Уводзіны
Займеннікі ў рускай і беларускай мове
Заключэнне
Спіс літаратуры
Уводзіны
Займеннік — вельмі адметны клас слоў як паводле значэння, так і паводле ўжывання. Гэтая адметнасць лёгка выяўляецца пры параўнанні займенніка з іншымі самастойнымі часцінамі мо¬вы. Так, калі кожная самастойная часціна мовы нешта абазначае (назоўнік — прадмет, прыметнік — прымету прадмета, лічэбнік — колькасць і г. д.), займеннік нічога канкрэтна не абазначае, ён толькі паказвае на прадметы, прыметы, лік:
Такім чынам, асаблівасць займеннікаў, ці, як іх яшчэ называюць, «слоў-указальнікаў», у тым, што яны не маюць канкрэтнага, стала замацаванага значэння. Іх значэнне максімальна абагульненае, абстрактнае. Менавіта гэта ўласцівасць дазваляе займеннікам паказваць на самыя розныя прадметы, прыметы і г. д.
У маўленні займеннікі звычайна ўжываюцца замест іншых іменных часцін мовы — назоўнікаў, прыметнікаў, лічэбнікаў. Пра гэта сведчыць і сама іх назва — «займеннік» (калька з лац, pronomen — 'замест імя'). Таму займеннікі часам называюць яшчэ «словамі-заменнікамі» ці «замяняльнікамі». Дзякуючы гэтай замяшчальнай функцыі займеннікі з'яўляюцца адной з найбольш ужывальных часцін мовы, хоць саміх іх у мове няшмат — усяго каля 50 слоў.
Менавіта займеннікі — замяняльнікі імёнаў — дапамагаюць пазбегнуць неапраўданых паўтораў у тэксце, разнастаіць маўленне. Вельмі важная іх роля як сродку тэкставай сувязі. Яны дапамагаюць разгортваць лагічную паслядоўнасць тэксту, звязваюць яго сэнсавыя часткі, служаць сродкам сувязі частак складанага сказа.
Займеннікі ў рускай і беларускай мове
Займеннік — гэта галоўная часціна мовы, што ўключае словы, якія, не з'яўляючыся назвамі, абагульнена паказваюць на прадметы, іх прыкметы і колькасць, а таксама служаць для выразу пытання пра іх.
Лексічнае значэнне і граматычная характарыстыка займеннікаў залежаць ад суаднясення іх з іншымі часцінамі мовы - назоўнікавымі, прыметнікавымі, лічэбнікамі.
У рускай і беларускай мовах займенніка дзеляць на 9 разрадаў па значэнні: асабістыя, зваротныя, паказальныя, прыналежныя, азначальныя, пытальныя, адносныя, адмоўныя, няпэўныя.
Адрозненні ў вобласці займеннікаў абмежаваны галоўным чынам фанетычнымі разыходжаннямі, што адбыліся ў выніку самастойнага развіцця моў.
1. Асабістыя займеннікі я, ты ў сучасных мовах маюць суплетыўныя формы ўскосных склонаў — рус. меня, тебя — бел. мяне. табе (Р. п.). Дивергентность асноў тлумачыцца яканнем і цеканнем у беларускай мове.
Беларускія асабіста-паказальныя займеннікі ён, яна, яно, яны (ср.: рус. он, она, оно, оні) адрозніваюцца наяўнасцю (й).
2. Адрозненні ў асновах формаў зваротнага займенніка рус. себя — бел. сабе паўстала ў выніку якання.
3. У вобласці ўказальных займеннікаў адрозненні дакранаюцца формаў рус. тот — бел. той, та — тая, то — тое. Займеннік тот утвораны ў выніку рэдуплікацыі (падваення) агульнаўсходнеславянскага займенніка тъ: тъ-тъ. Адрозненні ў формах займеннікаў рус. этот, эта, это — бел. гэты, гэта тлумачуцца таксама гістарычна. Рускія займеннікі былі ўтвораны ад тот, та, то з дапамогай часціцы э, беларускія — з дапамогай часціцы гэ.
4. Адрозненні сярод прыналежных займеннікаў таксама чыста фанетычныя (рус. своя — бел. свая, ваше — ваша).
5. У беларускім азначальным займенніку ўвесь з'явіўся прыстаўны гук (рус. весь). Рускае каждый — беларускае кожны — дзе са стратай рэдукаваных захавалася толькі спалучэнне жн.
Заключэнне
Такім чынам, займеннікі ў беларускай і рускай мове маюць адрозненні.
У займенніках мой, твой, свой, чый (у формах мужчынскага і ніякага роду) у Р. і Д. скл. адз. ліку адсутнічае літара е ў канчатках: майму, твайму, свайму, майго, твайго, свайго.
У асабовых займенніках пры іх скланенні і не пішацца літара н у адрозненне ад адпаведных рускіх: з ім, без яго.
Зваротны займеннік сябе мае гэту форму ў P. i В. склонах, а форму сабе – у Д. i М. склонах.
Адмоўныя займеннікі некага, нечага не характэрныя для беларускай мовы, яны замяняюцца спалучэннямі няма каго, няма чаго.
1. Беларуская мова. Фанетыка. Арфаэпія. Графіка. Арфаграфія. Лексікалогія. Лексікаграфія. Фразеалогія. Марфемная будова слова. Словаўтварэнне. Марфалогія. Сінтаксіс. Пунктуацыя / Пад. рэд. Л.М. Грыгор’евай. Мінск, 1994.
2. Сямешка, Л.І., Шкраба, І.Р., Бадзевіч, З.І. Курс беларускай мовы / Л.І. Сямешка, І.Р. Шкраба, З.І. Бадзевіч. Мінск, 1996.
3. Лепешаў, І.Я. Сучасная беларуская літаратурная мова: спрэчныя пытанні: Дапаможнік / І.Я. Лепешаў. Гродна, 2002.
4. Сцяшковіч, Т.Ф. Займеннік у беларускай мове / Т.Ф. Сцяшковіч. Мінск, 1977.
