старажытная частка горада з замкамі на правым беразе Случы. Паміж пасадам і замкам была гандлёвая плошча, у 1419 тут пабудаваны фарны касцёл.
З 1502 па 1521 гады горад неаднаразова падвяргаецца набегам крымскіх татараў, у 1506 годзе ўзначальвала абарону Слуцка княгіня Анастасія Слуцкая. У 1508 годзе Верхні замак двойчы вытрымлівае аблогу войскаў мяцежнага князя Міхаіла Львовіча Глінскага. У гэтым жа годзе каля Слуцка атрад гетмана Канстанціна Астрожскага разбівае крымскіх коннікаў. А ў 1595 годзе ў горад ўрываецца паўстанцкі атрад Севярына Налівайкі.
У 1630-1640-я гг. Слуцк ператварыўся ў горад-крэпасць, умацаваны землянымі валамі і равамі, бастыёнамі і равелинами.
З ГІСТОРЫІ СЛУЦКА
Першай пісьмовай згадкай традыцыйна лічыцца запіс у Аповесці часовых гадоў: «В лѣто 6624. Прыходзь Володимеръ на Глѣба; Глѣбъ бо бѧше воевалъ Дрѣговичи і Случескъ пожегъ...»[4]. Між тым, на думку беларускага гісторыка А. П. Грыцкевіча, існуюць згадкі Слуцка і раней за 1116 год, якія ня маюць спасылак на дакумэнты. Напрыклад, паводле зьвестак Кіева-Пячэрскага архімандрыта Ёсіфа Трызны (XVII стагоддзе), Уладзімір Святаславіч перадаў Тураўскай епархіі ў 1005 годзе разам з іншымі гарадамі і Слуцак. У 1097 годзе па рашэнні Любечского з'езда князёў — нашчадкаў Яраслава Мудрага Слуцк, разам з Кіевам і Туравам быў перададзены Святаполк Изяславичу [5].
У XII стагоддзі Слуцк становіцца сталіцай Слуцкага княства нашчадкаў тураўскага князя Юрыя Яраслававіча.
У 1395 годзе яго ўладальнікам становіцца сын вялікага князя літоўскага Альгерда – Уладзімір, а затым яго нашчадкі князі Алелькавіча. Пры іх Слуцк атрымлівае Магдэбургскае права, што адбылося ў 1441 годзе, і станавіўся трэцім горадам у Беларусі (пасля Брэста і Гродна), які меў самакіраванне.
У гэты час тут, акрамя Верхняга (Горнага), вырастае Ніжні (Дольний) замак, а пазней, у XVII стагоддзі, Новы замак або Цытадэль. У канцы XV стагоддзя Слуцк згадваецца як адзін з найбуйнейшых гарадоў Вялікага княства Літоўскага, слаўны сваімі ўмельцамі-рамеснікамі і гандлярамі. Слуцкае княства ахоплівала тэрыторыю цяперашніх Слуцкага, Капыльскага, Салігорскага, Любанскага, Старадарожскага і часткі Уздзенскага, Глускага, Петрыкаўскага і Жыткавіцкага раёнаў. Маскоўскі дзяк Трыфан Карабейнікаў, які наведаў Слуцк па дарозе ў Канстанцінопаль (1593 г.), пісаў: «Пасадам і горадам і таргі той горад Слуцк горада Менска вялікім і лутчи..., а пад горадам тая рака з Маскву раку... А ў варотах і ў острозе стаяць каўняры і стральцы з рушницами (стрэльбамі), иноземца не сказаўшы у астрог не пусцяць». Пракрасціся ў крэпасць на беразе Случы хацелася вельмі многім.
ПАМЯТНЫЯ МЕСЦЫ
Тэрыторыя цяперашняй са случчыны была заселеная людзьмі яшчэ ў глыбокай старажытнасці. Да ліку найбольш ранніх археалагічных помнікаў адносіцца неалітычная стаянка чалавека (эпохі новокаменного стагоддзя, канца V - канца III тысячагоддзя да нашай эры). Яна была знойдзена недалёка ад вёскі Агароднікі, Казловіцкай сельсавета. Ёсць і помнікі эпохі бронзавага веку (канец ІІІ тысячагоддзя — VIII—VII стагоддзя да нашай эры) неукрепленные паселішчы і могільнікі таго часу. У перыяд жалезнага веку (VII—VI стагоддзя да нашай эры — VIII стагоддзе нашай эры) на тэрыторыі Беларусі з'явіліся ўмацаваныя валамі і равамі гарадзішча. Адно з такіх гарадзішчаў знаходзіцца ў цэнтры вёскі Грэск, на беразе возера. Пры раскопках тут знойдзены пласты, а ў іх прадметы розных эпох: жалезнага веку, Кіеўскай Русі, XIV—XVII стст. Падобныя гарадзішчы знойдзены на тэрыторыі Казловіцкай, Повстынского, Покрашевского, Кіраўскага, Сорогского сельсаветаў.
На тэрыторыі Слуцкага раёна шмат курганных груп і асобных курганоў. Гэта пахавальныя помнікі ўсходнеславянскага племяннога саюза дрыгавічоў [2].
Разгледзім больш падрабязна больш познія помнікі гісторыі і архітэктуры, якія захаваліся ў Слуцку.
Слуцкі кляштар бернардзінцаў з'яўляецца помнікам позняга барока. Быў пабудаваны ў Слуцку ў 1793 годзе з каменя на месцы былога драўлянага будынка.
Будынак Слуцкага духоўнага вучылішча, з'яўляецца помнікам позняга класіцызму. Пабудавана ў 1767 годзе з цэглы ў цэнтры горада. Будынак мела два паверхі і П-вобразную форму з бакавымі рызалітамі, завершанымі трохкутнымі франтонамі, было пакрыта двухсхільным дахам.
Сабор св. Міхаіла Архангела – драўляная царква складаецца з трох зрубаў, акружаных невысокай галерэяй, якая раскрываецца ў бок
ВЫСНОВА
Да жаль, ад старога Слуцка, вядомага па картаграфічным і літаратурным крыніцах як горад-крэпасць, створанага па адзіным горадабудаўнічым задуме, сёння фактычна нічога не захавалася. Ужо ў XIX ст. архітэктурна-планіровачная структура горада карэнным чынам мяняецца. Звязана гэта з шэрагам абставінаў. Па-першае, забудова цэнтральнай часткі, створаная пры Радзівіла (палац і спадарожныя яму будынка, мануфактурныя корпуса і інш.), страціла сваю жыццяздольнасць, знасіліся і была ў асноўным разабрана. Па-другое, тэрытарыяльны рост горада прадвызначала яго выхад за межы кальцавой сістэмы былых умацаванняў: былі засыпаны равы, валы і бастыёны у большасці выпадкаў срыты. Па-трэцяе, траса новай дарогі ад Масквы да Варшавы была пракладзена праз цэнтральны раён горада.
Усё гэта, натуральна, у корані парушыла якая склалася ў XVII—XVIII стст планіроўку Слуцка. Новая квартальны забудова была падпарадкавана трасе дарогі і носіць строга рэгулярны характар. Захаваліся толькі асобныя капітальныя пабудовы.
З гісторыка-культурнай спадчыны Слуцка на сённяшні дзень заслугоўвае ўвагі толькі ўчастак былых валаў у гарадскім парку, некалькі будынкаў XVIII—XIX стст., а таксама помнік архітэктуры, размешчаны за межамі гістарычнай зоны — Міхайлаўская царква (XVIII ст.).
З 1960-х гадоў вядзецца будаўніцтва з цэглы і жалезабетону, якое працягваецца і цяпер, у XXI стагоддзі. Будынка гэтага перыяду ствараюць сучасны аблічча горада, многія з іх – сапраўдныя ўзоры сучаснага дойлідства.
