1. Дзейнасць Ф. Скарыны
2. Сатырычны верш Я. Коласа “Савось –распуснік”. Сатыра и гумар. Майстэрства паэта-псіхолага
3. Літаратурна-мастацкі аналіз нардной казкі “Легкі хлеб”
Спiс выкарыстаных крынiц
1. Дзейнасць Ф. Скарыны
Францыск Скарына (к.1490 – к. 1551 гг.) – выдатны беларускі асветнік, першадрукар, гуманіст, перакладчык, вучоны-энцыклапедыст. Нарадзіўся ў Полацку ў сям’і купца. Закончыў філасофскі факультэт Кракаўскага ўніверсітэта і атрымаў вучоную ступень бакалаўра, пазней, ужо будучы доктарам філасофіі, у Падуанскім універсітэце абараніў дыплом доктара лекарскіх навук. У Празе заснаваў друкарню, дзе выдаў 23 перакладзеныя ім кнігі Бібліі, прыклаўшы да кожнай з іх прадмову і пасляслоўе, працаваў каралеўскім батанікам [1, с. 21]. У Вільні выдаў “Малую падарожную кніжыцу” і “Апостал”.
Аналіз прадмоў і пасляслоўяў Ф. Скарыны, падрыхтаваных да перакладзеных і выдадзеных ім біблейскіх кніг, паказвае, што ён цудоўна валодаў тэорыяй і практыкай красамоўства. Яго творы можна назваць узорам рытарычнай прозы старабеларускага перыяду. Яны вызначаюцца строгасцю кампазіцыйнай будовы, якая адпавядае класічнай трохчастковай структуры. У сваіх тэкстах Ф.Скарына актыўна выкарыстоўвае рытарычную схему інвенцыі – этас, логас, пафас [1, с. 22].
Глыбока ўсведамляючы вялікую адказнасць сваёй працы, узрушаны высакароднасцю місіі перакладчыка Кнігі ўсіх часоў і народаў, Ф. Скарына напаўняе свае прадмовы страсным пафасам і эмацыянальнасцю, паказваючы сваю неабыякавасць да зместу твора. Шчырасць і сціпласць перакладчыка, яго сур’ёзнае стаўленне да сваёй працы, добразычлівасць павінны былі, несумненна, выклікаць пачуццё павагі і даверу. Эфектыўнасць выкладу ўзмацняецца яго аргументаванасцю, важкасцю доказаў, выкарыстаных Ф. Скарынам для пераканання чытачоў, якім ён адрасуе свае прадмовы і пасляслоўі.
Ф. Скарына піша ад душы, ён звяртаецца да сваіх чытачоў з любоўю і натхненнем. Ён жадае, каб яго думка дайшла да сэрца простага люду. І не толькі дайшла, але і зрабіла ў сэрцах, у душах іх пэўнае дабратворнае дзеянне.
2. Сатырычны верш Я. Коласа “Савось – распуснік”. Сатыра и гумар. Майстэрства паэта-псіхолага
Паблажліва, па-бацькоўску, з лёгкім гумарам распавядае паэт пра дзетак-неслухаў, свавольнікаў і забіякаў у вершах “Савось-распуснік”, “Рагатка”, “Юрка і кот”. Але за гэтай знешняй паблажлівасцю – глыбокі выхаваўчы падтэкст: за распусту жэўжыкам-пестунам” даводзіца плаціць.
У Юркі, які раскрычаўся на маму, патрабуючы прысмакаў, коцік украў сырок. Пакрыўджаны хлопчык гатоў быў “біць насмерць катка”. Ды як жа можна адважыцца на такое самаму заўзятаму гарэзу і свавольніку, калі:
Коцік есць і ў вус не дуе,
Не вылазячы з кута.
Потым спінку выгінае,
Хвосцік трубкаю задраў-
І казанне пачынае.
У вершы “Савось-распуснік” Якуб Колас намаляваў класічны вобраз коціка-прыгажуна, баюна, які мурлыча дзеду байкі-казкі, ходзіць у паходы на мышэй, сумленна выконвае свае каціныя абавязкі:
Нос чарнявы,
Хвост бялявы,
Задзірасценькі;
Грэх пакрыўдзіць такога коціка, грэх яго не любіць. А Савось пакрыўдзіў, нацкаваў на яго сабаку Рудзьку. Хітры коцік, ратуючыся, ускочыў на галаву Савосю, буяну і грубіяну, учапіўся яму ў валасы.
Па-майстэрску выкарыстоўваючы гумарыстычную сітуацыю, паэт поўнасцю выкрыў забіяку-хулігана, шкодніка Савося і яго сябра Антося. Выхаваўчы падтэкст гэтага твора заключаецца ў тым, што за ўсімі дрэннымі ўчынкамі абавязкова ідзе расплата.
3. Літаратурна-мастацкі аналіз нардной казкі “Легкі хлеб”
Адна з любімых дзіцячых казак – «Лёгкі хлеб» беларуская казка, апавядае пра тое, што для дасягнення нейкай мэты ў сваім жыцці, неабходна працаваць.
Сутнасць казкі простая: выйшаў селянін ў поле траву касіць, стаміўся ад працы і сеў адпачыць і тут да яго падышоў галодны воўк і папрасіў кавалачак хлеба. Мужык пачаставаў ваўка, таго вельмі спадабалася, але калі ён даведаўся, як шмат трэба зрабіць для таго, каб есці хлеб, ён вырашыў здабываць пражытак больш лёгкімі шляхамі, але ж у яго нiчога не выйшла.
Вось так проста і даступна, «Лёгкі хлеб» беларуская народная казка, вучыць нас працы і дасягненню пастаўленых мэтаў.
Вызначым тэму, ідэю казкi, звярнем увагу на жанр, асаблівасці мастацкіх вобразаў і на пазнавальна-выхаваўчую і эстэтычную ролю твора.
Казка «Лёгкi хлеб» зявiлася дастаткова даўно, яе радзiма – Беларускае Палессе. Яна адносiцца да групы казак пра жывёл, дзеючымi асобамi ў iх з´яўляюцца жывёлы, якiя надзядяюцца тыповымi рысамi чалавечага характару (хiтрасць, мудрасць, баязлiвасць i iнш) i ўмеюць размаўляць, мыслiць. У беларускiх казках, якiя сустракаюцца на Беларускiм Палесье, дастаткова часта героямi зяўляюцца разнастайныя жывёлы беларускага лесу. Гэта паперш звязана з тым, что вядзенне гаспадаркi палешукоў заўсёды залежыла ад прыродных зяў i iстот.
Асноўная iдэя казкi – расказаць пра тое, як беларусу дастаецца яго «хлеб», растлумачыць, что толькi дзякуючы працы, чалавек можа быць сыт.
Воўк выступае ў дзвух ролях: як галодны жывёла i як гультай, якi жадае «лёгкай нажывы». Мова, на якой размаўляюць казачныя героi адметна для мовы, што ўвесь час гучыць на Беларускiм Палессе:
«Ты што ясі, чадавеча?
Хлеб, — адказвае касец.
1. Асновы культуры маўлення і стылістыкі: вучэб. дапам. / У. В. Анічэнка [і інш.]; пад рэд. У. В. Анічэнкі. – Мінск: Універсітэцкае, 1992. – 254 с.
2. Бараг, Л. Р. Беларуская казка / Л. Р. Бараг. – Мінск: Выш. школа, 1969. – 256 с.
3. Беларуская антрапанімія: вучэб. дапам. / Г. М. Мезенка (навук. рэд.) [і інш.]. – Віцебск: УА «ВДУ імя П. М. Машэрава», 2009. – 254 с.
4. Беларуская міфалогія: Энцыкл. слоўн. / С. Санько [і інш.]; склад. І. Клімковіч. – 2-ое выд., дап. – Мінск: Беларусь, 2006. – 599 с.
5. Беларуская фалькларыстыка: збіранне і даследаванне народнай творчасці ў 60-х гг. XIX–пач.XX ст. / Г. А. Пятроўская, І. К. Цішчанка, У. А. Васілевіч [і інш. ]. – Мінск: Навука і тэхніка, 1989. – 339 с.
6. Волчёнкова, Н. П. Модель анализа текста художественного произведения / Н. П. Волчёнкова // Текст. Язык. Человек: сб. науч. трудов: в 2 ч. / редкол.: С. Б. Кураш (отв. ред.) [и др.]. – Мозырь: УО МГПУ им. И. П. Шамякина, 2009. – Ч. 1. – С. 67-69.
7. Камароўская, З.М. Якуб Колас – дзецям / З.М. Камароўскя // Полымя. – 2010. – №11. – С. 140-142.
8. Макарэвіч, А.М. Беларуская дзіцячая літаратура / А.М. Макарэвіч, М.Б. Яфімава. – Мінск : Вышэйшая школа, 2008. – 320 с.
9. Старычонак, В. Дз. Метафара ў беларускай мове: на матэрыяле субстантываў: манаграфія / В. Дз. Старычонак. – Мінск: БДПУ, 2007. – 190 с.
10. Хрышчановіч, Л. «Па імені і жыццё»: Антрапанімічная прастора беларускай народнай казкі / Л. Хрышчановіч // Роднае слова. – 1999. – № 5–6. – С. 131-137.