Нил Гилевич

Алесь Бельскі трапна заўважыў, што “вызначальнымі рысамі творчасці Н.Гілевіча з’яўляюцца знешняя грамадзянская ўздымнасць і ўнутраная эмацыянальная скандэнсаванасць слова” [2, с. 184]. Менавіта так можна ахарактарызаваць творчую дзейнасць Ніла Сымонавіча, які ўсё жыццё хварэў душою за Беларусь, востра перажываў грамадскія з’явы краіны, што не магло не адлюстравацца на паэзіі, у тым ліку і для дзяцей.

Важным элементам агульнага ўсебаковага гарманічнага развіцця асобы дзіцяці з’яўляецца патрыянычны накірунак у выхаванні. У дзяцей старэйшага дашкольнага і малодшага школьнага ўзросту закладваюцца асновы нацыянальнай, моўнай, грамадзяскай ідэнтыфікацыі. Яны з задавальненнем, з характэрнай для іх узроставай катэгорыі натхненнем і ахвотай назапашваюць інфармацыі пра сваю Радзіму, родную мову, народ, яго традыцыі. 

Верш “Я – беларус” прасякнуты выразным патрыятычным пафасам, палымяна-ўзнёслым настроем, што падкрэсліваецца паэтычнай анафарай назвы верша ў пачатку кожнай стравы. Важныя паняцці закладваюцца ў чалавечую душу і свядомасць з ранніх гадоў. Н. Гілевіч выдатна разумее, што ў творах для дзяцей неабходна гаварыць пра сур’ёзныя рэчы, а ў першую чаргу пра тое, што такое Радзіма, народ, родная мова для кожнага чалавека.

Аўтар з непахіснай гордасцю расказвае пра сваю прыналежнасць да “гэтай казачнай зямлі”, што не можа не адазвацца ў душы маленькага чытача ці слухача. Запал, натхненне, сапраўднасць пачуццяў і перажыванняў нібы запрашаюць дакрануцца да святога, стаць у адзін рад з паэтам, адчуць сябе сапраўдным беларусам:

Я – беларус, я нарадзіўся

На гэтай казачнай зямлі,

Дзе між лясоў і пушчаў дзікіх

Адвеку прашчуры жылі.

Асаблівую групу дзіцячай паэзіі Ніла Гілевіча складаюць вершы пра прыроду ў яе абавязковым дачыненні да роднага краю. Аўтар не імкнуўся да апісання заморскіх краін, яго заўсёды цікавілі беларускія краявіды, імі ён захапляўся і далучаў да неабсяжнай прыгажосці маленькіх чытачоў. Такім чынам, праяўлялася патрыятычнае гучанне пейзажнай лірыкі. Так, напрыклад, верш “У лузе” стварае летні, цёплы пейзаж, а таксама знаёміць дзіцяці з беларускімі назвамі лугавых кветак:

“Сінія, як вочкі,

Незабудкі і браткі,

Смолкі і званочкі.

І мядунка, і герань,

Слезкі, мята, кашка!”

Аўтар арганічна ўводзіць дзіцячы вобраз Светкі, якая існуе ў мастацкім выяўленні ў цеснай узаемасувязі з прыродай, з яе раслінным і жывёльным светам. Дзяўчынку ніколькі не баіцца “цыбаты прыгажун” бусел, кветкі нібы самі збіраюцца ў букет, ды і сама Светка, як тая маленькая кветка, не вылучаецца з агульнага пейзажа, а, наадварот, упісваецца ў яго арганічную карціну. Эмацыянальнае, гарэзлівае, лёгкае гучанне вершу надае меладычная, песенная інтанацыя, а тасама эмацыянальна афарбаваная лексіка, выражаная ў памяншальна-ласальных суфіксах, а таксама лексемах з выразнай станоўчай канатацыяй: вочкі, званочкі, мядункі, Светка, дзяўчынка, слёзкі, кашка; мілы, добры, палюбуйся.

Порам года прысвечаны верш Ніла Сымонавіча “Чатыры пары – чатыры дары”, якія складаецца з чатырох частак, кожная з якіх расказвае маленькаму чытачу пра натуральную прыгажосць кожнай пары. Нягледзячы на зімовую завіруху і моцны мароз, напоўнены хараством зімовыя дзіцячыя забавы. Летні час увогуле самы лепшы час для дзяцей, калі нікуды не трэба спяшацца і, здаецца, бясконца можна пазнаваць свет навокал: сад з разнастайнай садавіной, кожны дубок, алешынка варты ўвагі. Ды і ў восені бачыць дзіця з захапленнем цудоўныя прыродныя змены, а не толькі гразь і слакоту.

Вершы пра звяроў і птушак дапамагаюць далучыць дзяцей  да свету роднай прыроды і тым самым развіць іх эстэтычнае пачуццё. Акрамя таго, такія творы выхоўваюць пачуццё спагады, адказнасці за “братоў нашых меншых”. Як, напрыклад, у вершы “Сабачаня”, дзе паэт з характэрнай для яго дакладнасцю, эмацыянальнай адкрытасцю і зацікаўленасцю  малюе трапнымі словамі гісторыю шчаняці. Вершы Ніла Гілевіча вучаць маленькіх чытачоў спагадлівасці, пачуццю адказнасці і павагі да жывёл, птушак і нават маленькіх казурак. Так, у вершы “Конік у палоне” атар пранікнёна, удумліва малюе знаёмую сітуацыю з дзіцячага жыцця: вельмі часта маленькія нясуць да дому ўс жывое, што ім спадабалася, не думаючы, што яго новаму сябру будзе лепш у натуральных прыродных умовах. Тое ж здарылася і з конікам, які так цудоўна страката у траве, чыі і спадабаўся хлопчыку:

Бедны конік, бы ў турме,

Цеснай і закрытай.

Ціха шкрабае па дне,

Нібы кажа з крыўдай:

– Сумна мне тут без сяброў

Аднаму ў палоне.

Адпусці мяне дамоў – 

У прастор зялёны.

Сугучны па тэматыцы верш “Зайчык-уцякайчык”, але для зайчыка “палон” у чалавечай хаце быў неабходны: ён падсілкавася, падрос і ўжо змог жыць самастойна  жывой прыродзе і шукаць сабе харчаванне. З высокай ступенню чуласці і неабыякавасці Ніл Гілевіч апісвае перажыванні хлопчыка Сяргейкі, які так пасябраваў з зайчкам і вымушаны быў развітацца з ім. 

Ніл Сымонавіч Гілевіч сцвердзіў сябе не толькі як паэт ці выбітны грамадскі дзеяч. Вельмі працяглы час ён аддаў педагагічнай дзейнасці, падчас якой разам са студэнтамі-філолгаламі займаўся збіраннем беларускага фальклору: “Колькі адкрываў для сябе паэтычных цудаў <···>! А якія ўзоры дасціпнасці, іранічнай і саркастычнай з’едлівасці, якія фантастычныя гратэскі і неверагодныя гіпербалы, якія асляпляльныя феерверкі мудраслоўя!” [5, с. 157]. У фальклорных творах Ніл Сымонавіч бачыў вялікі і незгасальны творчы патэнцыял усяго народа, сакральныя веды чалавека, вопыт, карціна свету беларусаў. Акрамя таго, фальклорныя творы змяшчаюць вельмі карысную інфармацыю па народнай педагогіцы, якая складалася на працяг доўгіх стагоддзя свайго бытавання  народзе.

Матэрыялы з фальклорных вандровак Ніл Сымонавіч плённа і скурпулёзна апрацоўваў, арыентуючыся “па-першае, на навізну матэрыялу, а па-другое, на зровень мастацкіх вартасцей твора. Значыць, творы былі або зусім новыя, якія не змяшчаліся раней у фальклорных зборніках, або такімі варыянтамі, якія маюць самастойнае ідэйна-мастацкае значэнне” [6, с. 8]. Прынамсі, укладальнікам і рэдактарам фальклорнага зборніка “Народныя казкі-байкі, апавяданні і мудраслоўі” з’яўляецца сам Ніл Гілевіч. У кнігу ўвайшлі казкі, мудраслоўі і загадкі, якія ўкладальнік класіфікаваў па тэматычнай накіраванасці.

Сапраўды, фальклор з’яўляецца невычарпальнай крыніцай народнай мудрасці, якую важна зберагаць наступным пакаленням. Нілу Сымонавічу належыць стварэнне аўтарытэтнай крыніцы па даследаваннях беларускага фальклору “Паэтыка беларускай народнай лірыкі”, у якой сабраны асноўныя асаблівасці народнай творчасці. Дадзенай плацай як літаратуразнаўчым даведнікам карыстаецца не адно пакаленне студэнтаў і выкладчыкаў.