1. Зараджэнне беларускай дзіцячай літаратуры. Вучэбныя кнігі Сымона Буднага, Лаурэнція Зізанія.
2. Беларуская дзіцячая літаратура 70-80гг ХХст.
3. Літаратурная-мастацкі аналіз народнай казкі "Разумная дачка".
1. Зараджэнне беларускай дзіцячай літаратуры. Вучэбныя кнігі Сымона Буднага, Лаурэнція Зізанія.
Зараджэнне беларускай дзіцячай літаратуры – працяглы і складаны працэс, цесна паяднаны з фальклорнымі традыцыямі, развіццём і станаўленнем нацыянальнага мастацкага слова, такімі культурна-гістарычнымі працэсамі, як узнікненне пісьменнасці, прыняцце хрысціянства, зараджэнне і развіццё кнігадрукавання.
Пісьменнасцю на Русі карысталіся ўжо ў першай палове Х ст., аднак шырокае яе распаўсюджанне было абумоўлена прыняццем хрысціянства ў 988 г. У гэты перыяд заканамерна ўзрасла неабходнасць у кнізе і дзякуючы патрэбам праваслаўя сфарміравалася пісьмовая мова, якую называюць стараславянскай альбо царкоўнаславянскай.
Даволі блізкая агульнаславянскаю асновай да старажытнарускай, яна досыць лёгка засвойвалася на Русі, і на ёй фактычна была створана ўся царкоўна-рэлігійная літаратура таго часу. Некалькі іншы тып мовы ўжываўся ў свецкім пісьменстве. Мова яго помнікаў з’яўлялася літаратурна апрацаваным варыянтам жывой гаворкі ўсходніх славян. Кніжна-славянскі і старажытнарускі стылі літаратурнай мовы доўгі час бытавалі на тэрыторыі Стражытнай Русі, узаемна ўзбагачаючы адзін другі. Стваральнікамі алфавіту, які да гэтага часу служыць славянам, былі балгарскія асветнікі ІХ ст. Кірыла і Мяфодзій.
Першымі літаратурнымі творамі, якія з’явіліся на ўсходнеславянскіх землях, былі помнікі царкоўна-рэлігійнага пісьменства. Яны пранікалі на Русь з Візантыі праз пасрэдніцтва Балгарыі, дзе перакладаліся з грэчаскай на стараславянскую мову. У выніку нашы продкі пазнаёмілася з культурнымі дасягненнямі краін Еўропы і Усходу. Гэта стымулявала зараджэнне арыгінальнай літаратуры ўсходніх славян, моцны ўплыў на якую аказалі шматвяковыя традыцыі вусна-паэтычнай народнай творчасці. Асабліва выразна гэта адчувалася пры стварэнні летапісаў, аратарскай прозы, дружыннай паэзіі. З перакладных твораў старажытнага перыяду найбольш блізкімі да кола дзіцячага чытання былі папулярныя на той час біблейскія кнігі – Евангелле, Апостал і Псалтыр, па якіх не толькі вучыліся дзеці, але на аснове якіх ствараліся пазнейшыя т.зв. “вучыцельныя” евангеллі і псалтыры.
2. Беларуская дзіцячая літаратура 70-80гг ХХст.
Выхаванне у дзяцей гістарычнай свядомасці заўсёды была актуальнай тэмай для беларускай дзiцячай лiтаратуры. Менавіта творы Алесь Якімовіча адносяць да гэтага напрамку, напрыклад «Адкуль ліха на свеце» (1963). У 1971 годзе Алесь выдае у свет знакавую гістарычную аповесць «Кастусь Каліноўскі», а ў 1976 годзе — «Цяжкі год». У аповесцях Алеся Якімовіча раскрываецца сіла, веліч, жыццяздольнасць беларускага народа. «Пра смелага Вожыка», «Вераб'ёвы госці» і г.д. – толькі пачатак казак, напісанных Якімовічам на фальклорных матывах. Алесь таксама перакладае на беларускую мову казкі Аляксандра Пушкіна, Сяргея Маршака, Карнея Чукоўскага.
Ιванам Навуменка ў «Вайне каля Цiтавай копанкi» (1957) была раскрыта праблема станаўлення асобы, прызнанне самакаштоўнасцi чалавека. Дзіцячыя «войны» за валоданне копанкай перарастаюць у моцнае сяброўства.
А вось вершы В.Вiткi, Э.Агняцвет, Р. Барадулiна, Н.Гiлевiча і г.д. садзейнічаюць выхаванню высакародных пачуццяў, адчуванню чалавечай годнасцi ў дзяцей, гатоўнасцi дапамагчы сябру ў бядзе, ветлiвасцi і павазе да старэйшых.
Разнастайныя па тэматыцы, праблематыцы i мастацкіх асаблівасцях творы Максіма Танка для дзяцей цесна звязаны з фальклорам. У сваіх казках паэт выкарыстоўваў народныя сюжэты, гісторыі, закранаў розныя этычныя праблемы. У казцы «Мухамор» хвалько Мухамор лічыў, што «мог бы смела быць паслом або нават i царом». Ён ні на хвілінку не сумняваўся ў сваёй прыгажосці, больш за якую ніхто ў лесе ня меў. Усё стала на свае месца, калі ў лес прыйшлі дзеці, каторвя пазбіралі добрыя грыбы.
3. Літаратурная-мастацкі аналіз народнай казкі "Разумная дачка".
“Разумная дачка” - казка фальклорная - твор вуснай народнай творчасці, выдуманы па змесце і празаічны па форме. Па разнавіднасці з’яўляецца навэлістычнай (ці, сацыяльна-бытавой). Казка мае наступную кампазіцыю: экспазіцыя, завязка, развіццё сюжэта, кульмінацыя і развязка . Казка дадзенага жанру трывала звязана з рэальнасцю, тут існуе толькі адзін, зямны свет, і рэалістычна перадаюцца асаблівасці побыту, а галоўны персанаж – разумная дачка, звычайны чалавек з народнага асяроддзя, які змагаецца за справядлівасць з панам, а дамагаецца свайго з дапамогай кемлівасці, спрыту і хітрасці.
Тэма. У казцы распавядаецца пра тое, як дзяўчынка з беднай сялянскай сям'і з дапамогай сваёй кемлівасці і хітрасці пазбавілася ад нападак пана.
Ідэя - разумны і справядлівы, але пры гэтым бедны чалавек заўсёды будзе ў выйгрышным становішчы, чым багаты, але дурны і несумленны. Здагадка, кемлівасць і знаходлівасць заўсёды дапамагаюць ў жыцці.
Ідэя раскрываецца праз:
А. Сюжэт.
Жыў адзін бедны чалавек з жонкаю. Нарадзілася ў іх дачка. І ў той жа час мужык знайшоў слабую цялушку на рэчцы, якую, як потом мы дазнаемся, пакінуў паміраць багаты сусед. Праз сем гадоў агледзіў былы ўладар моцную, здаровую карову, ды і пачаў зайздросціць. Вырашыў адабраць яе ў бедняка. На панскім судзе суседзям задалі тры загадкі. Гэта сітуацыя была першым выпадкам, калі дачка паказала свой розум і кемлівасць. Пасля гэтага пан вырашыў праверыць здольнасці маленькай дзяўчынкі, каб даказаць сваю разумовую перавагу. Але яго план праваліўся. У выніку ён узяў яе да сябе ў пакоі жыць. Стала яна дачкой яму. Але аднойчы пану давялося з'ехаць, а сялянскую разумную дачку пакінуць за гаспадыню. Аднак ён пакінуў наказ, каб тая не судзіла людзей. Не паслухалася дачка і была саслана да бацькоў. Перад гэтым яна скарысталася ласкай пана: забрала адзіную рэч з маёнтка. Гэтай "рэччу" апынуўся пан. І вось па прыездзе дзяўчынка загадвае пану ідзі замест бацькоў паншчыну адбываць, бо ён мужык дужы. А ён драпануў так, “што толькі яго і бачылі. Навет ад коней з карэтаю адрокся”.
Б. Кампазіцыя.
Экспазіцыя
У экспазіцыі казкі прысутнічаюць два пакаленні - старэйшае (бедны мужык з жонкаю) і малодшае – разумная дачка.
Завязка
Панскі суд наконт каровы. Дачка дапамагае бацьку выйграць жывёлу. З гэтага моманту пачынаецца процідзеяння пана і разумнай дачкі.
1. Беларускія народныя казкі. Разумная дачка [Электронны рэсурс] / Беларуская палічка. Беларуская электронная бібліятэка. - Рэжым доступу:http://knihi.com/Bielaruskija_narodnyja_kazki/Razumnaja_dacka.html.
2. Борбат, Т. І. Зараджэнне беларускай дзіцячай літаратуры / Т. І. Борбат // Беларуская дзіцячая літаратура / пад агул. рэд. А. М. Макарэвіча. – Мінск : РІПА, 2016. – С. 38–52.
3. Беларуская літаратура XI — пачатку XX стагоддзяў. Класікі : хрэстаматыя / склад. : Л. A. Ламека, Н.У. Ламека. Мінск, 2004.
4. Гісторыя беларускай літаратуры: XIX — пачатак XX ст. : падручнік ; пад агульн. рэд. М.А. Лазарука, А.А. Семяновіча. Мінск, 1998.
5. Хрэстаматыя па беларускай дзіцячай літаратуры : вучэб. дапаможнік для педінстытутаў па спец. “Педагогіка i методыка пачатковага навучання” і “Педагогіка і псіхалогія (дашкольная)”; склад. М.Ф. Шаўлоўская. Мінск, 1989.
