Характеристика учебных изданий и произведений

Змітрок Бядуля адносіцца да ліку пісьменнікаў, якія закладвалі падмурак беларускай літаратуры. Першы яго зборнік “Абразкі” склалі лірычныя імпрэсіі-мініяцюры. У іх праглядваецца выдатнае ўменне аўтара занатаваць на паперы першаснае, ледзь узнікшае ўражанне аб людзях, падзеях, рэчах і аформіць яго ў выглядзе пачуццёва-вобразнай, кідкай, выразнай дэталі. Большасць імпрэсій, напісаных сакавітай мовай, характарызуецца рамантычным успрыманнем жыцця, паэтызацыяй беларускай вёскі, захапленнем родным краем, асуджэннем несправядлівасці.

Сацыяльным зместам вылучаюцца імпрэсіі “Не пячы гэтак, сонейка”, “Ля вапеннай гары”, “Араты”, “Жальба”, лірычны герой якіх востра адчувае ўсе супярэчнасці жыцця, спачувае бедным і абяздоленым, перажывае за людскія пакуты. І толькі ў свеце прыроды ён знаходзіць зладжанасць, гармонію і спакой. 

Тэма цяжкага сялянскага жыцця  і жыцця дзяцей беднаты прадаўжаецца і ў хрэстаматыйных апавяданнях “Пяць лыжак заціркі”, “Малыя дрывасекі”, “Летапісцы”, “Велікодныя яйкі”. У гэтых творах героі пастаўлены ў выключныя, трагічныя абставіны, з якіх практычна няма выйсця, няма надзеі на прасвет у будучым (гінуць у снежнай завірусе малыя, галодныя дрывасекі Цішка і Халімон; з-за адсутнасці фарбы маленькі Сцяпанка малюе партрэт забітага на вайне бацькі ўласнай крывёю). 

У апавяданні «Пяць лыжaк зaцipкi» сям’я xвopaгa Антocя i Агaты чaкae зaцipкi. Bяcнa, пa вёcкax пaнye гaлaдyxa, Агaцe пaшaнцaвaлa выeнчыць фyнт мyкi ў cyceдa i пpыгaтaвaнae cнeдaння cтaлa вялiкiм cвятaм для шчacлiвaй y тoй мoмaнт cям’i. Bялiкiм няшчacцeм cтaў пpыxoд нe мeнш гaлoднaй cyceдкi Сцёпчыxi, якaя з’eлa 5 лыжaк зaцipкi.    

Апавяданне “Малыя дрывасекi” уздымае праблему масавага абеззямельвання сялян, па якой яны вымушаны были наймацца на лесараспрацоўки. Галоўныя героi – 2 браты. Старэйшаму Цiшку – 10, а меншаму Халiмону – 8. Бацька iх працаваць не мог, ён быў кульгавы. Ι хлопчыкi вымушаны былi iсцi ў лес на заробкi. Калi ўзнялася завея, ўсе дрывасекi разбеглiся па дамам, Цiшка i Халiмон засталiся, баялiся каб бацька не наракаў, што зарана прыйшлi з лесу. А калi вырашылi ўсёж  пайсцi, то заблудзiлiсь i замерзлi. Яны бачылi сон, у яким збылося iх жаданне адно на дваiх:«Сядзяць яны за сталом, матка i бацька рады, што яны прыйшлi. Яны пад’елi i на печы паснулi». Аўтар яскрава паказаў, што выконваючы дарослую працу псіхалагічна хлопчыкі заставаліся дзецьмі і менавіта таму не вытрымалі загінулі.

Вітка Васіль (сапраўднае імя Цімох Васільевіч Крысько), нарадзіўся у 1911 г. у вёсцы Еўлічы. Пісьменнік шматграннага таленту, выявіў сябе як паэт, празаік, драматург, перакладчык, публіцыст. Але найбольш вядомы і прызнаны ён як дзіцячы пісьменнік. Пачынаў Вітка як аўтар вершаў для дарослых, і прыйшоў ён у дзіцячую літаратуру, маючы за плячыма ўжо такія паэтычныя зборнікі, як: «Гартаванне» (1944), «Поўдзень» (1946) і даволі багаты жыццёвы вопыт.

Першая кніжка для дзяцей – казка «Вавёрчына гора» - убачыла свет у 1948 г. i адразу закранула сэрцы дзяцей. Сюжэт казкі «Вавёрчына гора» разгортваецца ўсё больш дынамічна, бо не перастаюць балець у вавёрачкі зубкі, трэба было нешта рабіць. Сама вавёрачка падказала, што ёй дапамог бы малаток: яна б iм арэшкі біла i зубкі свае не верадзіла. 3 гэтай падзеі завязваюцца асноўныя сюжэтныя вузлы казкi: з чаго зрабіць малаток, хто яго зробіць, як потым пераправіць той малаточак вавёрцы. 

Сюжэт складаецца з асобных эпізодаў-прыгод, паяднаных агульным клопатам: як хутчэй дапамагчы вавёрачцы. Як i належыць гэтаму жанру, казка «Вавёрчына гора» заканчваецца шчасліва: пepacтaлi балець у Веры-вавёрачкi зубкі i нават яшчэ да таго, як бусел уручыў ёй малаток (усё роўна яна была вельмі ўдзячна: «малаточак спатрэбіцца ў хаце»). 

Твор гэты прасякнуты дабрынёй, спачуваннем. У казцы «Вавёрчына гора» шмат слоў з памяншальна-ласкальнымі cyфіксамi. Яны ўзмацняюць эмацыйнае ўздзеянне казкі, настройваюць дзяцей на дабрыню, добразычлівасць: бабулька, мяшэчак, зубкі, сястрыца, зайка, мамачка, ручаёк, лісток, малаточак.

Гэты твор з першых радкоў захапляе дзяцей, стымулюе iх увагу i эмоцыi, чытачы спачуваюць вавёрачцы, кранае iх тое, як усхвалявала яе гора ўсiх жыхароў, як ласкава, уважлiва аднеслiся да бяды вавёрачкi яе дзецi, унукi. 

Героi казкi сустракаюць на сваiм шляху шмат нечаканых перашкод – тут нiчога не даецца проста. Каб адправiць тэлеграму, кавалю-ворану, сёстрам-вавёрачкам давялося немала патурбавацца, i хоць яны вельмi спяшалiся, усё ж прыпынiлiся на iмгненне, каб залюбавацца агнiстым ззяннем чырвоных арабiн, асаблiва прывабiлi iх гронкi спелых арэхаў. 

У казцы «Вавёрчына гора» ачалавечаны не толькi звяры, птушкi, а нават маланка, гром, дождж. Калi сёстры-вавёрачкi прыбеглi на тэлеграф i хацелi адправiць тэлеграму з маланкай, дык аказалася, што ў маланкi выхадны, а гром пасля работы спiць. Дамовiлiся, што тэлеграму адаб’е дождж. Ва ўсё казачнае В. Вiтка вынаходлiва ўключае рэальнае: гэта тыгр, фашысцкi танк, што быў падбiты у час вайны i шмат гадоў гiбеў на балоце. Ад гэтага танка засталася груда iржы, ледзь удалося наскубсцi з яго «шматок шэрсцi» на «бранябойны» малаток.