1. Выказаць агульныя меркаванні аб асаблівасцях беларускай дзіцячай літаратуры пасля рэвалюцыі 1905 – 1907 гг. Вызначыць ролю і месца першых беларускіх чытанак для дзяцей.
2. Я. Купала «Хлопчык и лётчык». Асаблівасці выкарыстання верша ў рабоце з дзецьмі.
1. Выказаць агульныя меркаванні аб асаблівасцях беларускай дзіцячай літаратуры пасля рэвалюцыі 1905 – 1907 гг. Вызначыць ролю і месца першых беларускіх чытанак для дзяцей.
Пачатак XX стагоддзя адзначыўся беларускім культурна-нацыянальным адраджэннем, якое пашырылася пасля рэвалюцыі 1905 года. У гэты час пачалі адкрывацца нацыянальныя школы, быў легалізаваны беларускі друк (пачалі выходзіць такія газеты як «Наша доля» і «Наша ніва»). У 1906 годзе Пецярбургская выдавецкая суполка «Загляне сонца ў акенца» выдала 1906г «Беларускi лемантар, або Першая навука чытання». Задачай падручнiка было навучыць дзяцей чытаць па-беларуску. За аснову навучання грамаце ўзяты складовы метад: спачатку вывучалiся галосныя лiтары, затым склады з iмi, а потым ётавыя. Пасля азбукi змяшчалiся тэксты для чытання.
Але ў той жа час адчуваўся недахоп менавіта мастацкай літаратуры на роднай мове, асабліва для дзяцей і падлеткаў. З гэтай прычыны Аляксандр Уласаў (былы рэдактар «Нашай Нівы») звярнуўся да мінскага губернатара з прашэннем «дазволіць выданне беларускамоўнага месячніка для дзяцей і моладзі «Лучынка».
Першы нумар гэтага літаратурнага і навукова-папулярнага выдання ўбачыў свет у 1914 годзе (рэдактар Аляксандр Уласаў). А першы яго нумар адкрываўся вершам Цёткі «Лучынка». Гэтая аўтарка і вызначыла мэту часопіса ў звароце «Да вясковай моладзі беларускай», надрукаваным у другім нумары: «Лучынка будзе старацца заглянуць у кожны куток нашай Беларускай Старонкі, пазнаць усе яе балючкі, паказаць іх Табе, Моладзь, растлумачыць, якім спосабам з гэтых балючак вылячыць Родную Старонку».
Алаіза Пашкевіч (Цётка) падняла праблему выхавання ў юнага пакалення любові да роднага слова. Яе асветніцкая дзейнасць адыграла пэўную ролю ў станаўленні літаратуры для дзяцей. У 1906 годзе выйшла яе кніга вершаў «Першае чытанне для дзетак беларусаў», у якой яна закранула тэму жыцця беларускай вёскі. Таксама яна надавала ўвагу фальклорнай тэматыцы (казкі, прыказкі, загадкі, прыпеўкі), закранала маральна-этычную праблематыку (кніга «Гасцінец для малых дзяцей», 1906 г.). Цётка стала пачынальніцай навуковай белетрыстыкі для дзяцей (пісала артыкулы на старонках часопіса «Гутаркі аб птушках»: «Жаваранак», «Пералётныя птушкі» і інш.).
«Першае чытанне для дзетак беларусаў» уяўляе сабой кнігу тэкстаў-чытанак на беларускай мове дыдактычнага, выхаваўчага, развіваючага зместу, кнігу, у якой багата шчырага гумару, элементаў гульні і забавы. Кніга складаецца з дзвюх частак і ўключае разнажанравыя творы: апавяданні, вершы, казкі, прыказкі, прымаўкі, прыпеўкі, загадкі. У аснове гэтых твораў – уласныя аўтарскія або літаратурна апрацаваныя фальклорныя сюжэты. Аповед вядзецца або ад імя аўтара, або ад імя саміх юных апавядальнікаў. Тэксты гэтай кнігі адкрывалі перад маленькімі чытачамі свет, з дзяцінства ім вядомы і свойскі. І ў гэтым была педагагічная знаходка Цёткі: даць магчымасць дзецям прачытаць пра сваё, добра вядомае, убачыць гэта як бы збоку. Напрыклад, у абразку «Наша гаспадарка» ад імя дзяўчынкі даецца ацэнка хатняга ладу, апісваюцца адносіны да розных жывёл і ў рэшце робіцца вывад пра эканамічнае і сацыяльнае становішча сям’і: «Мне здаецца, што мы не вельмі багаты і не надта бедны. Сярэдняе рукі гаспадары». Фальклорны матыў няшчаснай долі сіраты мы бачым у апавяданні «Сірата». У цэнтры твора – класічная гісторыя Папялушкі, дзе ў ролі добрай феі выступае «старая жабрачка». Адбываецца пераўвасабленне беднай сіраты ў прыгожую адукаваную дзяўчыну-настаўніцу, якая праз шмат гадоў вяртаецца ў родную вёску.
2. Я. Купала «Хлопчык и лётчык». Асаблівасці выкарыстання верша ў рабоце з дзецьмі.
Янка Купала – класік сусветнай і беларускай літаратуры, адзін з заснавальнікаў новай беларускай літаратуры і сучаснай беларускай літаратурнай мовы, народны паэт Беларусі, паэт, драматург, публіцыст, перакладчык, грамадскі дзеяч. Сапраўднае імя Янкі Купалы – Іван Дамінікавіч Луцэвіч. Ён нарадзіўся 7 ліпеня 1882 г.
Верш «Хлопчык і лётчык» вывучаецца ў 3 класе агульнаадукацыйнай школы. На ўроку беларускай літаратуры, прысвечаным вывучэнню гэтага верша, пажадана выкарыстаць наступнае абсталяванне: партрэт Янкі Купалы, малюнак самалёта, карткі з напісанымі радкамі верша, малюнкі дзікіх жывёл (лісы, ваўка, вавёркі, мядзведзя, лася, зайца, вожыка), мяч.
Плануецца, што да канца ўрока па вывучэнню верша «Хлопчык і лётчык» вучні навучацца выразна чытаць верш з правільным вымаўленнем гукаў беларускай мовы праз разнастайныя віды чытання, знаходзіць з дапамогай выбарачнага чытання адказы на пытанні настаўніка.
Настаўнік на ўроку павінен ствараць умовы для развіцця чытацкіх уменняў вучняў, звязнай мовы, пазнавальнай актыўнасці, памяці, уяўлення, папаўняць слоўнікавы запас.
На пачатку ўрока трэба расказаць вучням аб асобе Янкі Купалы, аб тым, дзе ён нарадзіўся, як прайшло яго дзяцінства (кароткі расповед).
Потым пажадана задаць вучням пытанні:
1) Прачытайце загаловак верша. Аб чым вы падумалі? Выкарыстайце словы-падказкі (лётчык, вазьмі, хлопчык, месяц, мядзведзь, зоркі, рэчкі) і скажыце, аб чым пойдзе гаворка ў гэтым вершы?
2) Перад вамі радкі рассыпанага верша (1 слупок). Прачытайце моўчкі, паспрабуйце аднавіць гэты верш і з дапамогай палосак выкладзіце правільную паслядоўнасць строф.
3) Як вы лічыце, якім будзе верш па настрою? (Вясёлым, радасным, напоўнены яркімі ўражаннямі).
Толькі пасля гэтага творчага задання можна пераходзіць да чытання верша. Першы раз тэкст верша вельмі выразна павінен прачытаць настаўнік. Потым можна задаць наступныя пытанні:
1) Адкажыце, ці падцвердзіліся вашы меркаванні? Які настрой выклікае верш?
2) Аб чым хлопчык просіць лётчыка? Як гучыць просьба? (Ветліва, шчыра).
Абгрунтуйце адказ. Якія ветлівыя словы мог бы выкарыстаць хлопчык? (Калі ласка, будзь ласкавы).
3) Знайдзіце ў вершы словы, што дапамаглі замяніць гэтыя выразы? (Мой, мілы).
