УВОДЗІНЫ
ГЛАВА 1 ТЭАРЭТЫЧНЫЯ АСНОВЫ РАЗВІЦЦЯ ЧЫТАЦКАЙ САМАСТОЙНАСЦІ ВУЧНЯЎ МАЛОДШАГА ШКОЛЬНАГА ЎЗРОСТУ НА І СТУПЕНІ АГУЛЬНАЙ СЯРЭДНЯЙ АДУКАЦЫІ
1.1 Псіхалагічныя асаблівасці развіцця вучняў малодшага школьнага ўзросту на першай ступені агульнай сярэдняй адукацыі
1.2 Паняцце чытацкай самастойнасці і яе структура
1.3 Асаблівасці развіцця чытацкай самастойнасці малодшых школьнікаў, тэхналогіі і прыёмы яе фарміравання
Высновы па главе 1
ГЛАВА 2 МЕТАДЫЧНАЯ РАБОТА ПА РАЗВІЦЦІ ЧЫТАЦКАЙ САМАСТОЙНАСЦІ МАЛОДШЫХ ШКОЛЬНІКАЎ
2.1 Вывучэнне зыходнага ўзроўню сфарміраванасці чытацкай самастойнасці малодшых школьнікаў
2.2 Метады развіцця чытацкай самастойнасці на ўроках літаратурнага чытання і на ўроках пазакласнага чытання
2.3 Даследаванне эфектыўнасці метадаў развіцця чытацкай самастойнасці малодшых школьнікаў
Высновы па главе 2
ЗАКЛЮЧЭННЕ
СПІС ВЫКАРЫСТАНЫХ КРЫНІЦ
ДАДАТКI
УВОДЗІНЫ
Пад чытацкай самастойнасцю можна разумець здольнасць чытача выкарыстоўваць кнігу як крыніцу ведаў і інфармацыі. Настаўнікі займаюцца фарміраваннем чытальніка, гэта значыць адпрацоўваецца непасрэдна механічны навык чытання. Па гэтай прычыне да заканчэння пачатковай школы школьнікі могуць прачытаць тэкст, але чытання дзіцячых кніг не дастаткова – неабходна ўмець іх абмяркоўваць. Сучасны свет патрабуе фарміраванне камунікатыўнай, цi пісьменнай, асобы.
Праблема фарміравання чытацкай самастойнасці вучняў трывожыла такіх навукоўцаў, як Р.Н. Бунэ, В.В. Джэжэлей, Л.Ф. Кліманава, Н.М. Святлоўская, К.Д. Ушынскі і іншых. Цалкам рэалістычна матываваць навучэнцаў пачатковых класаў да самастойнага чытання, развіваць унутранае духоўнае імкненне ў чытанні, але толькі пры ўмове таго, што логіка фарміравання самастойнага чытання добра вывучана і заснавана на магчымасцях сучасных методык і вопыце педагогаў і практыкаў.
Навучыць дзяцей усвядомлена чытаць кнігі, а затым заахвочваць жаданне і ўменне пастаянна займацца самаадукацыяй, арыентавацца ў сучасных інфармацыйных плынях – аснова паспяховай дзейнасці. Сучасны педагог павінен дапамагаць дзецям у развіцці чытацкай самастойнасці праз вывучэнне разам з дзецьмі жыццёвых паняццяў, навакольнага асяроддзя, а таксама падтрымліваць самастойнасць дзіцячага мыслення. Чытацкая самастойнасць – гэта ўласцівасць асобы, для якой характэрна наяўнасць матыву. Ён павінен быць у першую чаргу ў педагога, і толькі ў такім выпадку той зможа перадаць гэтую якасць сваім падапечным. Гэта ўласцівасць падахвочвае яго мець патрэбу ў кнігах, авалодваць сістэмай ведаў, уменняў і, вядома, навыкаў, якія даюць яму магчымасць з мінімальнымі выдаткамі часу і сіл ўвасобіць свае памкненні ў адпаведнасці з грамадскай і асабістай патрэбай.
На першай ступені агульнай сярэдняй адукацыі пазакласнае чытанне – гэта абавязковы этап фарміравання ў школьнікаў навыку самастойнай чытацкай культуры. Асноўнай задачай урокаў літаратурнага чытання з’яўляецца выхаванне дзяцей як актыўных чытачоў праз развіццё чытацкай самастойнасці ў іх. І менавіта гэтая задача не ў поўнай меры рэалізуецца як на падрыхтоўчым этапе, так і на этапе рэалізацыі.
ГЛАВА 1 ТЭАРЭТЫЧНЫЯ АСНОВЫ РАЗВІЦЦЯ ЧЫТАЦКАЙ САМАСТОЙНАСЦІ ВУЧНЯЎ МАЛОДШАГА ШКОЛЬНАГА ЎЗРОСТУ НА І СТУПЕНІ АГУЛЬНАЙ СЯРЭДНЯЙ АДУКАЦЫІ
1.1 Псіхалагічныя асаблівасці развіцця вучняў малодшага школьнага ўзросту на першай ступені агульнай сярэдняй адукацыі
Малодшы школьны ўзрост ўяўляе сабой узроставы этап, які ахоплівае перыяд навучання дзяцей у пачатковых класах школы з 6–7 да 10–11 гадоў. Гэты ўзрост з’яўляецца адказным перыядам школьнага дзяцінства, паўнавартаснае пражыванне якога абумоўлівае ўзровень інтэлекту і развіцця асобы, уменне вучыцца, упэўненасць у сваіх здольнасцях і магчымасцях.
Е. Н. Каменская лічыць: «Паступленне дзіцяці ў школу звязана з новым этапам яго развіцця, у ходзе якога вучэбная дзейнасць становіцца вядучай дзейнасцю. У якасці значнага прадукту вучэбнай дзейнасці выступае не толькі засваенне пэўнага спектру ведаў, якія ўваходзяць у змест навучання, але і ўнутраныя наватворы малодшага школьніка ў матывацыйна-сэнсавай сферы» [9, с. 63].
У малодшым школьным узросце пераўтвараецца сацыяльная сітуацыя развіцця:
– вядучай дзейнасцю становіцца вучэбная дзейнасць, з’яўляецца сацыяльны сэнс вучэння, сярод матываў пераважае матывацыя дасягнення;
– змяняецца рэферэнтная група, распарадак дня;
– фарміруецца новая ўнутраная пазіцыя;
– пераўтвараецца сістэма ўзаемаадносін дзіцяці з іншымі людзьмі [17].
Пачатак навучання ў школе вядзе да значнага змянення сацыяльнай сітуацыі развіцця дзіцяці. Яно становіцца «грамадскім» суб’ектам і мае цяпер сацыяльна значныя абавязкі, выкананне якіх атрымлівае грамадскую ацэнку. Звыклы лад жыцця дзіцяці змяняецца і шмат у чым вызначаецца тым, наколькі паспяхова яно спраўляецца з новымі патрабаваннямі. На думку И.В. Бадрова: «пры паступленні ў школу сістэма адносін дзіцяці з дарослымі дыферэнцыруецца на дзве: «дзіця–настаўнік» і «дзіця–бацькі», прычым першая становіцца дамінуючай, якая вызначае і адносіны дзіцяці з бацькамі і яго адносіны з аднагодкамі» [2, с. 39].
ГЛАВА 2 МЕТАДЫЧНАЯ РАБОТА ПА РАЗВІЦЦІ ЧЫТАЦКАЙ САМАСТОЙНАСЦІ МАЛОДШЫХ ШКОЛЬНІКАЎ
2.1 Вывучэнне зыходнага ўзроўню сфарміраванасці чытацкай самастойнасці малодшых школьнікаў
База даследавання: ДУА «Сярэдняя школа №4 г. Касцюковічы».
У эксперыменце прыняло ўдзел 2 вучні 4 класа: Іван Т. і Маргарыта Ф.
З мэтай выяўлення ўзроўню чытацкай самастойнасці былі выкарыстаны наступныя метады даследавання: анкетаванне вучняў і бацькоў, аналіз чытацкіх фармуляраў вучняў, апрацоўка дадзеных.
Анкета для вучняў (Дадатак А) змяшчала 4 групы пытанняў: на разуменне значэння чытання (п. 1), на выяўленне чытацкай эрудыцыі (п. 5, 6, 12), на даследаванне чытацкіх схільнасцей (п. 2, 4, 7, 8, 10) і выяўленне “крыніцы” чытання (п. 3, 9, 11).
Пасля аналізу анкетавання вучняў мы зрабілі наступныя высновы:
1) абодва вучні лічаць, што чалавеку кнігі патрэбны для вучобы;
2) кнігі для чытання Іван Т. бярэ ў бібліятэцы, а Маргарыце Ф. кнігі дораць бацькі і знаёмыя, шмат кніг ёсць дома;
3) чытаць не падабаецца абодвум вучням;
4) вучні з задавальненнем чытаюць казкі;
5) вучні назвалі пісьменнікаў, якіх вывучалі на ўроках чытання: Я. Купала, Я. Колас, Р. Барадулін, Э. Агняцвет, М. Прышвін, С. Маршак, А. Пушкін;
6) сваім любімым пісьменнікам Іван Т. лічыць С. Міхалкова, бо падабаюцца яго творы, а Маргарыта Ф. – А. Пушкіна, таму што ён стварыў цікавыя казкі;
7) любімая кніга і кніга, якую вучні прачыталі за апошні час не па заданні настаўніка, супалі: “Лагодны Цмок” у Івана Т. і “Залатая птушка” ў Маргарыты Ф.
У анкеце для бацькоў (Дадатак Б) вылучаны 3 блокі пытанняў: 1–4 (высвятленне вучнёўскай схільнасці да чытання), 5–7 (вывучэнне хатняй бібліятэкі), 8–9 (вывучэнне бацькоўскага ўплыву на дзіцячае чытанне).
ЗАКЛЮЧЭННЕ
1. Малодшы школьны ўзрост уяўляе сабой адказны перыяд школьнага дзяцінства, паўнавартаснае пражыванне якога абумоўлівае ўзровень інтэлекту і развіцця асобы, уменне вучыцца, упэўненасць у сваіх здольнасцях і магчымасцях. У гэтым узросце адбываецца змена сацыяльнай сітуацыі развіцця, набыццё новага статусу і пазіцыі вучня, актыўнае развіццё кагнітыўнай, матывацыйнай і эмацыйнай сфер асобы. Спрыяльна адбіваюцца на станаўленні матывацыі вучэбнай дзейнасці такія наватворы малодшага школьнага ўзросту, як адвольнасць і інтэлектуалізацыя псіхічных працэсаў, унутраны план дзеянняў, усвядомленасць, рэфлексія, самакантроль.
2. У змест чытацкай дзейнасці ўключаюцца тэхніка чытання, чытацкі кругагляд, узровень самастойнасці. Асобасная ўласцівасць навучэнцаў, якую можна лічыць канчатковай мэтай і аб’ектыўным паказчыкам чытацкай дзейнасці малодшых школьнікаў, завецца чытацкай самастойнасцю. У выніку разнастайнай сістэматычнай чытацкай дзейнасці адбываецца фарміраванне чытацкай самастойнасці ў пачатковай адукацыі. Гэтая сістэма характарызуецца ўменнем арыентавацца ў свеце кніг, газет і часопісаў.
3. Для фарміравання чытацкай самастойнасці малодшых школьнікаў на ўроках літаратурнага чытання можна вылучыць наступныя эфектыўныя метады і прыёмы: абмен думкамі, размова аб прачытаным, чытанне па ролях, ілюстраванне, пераказ прачытанага, літаратурныя гульні, складанне ўласных апавяданняў і казак і т.д.
3. Аналіз вучэбна-метадычнай літаратуры паказаў, што фарміраванне чытацкай самастойнасці ў малодшых школьнікаў будзе эфектыўным, калі на ўроках літаратурнага чытання і ў пазаўрочнай дзейнасці будуць выкарыстаны разнастайныя метады і прыёмы: кароткі пераказ, пераказ са змяненнем асобы аповяд; пераказ ад аднаго з персанажаў; перадача прачытанага па ролях; інсцэніроўка; слоўнае і графічнае ілюстраванне прачытанага і інш. Прадстаўлены комплекс заданняў дазволіць настаўніку з аднолькавым поспехам фарміраваць усе аспекты чытацкай самастойнасці навучэнцаў пачатковай агульнай адукацыі.
4. Пры вызначэнні асаблівасцей развіцця навыкаў самастойнага чытання ў вучняў малодшых класаў мы можам зрабіць выснову аб тым, што таксама ёсць пэўныя змены ў рамках развіцця дадзенай сферы. Пры вызначэнні ўзроўню развіцця навыкаў самастойнага чытання былі атрыманы вынікі, згодна з якімі для вучняў малодшых класаў, у асноўным, характэрным з’яўляецца сярэдні ўзровень развіцця навыкаў самастойнага чытання. Мы вызначылі, што створаны ў рамках нашага даследавання комплекс мерапрыемстваў з’яўляецца дастаткова эфектыўным, але над гэтай праблемай яшчэ неабходна працаваць з дзецьмі малодшага школьнага ўзросту. Вынікі даследавання могуць быць карысныя спецыялістам і даследчыкам, якія будуюць сваю дзейнасць у рамках вызначэння асаблівасцей навучання і развіцця навыкаў самастойнага чытання ў вучняў малодшых класаў.
1. Бирюков, С. М. Изучение мотивов учебной деятельности младших школьников / С. М. Бирюков // Начальная школа. – 1999. – № 10. – С. 23–43.
2. Бодрова, И. В. Развитие читательской самостоятельности у младших школьников / И. В. Бодрова // Начальная школа. – 2008. – №8. – С. 38–41.
3. Божович, Л. И. Проблемы формирования личности / Л. И. Божович. – Воронеж : Модэк, 2008. – 563 с.
4. Булаўкіна, І. У. Аб праблемах дзіцячага чытання ў сучасным грамадстве / І. У. Булаўкіна // Адукацыя і выхаванне. – 2012. – № 3. – С. 47–48.
5. Венгер, Л. А. Готовность детей к школе. Диагностика психического развития и коррекция его неблагоприятных вариантов / Л. А. Венгер, Е. А. Бугрименко. – Томск : Пеленг, 2002. – 263 с.
6. Выготский, Л. С. Психология развития человека / Л. С. Выготский. – М. : Эксмо, 2005. – 1136 с.
7. Гуткина, Н. И. Психологическая готовность к школе: руководство практического психолога / Н. И. Гуткина. – М. : Академический проект, 2000. – 184 с.
8. Дубровина, И. В. Практическая психология образования / И. В. Дубровина. – СПб. : Питер, 2004. – 496 с.
9. Каменская, Е. Н. Психология развития и возрастная психология / Е. Н. Каменская. – М. : Феникс, 2008. – 206 с
10. Колганова, Н. Е. Обучение полноценному чтению детской литературы / Н. Е. Колганова // Начальная школа. – 2005. – № 6. – С. 56–65.
11. Комарова, Л. Ю. Особенности стилей педагогической деятельности, педагогического общения и направленности учителей общеобразовательных школ в работе с детьми / Л. Ю. Комарова // Актуальные проблемы психологического знания. – 2009. – № 4. – С. 32–37.
12. Коробейникова, Я. Ю. Формирование читательской самостоятельности у учащихся начальных классов [Электронный ресурс] // Студенческий научный форум: IV междунар. студенческая электрон. науч. конф., 15 февраля – 1 марта 2012 г. – Режим доступ : www.rae.ru.forum2012/265/1174.
13. Кочетова, П. Б. Как и почему меняются читательские интересы младших школьников и что с этим делать / П. Б. Кочеткова // Начальная школа. – 2013. – №1. – С. 19–26.
14. Кукета, І. М. Асаблівасці развіцця чытацкай самастойнасці малодшых школьнікаў / І. М. Кукета // Веснiк адукацыi. – 2007. – № 9. – С. 66–70.
15. Кулагина, И. Ю. Личность школьника от задержки психологического развития до одаренности / И. Ю. Кулагина. – М. : ТЦ «Сфера», 1999. – 192 с.
16. Кутявина, С. В. Поурочные разработки по литературному чтению. 2 класс. / С. В. Кутявина. – М. : ВАКО, 2015. – 400 с.
17. Лифинцева, Н. И. Самостоятельная читательская деятельность младших школьников. Программа развития читательского опыта / Н. И. Лифинцева // Начальное образование. – 2004. – №3. – С. 10–15.
18. Майдангалиева, Ж. А. Литературное развитие школьников как методическая система / Ж. А. Майдангалиева // Начальная школа. – 2010. –№4. – С. 84–86.
19. Мардахаев, Л. В. Словарь по социальной педагогике / авт.-сост. Л. В. Мардахаев. – М. : Академия, 2002. – 520 с.
20. Морозова, С. Э. Развитие творческих способностей учащихся на уроках литературного чтения / С. Э. Морозова // Начальная школа. – 2010. – №11. – С. 29–31.
21. Нутрихина, Л. Л. Возможности использования проектной деятельности в процессе формирования у младших школьников читательской самостоятельности / Л. Л. Нутрихина, Н. Н. Чистякова // Герценовские чтения. Начальное образование. – 2011. – №1. – С. 232–236.
22. Обухова, Л. Ф. Возрастная психология / Л. Ф. Обухова. – М. : Российское педагогическое агентство, 1996. – 374 с.
23. Оморокова, М. И. Основы обучения чтению младших школьников: учебное пособие для студентов пед. вузов / М. И. Оморокова. – М. : Вентана-Граф, 2005. – 128 с.
24. Пирмагомедова, Э. А. Формирование самооценки детей младшего школьного возраста и факторы, влияющие на ее развитие / Э. А. Пирмагомедова, А. Т. Нагиева, Г. К. Сулейманова. – 2015. – № 2. – С. 110–112.
25. Светловская Н. Н. Теоретические основы читательской самостоятельности и их реализация системе начального обучения: автореф. дис…. докт. пед. Наук / Н. Н. Светловская. – М., 1977. – 25 с.
26. Сорока, О. А. Методические рекомендации по формированию основ читательской самостоятельности у второклассников / О. А. Сорока // Образование и воспитание. – 2016. – № 2. – С. 37–41.
27. Фурманов, И. А. Психология общения в учебно-педагогическом процессе / И. А. Фурманов, А. А. Аладьин, Е. М. Амелишко. – Минск : Технология, 2000. – 100 с.
