Пачатак беларускага кнігадрукавання

Актуальнасць працы. Значэнне з’яўлення кнігадрукавання цяжка пераацаніць. Бо ў яго адсутнасць, мы б не мелі магчымасці атрымліваць асалоду ад настолькі любімых намі кніг, часопісаў, друкаваных выданняў і іншых рэчаў друкаванага фармату. Адукацыя б было менш дзейснай і практычнай, навінкі спынялісь б быць злабадзённымі, дайшоўшы да слухача, а мастацкая літаратура б была казачна дарагой з прычыны яе рукапіснага капіявання.

Сёння, калі ва ўсім свеце і ў Беларусі ў стагоддзе высокіх інфармацыйных тэхналогій усё большае распаўсюджванне і папулярнасць атрымліваюць электронныя падручнікі і электронныя бібліятэкі, дарэчы ўспомніць з чаго пачыналася і які цярністы шлях прайшла папяровая друкаваная кніга.

Ключавой падзеяй у гісторыі кнігі стала вынаходства кнігадрукавання, якое адкрыла новую эпоху ў развіцці чалавецтва. У 40-я гг. XV ст. «Залатых спраў» майстар Ёган Гутенберг зрабіў друкаваны станок і выпусціў першую друкаваную кнігу. З гэтага часу кнігадрукаванне атрымала хуткае распаўсюджванне ў Еўропе. Ужываючы тэрмін «кнігадрукаванне», часцей за ўсё маюць на ўвазе яго гістарычны кантэкст [1].

Друкаваныя кнігі, выдадзеныя ў заходнееўрапейскіх друкарнях, адыгралі значную ролю ў развіцці матэрыяльнай і духоўнай культуры беларускіх зямель. Ужо ў другой палове XV ст. яны былі дастаткова папулярнымі і з'яўляліся неад'емнай часткай бібліятэк Беларусі. У іх распаўсюдзе былі зацікаўлены асветнікі і адукаваныя людзі, а прывозілі іх у беларускія гарады купцы, пілігрымы і вандроўцы.

Аб’ект працы – кнігадрукаванне.

Прадмет працы – асаблівасці беларускага кнігадрукавання.

Мэта працы – вызначыць асаблівасці развіцця беларускага кнігадрукавання.

Задачы працы:

- вывучыць гісторыю зараджэння і развіцця кнігадрукавання ў Беларусі.

- характарызаваць асаблівасці развіцця кнігавыдавецкай справы ў Беларусі на сучасным этапе.

 

Перыяд XIV – першай паловы XVI ст. у гісторыі Заходняй Еўропы атрымаў назву Адраджэння, або Рэнесансу. Ён характарызуецца ўздымам навукі і мастацтва, распаўсюджваннем гуманізму. Галоўнымі дасягненнямі эпохі еўрапейскага барока сталі: Вялікія геаграфічныя і астранамічныя адкрыцця, развіццё прыродазнаўчых навук і навук пра чалавека (медыцыны, свецкай філасофіі, філалогіі), кнігадрукаванне, тэхналагічны прагрэс і інш. Вяртанне да ўзораў антычнай культуры падкрэслівала адзінства чалавечага роду, веліч яго мінулага і яго будучыні[2]. 

Хоць Вялікае Княства Літоўскае знаходзілася на ўскраіне тагачаснай Еўропы, тут ужо ў XV – першай палове XVI ст. фармаваліся перадумовы для развіцця культуры Адраджэння. Адбывалася эканамічнае і сацыяльна-палітычнае ўмацаванне гарадоў, упершыню былі праведзены грунтоўныя рэформы (аграрная Боны Сфорца, судовая, адміністрацыйная), ў 1563 г. прынята Віленскае пастанову аб верацярпімасці. У гэты час ішоў працэс фарміравання беларускай народнасці, адбываліся секулярызацыя духоўнага жыцця, пашырэнне міжнародных культурных сувязяў. На беларускіх землях з'явілася разнастайная кніжная прадукцыя з-за мяжы. Магнаты сталі ствараць уласныя бібліятэкі і ажыццяўляць мецэнацкай дзейнасць. Атрымала распаўсюджванне легенда пра Палямона, якія вывелі продкаў магнацкіх родаў з Італіі і якая звязала гісторыю Вялікага Княства і антычнага свету. 

У Беларусі Адраджэнне адбывалася ў спецыфічных умовах ўзаемадзеяння рэлігійнай і духоўнай культуры. Свецкая літаратура толькі зараджалася.Грамадская думка канчаткова не была аддзеленая ад царквы і арыентавалася на яе аўтарытэт. 

Тым не менш культура беларускіх зямель XVI ст. ўдала ўпісалася ў еўрапейскую культуру таго часу. Гісторыкі лічаць, што рэнесансная культура Беларусі была бліжэй да Паўночнага Адраджэнню, характэрнаму для Нямеччыны, Нідэрландаў і іншых краін Еўропы. Там новы тып культуры фармаваўся пад уплывам Рэфармацыі і лік антычных помнікаў было значна менш, чым у Італіі, зварот да антычным спадчыне ня лічылася важным. 

Традыцыйна вылучаецца два этапы развіцця культуры Рэнесансу на беларускіх землях. Першы з іх прыпадае на першую палову XVI ст. Ён характарызуецца развіццём кнігадрукавання, з'яўленнем агульнадзяржаўнага заканадаўства, новалацінская паэзіі. У гэты час распаўсюджвалася свецкая культура, адбываліся глыбінныя змены ў духоўнай і бытавым жыцці грамадства. Другі этап ахоплівае сярэдзіну XVI – пачатак XVII ст., Калі адчувалася магутны ўплыў Контррэфармацыі на свецкую і царкоўную культуру Беларусі [2]. 

Кнігавыданне – адна з найважнейшых складнікаў нацыянальных інтарэсаў Рэспублікі Беларусь у інфармацыйнай сферы, якая тычыцца рэалізацыі канстытуцыйных правоў і свабод грамадзян у галіне атрымання інфармацыі і карыстання ёю, забеспячэння духоўнага абнаўлення грамадства, захавання і ўмацавання яго маральных каштоўнасцяў, культурнага і навуковага патэнцыялу краіны. Сацыяльная сфера эканомікі з'яўляецца вызначальным фактарам ўстойлівага эканамічнага развіцця і міжнароднай канкурэнтаздольнасці нацыі. Ад таго як функцыянуюць ахова здароўя, адукацыя і культура, залежыць індэкс развіцця чалавечага патэнцыялу. Гэта сусветная тэндэнцыя, якая прасочваецца ў развітых краінах. Паколькі кнігавыданне з'яўляецца неад'емнай часткай культуры, то даследаванне і ўдасканаленне механізму яго функцыянавання вельмі актуальныя. Кнігавыданне і кнігараспаўсюджвання з'яўляюцца істотнымі фактарамі, якія забяспечваюць эканамічны рост, даходы і працоўныя месцы ў многіх эканамічна развітых краінах свету [1].

У цяперашні час у свеце назіраецца расце увагу да праблем кнігавыдання. Гэта тлумачыцца, з аднаго боку, імкненнем абараніць і захаваць нацыянальную кнігу ў матэрыяльным выглядзе ва ўмовах экспансіі электронных выданняў. Выдавецка-паліграфічны комплекс (ВПК) Рэспублікі Беларусь за апошнія гады значна змяніўся. У ходзе рынкавых пераўтварэнняў змянілася яго структура, зведаў значныя змены эканамічны механізм кіравання. У мэтах узмацнення дзяржаўнай інфармацыйнай палітыкі, накіраванай на найбольш поўнае задавальненне патрэбаў грамадства ў дакладнай i агульнадаступнай інфармацыі, даследаванне механізма дзяржаўнага рэгулявання эканомікі ВПК актуальна і своечасова. Яно дазволіць распрацаваць неабходныя патрабаванні да механізму дзяржаўнага рэгулявання эканомікі з мэтай выяўлення неэфектыўных элементаў механізму і распрацаваць навукова абгрунтаваныя рэкамендацыі, адэкватныя як сусветным тэндэнцыям, так і нацыянальным інтарэсам краіны. Аналіз дзеяння механізму дзяржаўнага рэгулявання эканомікі ВПК Беларусі ў сучасных умовах гаспадарання дасць магчымасць не толькі выявіць праблемы развіцця і ўнутраныя супярэчнасці ў эканамічным механізме вытворчасці і рэалізацыі друкаванай прадукцыі, але і намеціць шляхі іх пераадолення. Ключавая задача дзяржаўнага рэгулявання ў галіне кнігавыдання і кнігараспаўсюджвання складаецца ў дасягненні ўстойлівага, эканамічна рэнтабельнай яе функцыянавання. 

Такім чынам, маюцца аб'ектыўныя перадумовы для арганізацыі больш эфектыўнага выкарыстання патэнцыялу айчыннага кнігавыдання ў інтарэсах дынамічнага развіцця эканомікі, задавальнення патрэбаў насельніцтва, а таксама галін народнай гаспадаркі ў літаратуры. 

Вынаходства кнігадрукавання адыграла велізарную ролю ў сацыяльна-палітычнай і гісторыка-культурнага жыцця чалавецтва. Узнікненне кнігадрукавання садзейнічала станаўленню і далейшаму развіццю літаратуры на нацыянальных мовах, уніфікацыі арфаграфіі і графічных формаў пісьма, што, у сваю чаргу, спрыяла развіццю адукацыі. З з'яўленнем кнігадрукавання друк стау магутным сродкам распаўсюджвання і захавання ідэй і ведаў, бязмежна моцным зброяй сацыяльнай і ідэалагічнай барацьбы, навуковага даследавання і развіцця культуры. 

У Беларусі кнігадрукаванне з'явілася ў эпоху Адраджэння і прабацькам беларускага друкаванага слова лічыцца Ф. Скарына. Яго паслядоўнікамі сталі С. Будны і В. Цяпінскі. Найбольш выдавемая кніга ў тыя часы, была Біблія. Выкарыстоўвалася яна ў мэтах навучання людзей грамаце. 

Вялікае значэнне ў развіцці кнігадрукавання ў Беларусі згулялі друкарня ў Заблудаве і выдавецкі дом Мамонічаў. Прычым, неабходна адзначыць, што калі да Мамонічаў кнігі выдавалі, пераследуючы гуманістычныя ідэалы, то Мамонічы былі першымі, хто імкнуўся ад выдавецкай справы атрымаць прыбытак. 

У 19 стагоддзі ў Беларусі былі прыватныя, царкоўныя і казённыя друкарні. Большая частка выпускаемай друкаванай прадукцыі была рэлігійнага зместу. У 19 стагоддзі адбылося выдатная падзея ў гісторыі кнігадрукавання Беларусі – была выдадзена кніга на беларускай мове і не за межамі краіны, а ў Беларусі.

У цяперашні час у свеце назіраецца расце увагу да праблем кнігавыдання.  У наш час назіраюцца станоўчыя тэндэнцыі вяртання з небыцця нашай гістарычнай памяці. Прэзідэнт краіны А.Р. Лукашэнка сказаў: «Гістарычная памяць – гэта фундамент патрыятызму, аснова высакароднага пачуцця любові і павагі чалавека да сваёй Айчынны». Менавіта Ф. Скарына і распачатая ім справа кнігадрукавання яшчэ доўгія стагоддзі будзе натхняць на выхаванне беражлівых адносін да кнігі як асновы ўсяго разумнага і вечнага. Ф. Скарына быў, ёсць і будзе актуальным як прыклад адукаванага і высакароднага чалавека, сапраўднага патрыёта сваёй Бацькаўшчыны.