Вобразы падлеткаў у беларускай літаратуры апошніх дзесяцігоддзяў

Тэрмін «падлеткавая літаратура», узнік пазней, чым творы, якія падыходзяць пад дадзенае азначэнне, бо пра падлеткаў як пра асобную чытацкую катэгорыю пачалі гаварыць толькі ў пачатку дваццатага стагоддзя, а кнігі, чытачом якіх маглі стаць падлеткі, выходзілі і раней. Тэрмін «падлеткавая літаратура» ўпершыню ўжыла дзіцячая пісьменніца Сара Трымер у 1802 г. ў сваім часопісе для дзяцей «Вартаўнік адукацыі» і мела на ўвазе ўзрост чытачоў ад чатырнадцацці да дваццаці аднаго года, што фактычна адпавядае сучаснай класіфікацыі. Яшчэ ў пачатку дваццатага стагоддзя няшмат падлеткаў з’яўляліся навучэнцамі школ. Паралельна з ростам адукацыі з’яўляецца і неабходнасць у адлюстраванні маладога чалавека ў школьным асяроддзі. У той час, як раней 15–16 гадовы юнак ужо працаваў і мала чым адрозніваўся ад дарослых людзей, у пяцідзясятыя гады дваццатага стагоддзя герой такога ж узросту трапляе ў абсалютна ўнікальнае асяроддзе: фактычна падлетку даюць права некалькі гадоў «даспець» да дарослага жыцця. 

Ужо дзесяць-пятнаццаць гадоў таму мяжа паміж дзіцячай і падлеткавай літаратурай ўсведамляць як літаратуразнаўчая праблема. Гэта відаць з «прадмове» да падручніка «Дзіцячая літаратура» І. Арзамасцевой і С. Нікалаевай і рэцэнзіі на яго М. Літвінавай. Як паказвае рэцэнзент, «не заўсёды зразумела, дзе праходзіць мяжа паміж« падлеткава-юнацкай », выключанай, як паведамляюць аўтары, з падручніка, і ўласна« дзіцячай »літаратурай. Мабыць, па ўзросце рэканструюемага ідэальнага чытача-адрасата, а таксама традыцыі ўключэння тэксту ў той ці іншай рэестр ». І далей: «... асабліва гэта тычыцца раздзела, прысвечанага замежнай літаратуры».

Сучасная падлеткавая літаратура ў большасці звязана з героем падлеткам, які вырашае важныя для сябе праблемы, змагаецца з абставінамі і знаходзіцца ў пошуках самаідэнтычнасці. Падлеткавыя творы, нягледзячы на небагатую колькасць кніг, якія ствараюцца заўседы былі даволі папулярнымі і знакавымі для пэўнага пакалення. Праблемны падлеткавы раман заўседы быў звязаны са стылістыкай сацыяльнага рэалізму, таму зварот да фэнтэзі шмат у чым змяняе воблік прыгожага пісьменства для юнацтва. 

У розных творах падлетак прадстаўлены па-рознаму. Па ўсёй бачнасці, пісьменнікі спрабуюць вызначыць, што аказвае ўплыў на характар і дзеянні падлетка. Гэтая праблема цікавіла пісьменнікаў у розныя перыяды і працягвае падымацца цяпер.

Падлеткавы твор адрозніваецца праблемны храктарам, які часта характарызуецца супрацьстаяннем з дарослым. Нароўні з мадэллю сям’і падвяргаюцца пераасэнсаванню і ўстойлівыя ролі кожнага з яе членаў.Вобразы маці або бацькі часта абвяргаюць традыцыйныя ўяўленні пра бацькоў, якія павінны выхоўваць дзіця з самага нараджэння, клапаціцца аб яго матэрыяльным і духоўным дабрабыце. Адной з самых прыкметных характарыстык падлеткавых твораў апошніх дзесяцігоддзяў з'яўляецца наяўнасць бацькоў, якія «хутка коцяцца па нахільнай», становячыся асноўнай праблемай у жыцці дзіцяці-пратаганіста. 

У дачыненні да падлетка такім значным могуць як бацькі, так і настаўнікі ў школе, старэйшыя сябры. Каб апісаць новую мадэль значнага дарослага ў падлеткавай літаратуры, мы разглядзелі чатыры творы: аповесць Алеся Бадака “Адзінокі васьмікласнік хоча пазнаеміцца” і Раісы Баравіковай “Казімір – сын Ягайлы + Насця з 8 “Б”=, школьны раман Валерыя Гапеева “Мая мілая ведзьма”, апавяданне Юрыя Станкевіча “Мой дурнаваты старэйшы брат”. 

Многія беларускія і замежныя пісьменнікі прысвяцілі сваю творчасць падлетку, іх учынкам, інтарэсам, праблемам. Гэта нядзіўна: вобраз падлетка з'яўляецца адным з самых важных у літаратуры і адлюстроўвае погляды людзей на яго жыццё і праблемы. Чалавек, які ўступіў у пару палавога паспявання, можа здзяйсняць асаблівыя ўчынкі, думае інакш. Таму часта людзі ацэньваюць падлеткаў неадназначна. Гэтая асаблівасць адбілася і ў  белрускай літаратуры.

У рабоце разглядаюцца вобразы падлеткаў у сучаснай падлеткавай літаратуры на прыкладзе трох кніг папулярных аўтараў дзіцячай літаратуры, дзе праз гісторыю з’яўлення падлеткавых твораў магчыма прасачыць, як сацыяльныя ўмовы жыцця ўплываюць на вобраз падлетка і характар літаратуры для яго, дапамагае зразумець пэўныя заканамернасці падлеткаваго твору і вызначае важныя моманты ўплыву асяроддзя на псіхалагічны стан падлеткаў. 

У розных творах падлетак прадстаўлены па-рознаму. Па ўсёй бачнасці, пісьменнікі спрабуюць вызначыць, што аказвае ўплыў на характар і дзеянні падлетка. Гэтая праблема цікавіла пісьменнікаў у розныя перыяды і працягвае падымацца цяпер. 

Прысутнасць падлеткаў абмежаваная, бо ў якасці галоўнага героя выступаюць, як правіла, аднагодкі чытача, надзеленыя пэўнай самастойнасцю. Гэта самастойнасць часта і прываблівае чытача, бо дазваляе змадэляваць сітуацыі, у якія б ен мог трапіць пры тых, ці іншых абставінах.