Прыслоўе, безасабова-прэдыкатыўныя словы, мадальныя словы, іх агульная характарыстыка Реферат

Прыслоўе ― гэта часціна мовы, якая абазначае прыкметы дзеянняў, стану, якасцей предмета ў адносінах да дзеяслова, прыметніка, назоўніка, а таксама і да іншага прыслоўя. Вельмі трапна аб прыслоўях сказаў У. I. Даль, аўтар знакамітага слоўніка: «частка прамовы, датычная да дзеяслова, у вобразе прыметніка. »

Прыслоўе — нязменная часціна мовы, якая абазначае прымету дзеяння (прыгожа спяваць), прымету якасці (вельмі цікавы), зрэдку — прымету предмета (сястра замужам, дарога дадому). Асноўная марфалагічная прымета ― нязменнасць, гэта значыць яно не скланяецца, не спрагаецца, не мае форм роду і ліку. Толькі невялікая група прыслоўяў, утвораных ад прыметнікаў, мае ступені і формы суб'ектыўнай ацэнкі (даўнавата) [1, c. 23―25].

Прыслоўя злучаюць у сабе прыкметы дзеяслова і прыметніка. 

1. Захоўваецца характар дзеяслоўнага кіравання; 

2. Захоўваецца выгляд адпаведнага дзеяслова; 

3. Прыслоўе мае дзве часавыя формы ― цяперашняга  і прошлага часу. 

Функцыя ў сказе―выказнік або вызначэнне. Асноўныя разрады прыслоўяў ставяцца да элементаў літаратурнай мовы, запазычаным са стараславянскай мовы, што адбіваецца на шэрагу іх фанетычных асаблівасцяў.

Паводле словаўтваральнай структуры падзяляюцца на:

– вытворныя (матываваныя);

– невытворныя (нематываваныя).

 Пераважная большасць прыслоўяў з'яўляюцца вытворнымі. Яны ўтвораны ад іншых часцін мовы і сэнсава суадносяцца з імі. Найбольшая група прыслоўяў утворана ад прыметнікаў: прыгожа, святочна, упустую. Колькасна меншыя групы прыслоўяў, утвораных ад назоўнікаў (вясной, верхам), лічэбнікаў (двойчы, па-першае), займеннікаў (па-мойму, адкуль), дзеясловаў (маўчком, упрысядку), прыслоўяў (намнога, навокал). Да невытворных ― прыслоўі, якія не захоўваюць у сваёй структуры слядоў словаўтваўтварэння, гэта значыць страцілі суадноснасць з іншымі часцінамі мовы і ўспрымаюцца як першасныя назвы. Гэта пераважна займеннікавыя прыслоўі тыпу там, дзе, калі, сюды.

Безасабова-прэдыкатыўныя словы (словы катэгорыі стану) ― група слоў, якія з'яўляюцца нязменнымі, але абазначаюць не прымету дзеяння ці якасці, а стан каго-небудзь ці чаго-небудзь і выступаюць выказнікамі пераважна ў безасабовых сказах.

Безасабова-прэдыкатыўныя словы ― гэта самастойная часціна мовы, якая абазначае недынамічны стан прыроды, асяроддзя, чалавека, жывой істоты ці ацэнку стану або становішча з якога-небудзь боку і выступае ў функцыі галоўнага члена ў безасабовым сказе [7, c. 136].

Безасабова-прэдыкатыўныя словы ― гэта нязменныя знамянальныя словы, якія абазначаюць стан ці ацэнку і выконваюць ролю галоўнага члена ў безасабовых сказах [4, c. 79].

Напрыклад: Ветрана і золка, а дажджу дык лішак (П. Панчанка).

У гэтым сказе Безасабова прэдыкатыўныя словы ветрана і золка абазначаюць стан прыроды, а слова лішак абазначае аб'ектыўную ацэнку стану з боку меры.

Тэрмін «безасабова-прэдыкатыўныя словы” не з'яўляецца агульнапрынятым у лінгвістычнай навуцы. Для называння гэтай часціны мовы выкарыстоўваюцца розныя тэрміны, якія з'яўляюцца матываванымі і ў той жа час не да канца ўдалымі. Прывядзем прыклад:

– тэрмін «словы катэгорыі стану” ўказвае на тое, што такія лексемы выражаюць стан ці змяшчаюць ацэнку, аднак, як вышэй гаварылася, няўдалыя з-за сваёй аманімічнасці з назвай граматычнай катэгорыі дзеяслова.

Безасабова-прэдыкатыўныя словы могуць абазначаць:

1) стан прыроды ці навакольнага асяроддзя (цёпла, зорна, ветрана, светла, змрочна, сыра): 

На дварэ даволі холадна (І. Шамякін); 

Стала па-летняму цёпла (С. Грахоўскі);

2) фізічны стан жывых істот (холадна, цёпла, балюча, мокра): Каню? лёгка;

3) псіхічны стан чалавека (весела, трывожна, неспакойна, сумна, страшна, добра): Ехалі. На душы было неяк святочна (Ф. Янкоўскі); 

Добра ўлетку ў пушчы (В. Вольскі).

Гукапераймальныя словы — моўныя адзінкі, якія прыблізна ўзнаўляюць, пераймаюць гукі, характэрныя для жывой і нежывой прыроды. Гукаперайманні імітуюць крык птушак (ку-ку, га-га-га), жывёл (му-у, гаў-гаў, мяў-мяў), гукі і шумвішрыроды (ш-ш-ш, шу-шу-шу), гукі, што ўзнікаюць у выніку нейкіх дзеянняў, працэсаў (бух, трах, дзынь-дзынь, буль-буль і г. д.).

Гукапераймальныя словы набліжаюцца да выклічнікаў чыста фармальна, толькі гукавым складам. Іх адрозненне ў тым, што выклічнікі выражаюць пачуцці, волевыяўленні чалавека, а гукаперайманні ўзнаўляюць, пераймаюць гукі, пазбаўленыя ўсякага сэнсу, значэння, бо належаць, не чалавеку, а іншым жывым істотам, пэўным прадметам [3, c. 96].

Гукаперайманні па структуры і сваіх марфалагічных уласцівасцях марфалагічна нячленныя і не маюць формаў словазмянення. Гукаперайманні ствараюцца непасрэдна з гукаў і іх спалучэнняў, якія не ўтвараюць пры гэтым марфем.  Гукаперайманні не ўваходзяць ні ў знамянальныя, ні ў службовыя часціны мовы.

Гукаперайманні валодаюць ўласцівасцямі фанетычнага вар'іравання слоў: галосныя і зычныя гукі, склады, а таксама ўсе слова могуць паўтарацца. Напрыклад, гукаперайманне бом! можа мець наступныя фанетычныя і адпаведна арфаграфічныя варыянты: Бом-м! Бо-о-м! Бом-бом! Бом-м-бом-м! Бо-о-м-м!. Паўтарэнне служыць сродкам адлюстравання працягласці гучання. 

Гукаперайманні, як і выклічнікі, не маюць намінатыўнай функцыі, але, у адрозненне ад выклічнікаў, яны не выказваюць эмоцый і таму не аказваюць уплыву на эмацыйнасць прапановы, да якога адносяцца па сэнсе.

Пры выкананні рэферата былі зроблены наступныя вынікі.

1. Асноўнай марфалагічнай прыметай прыслоўя з'яўляецца іх нязменнасць, пераважная большасць прыслоўяў з'яўляецца вытворнымі, ці матываванымі. У сказе прыслоўе звычайна прымыкае да дзеяслова, прыметніка ці іншага прыслоўя і выступае ў ролі акалічнасці. Прыслоўі ўтвараюцца практычна ад усіх знамянальных часцін мовы Асноўны спосаб іх утварэння з'яўляецца адвербіялізацыя .

2. Безасабова-прэдыкатыўныя словы вылучаюцца ў асобую лексіка-граматычную групу на аснове семантычных, марфалагічных і сінтаксічных прымет.

3. Мадальныя словы не з'яўляюцца членамі сказа і не служаць для сувязі слоў у сказе. Яны не прымыкаюць да іншых слоў, ужываюцца звычайна як пабочныя словы і выдзяляюцца інтанацыйна. У дыялогу мадальныя словы ўжываюцца ў ролі непадзельных сказаў.

4. Выклічнікі не адносяцца ні да адной часціны мовы. Выклічнікі не змяняюцца, не з’яўляюцца членамі сказа, але могуць ужывацца ў значэнні розных часцін і могуць набываць лексічнае значэнне. Выклічнікі ― характэрная асаблівасць вуснага маўлення. У мастацкіх творах выкарыстоўваецца ў форме дыялога.

5. Гукаперайманні з'яўляюцца прадуктыўнай базай для ўтварэння дзеяслоўных форм выключна суфіксальным спосабам. Прычым, гэты спосаб вядомы ўсім мовам свету. Вось чаму адной з тэорый паходжання мовы з'яўляецца гукапераймальная.