Фарміраванне шляхецкага саслоўя ў Вялікім княстве Літоўскім
Літаратура
Фарміраванне шляхецкага саслоўя ў Вялікім княстве Літоўскім
Слова «шляхта» паходзіць ад средневерхненемецкого Geschlecht (род, парода), ці ад Schlaht (бітва). З нямецкай мовы ў XIII стагоддзі яно разам з многімі іншымі тэрмінамі з вобласці дзяржаўна-прававых адносін пранікла спачатку ў чэшскі, а затым у польскую мову. У Польшчы ў XIII - XIV стагоддзях словам «шляхта» сталі называць ў гэты час ваенна-служылае саслоўе.
З заключэннем у 1385 годзе Крэўскай уніі і пачаткам публікацыі першых земскіх прывілеяў гэты тэрмін распаўсюдзіўся таксама і на тэрыторыі Вялікага княства Літоўскага (ВКЛ). Тут у гэты час мелі хаджэнне іншыя тэрміны для абазначэння ваенна-служылага саслоўя, сярод якіх найважнейшая роля належала «баярам». У плыні XV - XVI стагоддзяў розныя тэрміны ў дзяржаўна-прававых дакументах існавалі паралельна. Але па меры эвалюцыі палітычнага ладу ВКЛ і афармлення шляхты як адзінага саслоўя адбылася паступовая уніфікацыя тэрміналогіі.
У працэсе станаўлення шляхецкага саслоўя на тэрыторыі ВКЛ можна вылучыць некалькі этапаў. Першы адпавядае перыяду з сярэдзіны XIII да канца XIV стагоддзяў. У гэты час у працяг традыцыі Старажытнарускай дзяржавы княжацкія дружыннікі і воіны, якія адбываліся з тэрыторыі Полацкага, Тураўскага і Смаленскага княстваў па-ранейшаму называліся «баляры», або «баяры». З другой паловы XIII стагоддзя гэтак жа называліся дружыннікі вялікага князя літоўскага, а таксама дружыннікі ўдзельных князёў і нават буйных землеўладальнікаў.
Прыналежнасць ўсіх гэтых людзей да агульнай групы вызначалася агульнай для ўсіх абавязкам служыць свайму князю, што, у сваю чаргу, давала ім права на атрыманне ад яго кармленняў і магчымасцяў набыцця і трымання зямельнай уласнасці. У склад гэтай катэгорыі ўваходзілі асобы рознай сацыяльнай і маёмаснай прыналежнасці. Сярод іх былі як нашчадкі дробных літоўскіх князёў, а таксама старэйшай дружынай шляхты, якія з'яўляліся багатымі спадчыннымі ўласнікамі-вотчыннікамі сваіх зямель, так і знаходзяцца ў асабістай залежнасці слугі князя, за службу атрымлівалі ад яго стол, змест, вопратку, зброю і падарункі, а таксама частку ваеннай здабычы.
Даследаванні паказваюць, што пераважная большасць баяраў па сваім маёмаснаму становішчу былі людзьмі небагатымі. Як правіла, яны валодалі толькі невялікі сядзібай і адным-двума залежнымі людзьмі-чалядзіна, або зусім не мелі сваёй зямельнай уласнасці.
1. Грыцкевiч А.П. Шляхта. // Энцыклапедыя гiсторыi Беларусi, т.6, кн. 2. – Мн.: Беларуская энцыклапедыя, 2003.
2. Грыцкевiч А.П. Баяры. // Энцыклапедыя гiсторыi Беларусi, т.1. – Мн.: Беларуская энцыклапедыя, 2003.
3. Ткачоў М. А. Баяры панцырныя. // Энцыклапедыя гiсторыi Беларусi, т.1. – Мн.: Беларуская энцыклапедыя, 2003.
