1. Дайце азначэнне паняцця «дзіцячы фальклор» і назавіце яго складнікі.
2. Ахарактарызуйце творчасць Ніла Гілевіча.
3. Літаратурна-мастацкі аналіз паэмы-казкі Васіля Віткі «Вавёрчына гора».
4. Распрацуйце пытанні да віктарыны па творчасці Зоські Верас.
Спіс літаратуры
1. Дайце азначэнне паняцця «дзіцячы фальклор» і назавіце яго складнікі.
Нароўні з фальклорам народа ў цэлым існуе фальклор асобных замкнёных груп, аб’яднаных па агульнасці інтарэсаў, ўзроставай, прафесійнай, палавой і іншых прыкметах: школьнай, армейскай, турыстычнай і т.д. Такі фальклор забяспечвае культурныя патрэбы і выконвае аб’ядноўваючую і ізалявальную функцыю.
Дзіцячы фальклор – адна з самых жывых і багатых з’яў сучаснай культуры. У ім адначасова існуюць і вельмі старыя творы, і толькі што народжаныя. І тыя, і іншыя бесперапынна абнаўляюцца, перарабляюцца. Як і фальклор дарослых, дзіцячы фальклор адлюстроўвае гісторыю, ідзе з ёй у нагу. Вясёлыя вершыкі, смешныя песенькі, пацешныя цвялілкі, хуткамоўкі ведаюць і перадаюць адзін аднаму дзеці ўсіх краін свету.
Дзіцячы фальклор – гэта творы вуснай народнай творчасці, якія маюць шматвяковую гісторыю і якія нядаўна атрымалі пісьмовае афармленне; творы сучасных дзіцячых пісьменнікаў, якія атрымалі шырокую папулярнасць сярод бацькоў і педагогаў, шырока выкарыстоўваюцца ў працэсе выхавання дзіцяці; уласна дзіцячая творчасць: гульні, рыфмоўкі, лічылкі, створаныя дзецьмі.
Першым, хто ахарактарызаваў змест, аб’ём і межы паняцця «дзіцячы фальклор», назваўшы яго «асаблівай з’явай адасобленага дзіцячага побыту і адасобленага дзіцячага жыцця», быў Г. С. Вінаградаў, для якога дзіцячы фальклор – гэта «...уся сукупнасць розных відаў славесных твораў, вядомых дзецям і не ўваходзячых у рэпертуар дарослых». Адмаўляючы тое, што не выконваецца самімі дзецьмі, што не складае непасрэдна іх рэпертуар (а гэта ўся «матчына лірыка», або «паэзія пешчання»), Г. С. Вінаградаў кіруецца адзінай умовай – хто з’яўляецца носьбітам фальклору.
2. Ахарактарызуйце творчасць Ніла Гілевіча.
У творчай спадчыне народнага паэта Беларусі, вядомага перакладчыка, вучонага-фалькларыста, крытыка, публіцыста, грамадскага дзеяча Ніла Гілевіча нямала зборнікаў («Неспакой», «Бальшак», «Перазовы», «Актавы», «У добрай згодзе», «Повязь», «Жыта, сосны і валуны», «На высокім алтары»). Асноўным зместам паэзіі Н. Гілевіча з’яўляецца лёс беларускай мовы і культуры, духоўная спадчына народа, памяць мінулай вайны. У вершах пра маці пульсуе ўсведамленне свайго сыноўняга абавязку перад самым дарагім чалавекам, нейкай унутранай віны і адначасова пакаяння. У вершах пра сучасную вёску паэт сцвярджае, што спрадвеку вёска была і застаецца захавальніцай маральнай і моўнай чысціні народа.
Паэт уздымае голас супраць бездухоўнасці і абыякавага стаўлення да нацыянальнай культуры, выступае за маральную чысціню сучаснікаў. Публіцыстычнасцю, бескампраміснасцю, прамоўніцкай інтанацыяй і ў той жа час унутранай засяроджанасцю, медытатыўнасцю характарызуюцца вершы «Трывайма, браты!», «Мэта», «Здарэнне», «Што я думаў...», «Як доўга?». У вершы «і ўсё-такі дойдзем!..» паэт з упэўненасцю сцвярджае, што беларусы, нягледзячы на нейкае пракляцце, змогуць пазбавіцца пачуцця сваёй другараднасці, прыслухацца адзін да другога, абяднацца і дайсці да беларускасці – чалавечнасці і людскасці.
Адрасатам многіх вершаў паэта з’яўляецца моладзь. У вершы «Парада маладым чытачам» Н. Гілевіч пераканаўча і проста сцвярджае мудрыя жыццёвыя ісціны: трэба чытаць казкі, бо «навукі мудрай – там край непачаты!». 3 кожнай казачнай фабулы маладыя чытачы павінны зразумець жыццёвую праўду, выказаную паэтам: «чаму лісе нетрэба верыць здохлай, як гэта адзін зрабіў калісьці» (не трэба давяраць хітраму чалавеку), «чаму ваўку не трэба камізэлька з двума радамі гузікаў на бруху» (не адзенне ўпрыгожвае чалавека, а яго ўчынкі), «чаму царэвіч там, дзе ўпала стрэлка, узяў за жонку брыдкую рапуху» (дабрыня і спагада вышэй за знешнюю прыгажосць), «чаму вымушаны памірыцца Музыка з яшчаркай, як гора ўспала» (да сяброў трэба звяртацца не толькі ў час бяды).
3. Літаратурна-мастацкі аналіз паэмы-казкі Васіля Віткі «Вавёрчына гора».
Творчасць Васіля Віткі для дзяцей пачалася з казачнага эпасу «Вавёрчына гора» ў 1947 годзе. Гэтую вершаваную казку паэт склаў, а потым напісаў, каб падбадзёрыць свайго хворага сына. «Вавёрчына гора» – казка пра традыцыйных жыхароў лесу з уласцівымі ёй антрапамарфізмам і алегарычнасцю. Каб абудзіць у дзяцей добрыя, гуманістычныя пачуцці, паэт знайшоў верны, бяспройгрышны шлях, закрануўшы ўжо з пачатку, з зачына, самы ўражальны і моцна дзеючы – болевы – сіндром малога, якому прызначана казка:
Забалелі ў вавёрачкі зубкі –
Не можа раскусіць арэхавай шкарлупкі.
У казцы «Вавёрчына гора» няма маральных павучанняў; не гаворыць паэт дзецям, што трэба быць добрым, спагадлівым, гатовым прыйсці на дапамогу, належыць даражыць славай бацькоў, дзядоў, прадзедаў. Усё гэта вычытваюць, спасцігаюць caмi чытачы; добра адчуваюць яны адносіны аўтара да таго, пра што ён niшa займальна, з гумарам, цеплынёй.
4. Распрацуйце пытанні да віктарыны па творчасці Зоські Верас.
- Як называўся часопіс, у якім першапачаткова дэбютавала З. Верас?
- З якіх моў перакладала З. Верас пь’есы для дзіцячага тэатру?
- Хто з вядомых беларускіх пісьменнікаў нагадваецца ў успамінах «Пяць месяцаў у Менску»?
- Назавіце сапраўднае імя пісьменніцы.
- Назавіце іншыя псеўданімы пісьменніцы.
- Як звязаная батаніка з дзейнасцю пісьменніцы?
- Для каго З. Верас выдавала часопіс «Заранка»?
- Рэдактарам якога дзіцячага часопіса была пісьменніца ў 1935-36 гг.?
- Як называўся невялікі зборнік, у які ўключаліся дзіцячыя творы З. Верас (выданы ў 1985 годзе)?
1 Виноградов Г.С. Детский фольклор. – Л. : Наука, 1978.
2 Беларускі дзіцячы фальклор : Традыцыйныя запісы, апрацоўкі і аўтарскія творы. – Мн. : Беларусь, 1994.
3 Беларускі фальклор: Хрэстаматыя: Вучэб. Дапам. Для філалаг. Фак. ВНУ/ Склад. К.П. Кабашнікаў і інш. – 4-е выд., перапрац. – Мн. : Выш. шк., 1996.
4 Беларуская дзіцячая літаратура: вучэб. Дапам. / А.М. Макарэвіч; пад агул. рэд. А.М. Макарэвіча, М.Б. Яфімавай. – Мн. : Выш. Шк., 2008.
5 Дзеці і мы: [зборнік] / Васіль Вітка. – Мінск : Мастацкая літаратура, 1977.
6 Беларускія пісьменнікі (1917—1990) : Даведнік / Склад. А. К. Гардзіцкі; нав. рэд. А. Л. Верабей. – Мінск : Мастацкая літаратура, 1994.
7 Урокі роднага слова: вершы, казкі, апавяданні В.Вітка; уклад. Т.С. Тарасава; маст. М.Р. Казлоў. – Мінск : Маст. літ., 2008.
8 Літаратурнае чытанне: падручнік для 3-га кл. агульнаадукац. устаноў з рус. мовай навучання / В. С. Варапаева, Т. С. Куцанава. – Мінск : Маст. літ., 2007
