1. Паэтыка калыханкі
2. Біяграфічныя звесткі і творчы шлях Алега Лойкі. Агульная характарыстыка творчасці для дзяцей
3. Аналіз верша “Вожык” А. Лойкі
1. Паэтыка калыханкі
Калыханкі – адзін з фальклорных жанраў, якія стаяць «на мяжы побыту і мастацтва»[5, с. 7], што не раз адзначалася даследчыкамі [2, с. 101-102].
У. Я. Проп вылучыў наступныя крытэрыі вызначэння жанраў у фальклоры: асаблівасці паэтыкі, «ўказанне на бытавое ўжыванне», форма выканання і стаўленне да музыкі [4, с. 149]. Бытавое прымяненне ў дадзеным выпадку з'яўляецца вызначальным, абумоўліваючы форму выканання, структурныя асаблівасці, паэтыку і музычнае афармленне, а таксама сувязь з іншымі жанрамі фальклору.
Калыханкі песні выконваюцца над калыскай з немаўляткам падчас яго ўкалыхванні і ўкладвання спаць дарослым чалавекам – бабуляй, дзядулем, маці, няняй ці ж дзіцем-падлеткам, – якога называюць баяльшчык (ад баяць – заспакойваць, спяваць калыханкі) або качальнік. Працягласць выканання дыктуецца мэтай – усыпіць дзіцяці, «да тых часоў, пакуль дзіця на засне» [2, с. 101]. “Матыў напеву – адзін агульны для ўсіх песень гэтага роду; ён аднастайны і надзвычай стомны, - чыста ўсыпляльны. Іншыя нянькі прымудраюцца спяваць іх пад такт качання калыскі» [3, с. 751].
Жанр калыханкі песні, вядома, неаднаразова разглядаўся даследчыкамі. Першым, мабыць, звярнуў на яго ўвагу і паспрабаваў апісаць В. А. Жукоўскі ў 1889г., разгледзеўшы сабраныя і перакладзеныя ім самім калыханкі песні Персіі. З сапраўды паэтычным натхненнем апісвае ён выяўленыя ў іх пачуцці і клопаты маладой персиянки аб сваім немаўляці.
Даследчыкі дзіцячага фальклору даказалі іх сувязь з замоўнай паэзіяй, пра што сведчыць змест калыханак: яны узніклі тады, калі першабытны чалавек адухаўляў сілы прыроды, многія жыццёвыя з’явы і горача верыў у магчымасць удзеяння на іх усхваляваны, пранікнённым словам.
Песняй-калыханкай маці імкнулася уплываць на лёс дзіцяці, шчыра верыла, што яе слова улагодзяць звышнатуральныя сілы.
2. Біяграфічныя звесткі і творчы шлях Алега Лойкі. Агульная характарыстыка творчасці для дзяцей
Чалавек разнастайна таленавіты, у якім адначасова спалучыліся паэт, празаік, літаратуразнаўца і педагог, А. Лойка, за сваю доўгую творчую дзейнасць зрабіў важкі ўклад у сучасную беларускую літаратуру. Ён аўтар каля сарака паэтычных зборнікаў, шэрага літаратуразнаўчых даследаванняў, двух раманаў-эсэ, кніг перакладаў замежнай паэзіі, вялікай колькасці публікацый у перыёдыцы.
Нарадзіўся А. Лойка ў г. Слоніме Гродзенскай вобласці ў сям’і фельчара [1, c. 377]. Скончыў філфак БДУ (1953) і ўсё сваё далейшае жыццё звязаў з гэтым факультэтам. Тут ён абараніў кандыдацкую і доктарскую дысертацыі, быў загадчыкам кафедры беларускай літаратуры, а з 1991 па 1996 г. – дэканам гэтага факультэта.
Ён выхаваў шмат сапраўдных настаўнікаў і літаратараў. Амаль 25 год кіраваў універсітэцкім літаратурным аб’яднаннем «Узлёт», але А. Лойка не толькі педагог, выкладчык і прафесар. Яшчэ хлопчыкам ён пачаў пісаць вершы. Яго першыя паэтычныя кнігі – «На юначым шляху» (1959), «Задуменныя пералескі» (1961), «Дарогі і летуценні» (1963), «Блакітнае азерца» (1965) – прасякнуты любоўю да Радзімы, якую ён нязменна асацыіруе з маці, з роднай прыродай, радасцю перамогі ў жорсткай вайне [1, c. 378].
Менавіта ў гэты час А. Лойка напісаў паэму «Лясная песня» – шчыры гімн жыццю, беларускай прыродзе, чалавеку стваральнай працы. Улюбёнасць у родныя мясціны гучыць і ў яго паэме «Лясун». Ёсць у творчасці паэта паэмы гістарычнай тэматыкі («Белая вежа»), пра вайну («Хлопец над вогненным плёсам», «У шэсць гадзін вечара пасля вайны»), сатырычная паэма «Мінана», паэма-ода каханню «Мрэйка» [1, c. 378].
3. Аналіз верша “Вожык” А. Лойкі.
Вершы пра дзяцей А. Лойкі вылучаюцца разнастайнасцю падымаемых там тэм і ідэй, якія аўтар хоча данесці да сваіх маленькіх чытачоў.
Разглядаючы верш “Вожык”, трэба адзначыць, што тут асноўнай тэмай з’яўляецца тэма прыроды, яе разнастайнасць і асноўныя закорны, па якім жыве прырода. Так, тут маленькі чытач знаёміцца з жыццём вожыка, які палёю на мышэй:
“Навакол
Пануе ціш.
Чуе вожык –
У лісці мыш.
Ён да лісця
Тапу-тап!
I лапкаю мышку –
Цап!”
1. Беларускія пісьменнікі (1917–1990): Даведнік / Склад. А. К. Гардзіцкі. Нав. рэд. А. Л. Верабей. – Мінск : Мастацкая літаратура, 1994. – 653 с.
2. Мартынова, А. Н. Опыт классификации русских колыбельных песен / А. Н. Мартынова // СЭ. – 1974. – №4. – С. 101-102.
3. Некрасов, А. П.. Вытегорский Погост / А. П. Некрасов // Олонецкие Губернские Ведомости. – 1984. – №77. – С. 751-762.
4. Пропп, В. Я. Принципы классификации фольклорных жанров / В. Я. Пропп // СЭ. – 1964. – №4. – С. 147-153.
5. Чистов, К. В. Русская причеть / К. В. Чистов // Причитания. Библиоитека поэта. – Л., 1960.
