Реферат по книге А.І. Лакоткі Драўлянае сакральна-манументальнае дойлідства Беларусі

Аляксандар Іванавіч Лакотка нарадзіўся 25 студзеня 1955 г. ў вёсцы Кузьмічы Кузьмічы Дзятлаўскага раёна Гродзенскай вобласці. Яго бацькі былі настаўнікамі. Будучую прафесію Аляксандар Іванавіч выбраў самастойна, і ў 1972 годзе паступіў на архітэктурны факультэт Беларускага політэхнічнага універсітэту. У 1986 г. абараніў кандыдацкую дысертацыю, а ў 2001 г. – доктарскую. Сфера навуковых інтарэсаў А. І. Лакоткі – вывучэнне праблем аховы гісторыка-культурнай спадчына, рэстаўрацыя, развіцце нацыянальных і рэгіянальных архітэктурных традыцый Беларусі. Даследчык мае больш 250 навуковых прац, сярод якіх 20 манаграфій. 

Акрамя навуковай, А. І. Лакотка займаецца педагагічнай дзейнасцю. З 1990 г. ен працуе ў Беларускім дзяржаўным універсітэце, Беларускім дзяржаўным педагагічным універсітэце імя М. Танка, Беларускім дзяржаўным універсітэце культуры і мастацтваў. У 2003 г. атрымаў званне прафесара, выбраны членам-карыспандэнтам Нацыянальнай акадэміі навук Рэспублікі Беларусь.

З’яўляецца членам Прэзідыўма Рэспубліканскага Савета Беларусскага аб’яднання аховы помнікаў гісторыі і культуры, віцэ-прэзідэнтам камісіі па архітэктуры і дызайну міжнароднай арганізацыі народнага мастацтва ЮНЭСКА  [2, с. 124–125]. 

Першы раздзел «Драўлянае сакральная дойлідства Беларусі як феномен узаемадзеяння культур» прадстаўляе сабой уводзіны ў тэму. Тут разглядаецца генезіс формаў беларусскага сакральнага дойлідства. Разглядаюцца уплывы і тэндэнцыі, якія былі характэрны для сакральных збудаванняў на аншых землях. Робяцца высновы пра узаемаўплыў канфесій і этнасаў, які адбіўся на архітэктурным абліччы разглядаемых помнікаў. 

Наступныя 6 раздзелаў прысвечаны асобным катэгорыям культавых пабудоў па канфесійнай прыналежнасці і мэце выкарыстання: «Цэрквы», «Касцелы», «Капліцы», «Званіцы», «Мячэці», «Сінагогі». У іх аўтар разглядае мясцовыя школы культавага драўлянага дойлідства, пералічвае іх асаблівасці, указвае абставіны зменаў архітэктурных форм. Адзначаецца, што праз стагоддзі да нас дайшлі як узоры аўтэнтычнай архітэктурнай думкі, так і прыклады змяшэння стыляў, напластавання прыёмаў, узаемапранікнення формаў, характэных для розных канфесій. Шмат увагі А.І. Лакотка надае ў гэтых раздзелах гісторыі ўзнікнення розных тыпаў культавыў пабудоў, тлумачэнню іх сімвалічнасці і сакральнага сэнсу. 

А. І. Лакотка сцвярджае [1, с. 3–7], што генэзіс драўлянага сакральнага дойлідства Беларусі ідзе ад архітэктуры ўсходніх  славян  IX– XII стст. Крыніцамі развіцця аб’емаў і форм сталі зрубавыя чацьвярыкі,в асьмярыкі, круглікі і галерэі. 

На нашы землі сакральнае будаўніцтва прыйшло з пэўнімі сфармірованымі канонамі. Прастораўтварэнне драўляных архітэктурных формаў будавалася шляхам  разнастайнага спалучэння зрубаў. У кожным рэгіене усталявалася панаванне пэўных вызначаных формаў. Для паўдневых рэгіенаў Беларусі тыповыя восевыя і крыжова-восевыя канструкцыі (цэрквы у Давыд-Гарадку і Сынкавічах) , для паўночных – крыжова-цэнтрычныя. Унікальныя вобразы ствараліся на Беларусскім Палессі – блізкія да квадратнага зрубы з шатровымі завяршэннямі (цэрквы XVII –XVIII стст. У Петрыкаве, в. Баравая, в. Олтуш і г.д.). Вялікая колькасць помнікаў пазначаных тыпаў да нашых дзен не дайшло. 

У якасці праяўлення стылю барока ў рдаўляным дойлідстве аўтар падае цэрквы  XVIII ст. у Хойніках, Вялемічах. Найбольш вядомая з іх – Свята-Міхайлаўская царква ў Слуцку. Яна вылучаецца сваім аб’емна-прасторавым рашэннемна аснове чатырох’яруснага прытвора са званіцай. Такая канструкцыя дапамагае рэгуляваць падачу святла і адначасова падкрэслівае атаясамленне сятасці са струменістымі патокамі святла. 

Цэрквы. [1, с. 7–16] Драўляныя цэрквы з’явіліс адразу пасля прыняцця хрысціянства. Паводле звестак,  прешая з іх была пабудавана ў IX ст. у Друцку. Па планіроўцы вызначалася 3 часткі: прытвор, неф і алтар. Пазней далучыліся бакавыя прыбудовы – сакрысціі. Часам неф і алтар месціліся ў адным зрубе, пад агульным дахам ці ў выглядзе прыбудовы. З’явілася двухзрубавая кампазіцыя. Такія храмы існавалі на Палессі да XVII ст. (Хатынічы, Ялава, Здзітава). 

Да XV ст. драўляныя цэрквы ўзводзіліся з хваўвага кругляка, а пасля  – з абчасаны хбявенняў – брусоў. Адметная асаблівасць беларускіх драўляных цэркваў – алтарная частка пяцікутнай формы. 

Закральны змест збудавання вымагаў эвалюцыі форм нефа. Был патрэбна высокая, адкрытая прастора з верхнім святлом. Кожны аб’ем з цягам часу рабіўся самастойным, набываў вежачку-ліхтарык. Часам рабіўся другі ярус пад скляпеннем (Свята-Георгіеўская царква ў Давыд-Гарадку).

У XVIII ст. цэрквы на буйных сельскіх прыходах мелі аб’ёмы прытвора- нефа-алтара, якія складаліся с з трох-чатырох ярусаўз шлемападобным завяршэннем і, ліхтарыкамі купалком. Напрыклад, цэрквы ў Залужжы і Шчыткавічах, якія не захаваліся. 

У Паўдневых рэгіенах сфармаваўся тып падоўжана-восевых цэркваў. Званіца у такіх выпадках стаяла асобна, часам – як брама царкоўнага двара. 

З цягам часу восевы план пераходзіць ў крыжова-цэнтрычны, які хутка набыў ярусную кампазіцыю, і ператварыўся ў ярусна-цэнтрычную форму.

Такім чынам,  у  кнізе А. І. Лакоткі зроблены сістэмна – параўнальны аналіз такой малавывучанай катэгорыі помнікаў, як драўляныя сакральна – манументальнаыя збудаванні розных канфесій. Раскрываюцца асаблівасці іх гістарычнага развіцця, кампазіцыйныя і мастацка – стылёвыя адрозненні. Выданне напісана ў навукова-папулярным стылі, багата ілюстравана фотаздымкамі аўтара і архіўнымі фотакарткамі.

У кнізе разглядаецца шлях фарміравання архітэктурнага аблічча гэтай катэгорыі помнікаў і іх сучаснае становішча. Аўтар адзначыў, што нават пры засіллі “ўзорных” праектаў храмабудаўніцтва ў пач. ХХ ст., дасёння захаваліся своеасаблівыя рысы драўлянага сакральнага дойлідства Беларусі. 

Пры ўсёй разнастайнасці апісаных прыкладаў, навуковец робіць значную выснову, якая сцвярджае наяўнасць значных агульных канструцыйных і формаутваральных рыс для усіх помнікаў сакральнага дойлідства, нягледзячы на канфесійную прыналежнасць.