УВОДЗІНЫ
У канцэпцыі вучэбнага прадмета “Беларуская мова” адзначаецца, што на новым этапе развіцця агульнаадукацыйнай школы беларуская мова павінна стаць не толькі прадметам вывучэння, але і дзейсным сродкам фарміравання асобы, здольнай успрымаць на роднай мове змест прачытанага і пачутага, ствараць вусныя і пісьмовыя выказванні ў залежнасці ад мэты і задач камунікацыі [3, с. 3].
Арыентацыя сучаснай школы на гуманізацыю працэса адукацыі і рознабаковае развіццё асобы дзіцяці прадугледжвае неабходнасць гарманічнага спалучэння вучэбнай дзейнасці, у рамках якой фарміруюцца базавыя веды, уменні і навыкі.
У вывучэнні мовы настаўнікаў пачатковых класаў хвалюе праблема выпрацоўкі ў вучняў стабільных арфаграфічных уменняў і навыкаў, трывалых ведаў па марфалогіі і фанетыцы роднай мовы. Для вырашэння пастаўленых задач настаўнік актыўна выкарыстоўвае сродкі навучання.
Вопыт школьнага выкладання пераконвае, што так званы класічны камбінаваны ўрок у школе заўсёды быў, ёсць і яшчэ будзе доўгія дзесяцігоддзі, але і без нетрадыцыйных яго формаў зараз проста не абысціся, бо менавіта яны і падтрымліваюць цікавасць сучасных школьнікаў да прадметаў, павышаюць матывацыю да іх вывучэння. Для гэтага варта прымяняць разнастайныя сродкі навучання.
Кожны ўрок беларускай мовы, асабліва ў пачатковых класах, – гэта магчымасць не толькі навучыць вучняў граматна карыстацца законамі мовы, але і выхоўваць у дзяцей, дабрыню, спагаду, цікавасць да больш глыбокага пазнання пэўных тэм.
Актуальнасць даследавання заключаецца ў пастаяннай неабходнасці пошуку і вызначэння найбольш эфектыўных шляхоў навучання беларускай мове ў пачатковай школе.
Мэта курсавой работы – паказаць найбольш эфектыўныя метады і прыёмы працы з разнастайнымі сродкамі навучання на розных этапах урока пры вывучэнні розных тэм школьнага курса мовы.
Задачы:
- прааналізаваць літаратуру па тэме даследавання;
- разгледзець класіфікацыю сродкаў навучання беларускай мове;
- апісаць асаблівасці сучасных падручнікаў па беларускай мове і сшыткаў на друкаванай аснове для пачатковых класаў;
- вызначыць асаблівасці працы з асноўнымі сродкамі навучання беларускай мове ў пачатковых класах.
1. КЛАСІФІКАЦЫЯ СРОДКАЎ НАВУЧАННЯ БЕЛАРУСКАЙ МОВЕ
1.1. Паняцце пра сродкі навучання
Навучанне беларускай мове ажыццяўляецца з дапамогай пэўных сродкаў навучання, якія дапамагаюць настаўніку вырашаць пастаўленыя задачы ўрока, кіраваць пазнавальна-практычнай дзейнасцю вучняў, спрыяюць фарміраванню ў іх навыкаў і ўменняў, уздзейнічаюць на вучняў і інш.
Сродкі навучання – гэта комплекс навучальных дапаможнікаў і тэхнічных прыстасаванняў, з дапамогай якіх ажыццяўляецца кіраванне дзейнасцю выкладчыка па навучанні мове і дзейнасцю навучэнцаў па авалоданні мовай. Сродкі навучання належаць да базісных катэгорый методыкі. Яны спрашчаюць працэсы навучання і авалодання мовай і робяць іх больш эфектыўнымі [15, с. 80].
Да асноўных сродкаў навучання адносяцца падручнікі, зборнікі практыкаванняў (звычайна гэта “Дыдактычны матэрыял”), зборнікі тэкстаў да ўрокаў па вывучэнні курса і для пераказу, перакладу, слоўнікі і іншая даведачная літаратура, наглядныя дапаможнікі рознага тыпу. Дадатковымі сродкамі навучання з’яўляюцца розныя віды вучэбнай тэхнікі (магнітафон, кадаскоп і інш.) і вучэбныя прыналежнасці (класная дошка, сшыткі і інш), раздатачны матэрыял да пэўных тэм і пад.
Выбар сродкаў навучання вызначаецца: задачамі ўрока; зместам вучэбнага матэрыялу; метадамі навучання; перавагамі настаўніка.
Сродкі навучання маюць пэўныя функцыі:
1. Пазнавальная функцыя складаецца ў тым, што сродкі навучання служаць непасрэднаму спазнанню рэчаіснасці; забяспечваюць перадачу больш дакладнай і поўнай інфармацыі аб аб'екце і з'яве, дазваляюць назіраць аб'екты і з'явы, недаступныя або цяжкадаступныя непасрэднаму назіранню з дапамогай органаў пачуццяў (напрыклад, школьны мікраскоп дазваляе ўбачыць аб'екты, недаступныя няўзброеным воку).
2.Фарміруючая функцыя заключаецца ў тым, што сродкі навучання фармуюць пазнавальныя здольнасці, пачуцці і волю навучэнцаў, іх эмацыйную сферу.
3. Дыдактычная функцыя складаецца ў тым, што сродкі навучання з'яўляюцца важнай крыніцай ведаў і ўменняў, палягчаюць праверку і замацаванне вучэбнага матэрыялу, актывізуюць пазнавальную актыўнасць. Усе функцыі выступаюць у навучальным працэсе ў адзінстве, дапаўняючы адна адну [15, с. 182].
2. МЕТОДЫКА РАБОТЫ СА СРОДКАМІ НАВУЧАННЯ
2.1. Выкарыстанне разнастайных сродкаў навучання на ўроку беларускай мовы ў пачатковай школе
Адным з дыдактычныхпрынцыпаў навучання з’яўляецца прынцып нагляднасці, сутнасць якога заключаецца ў выкарыстанні наглядных і тэхнічных сродкаў навучання не толькі з мэтай уключэння органаў пачуццяў – вока, вуха, голасу, пачуццяў мускульных рухаў – у акце запамінання, не толькі для канкрэтызацыі ўяўленняў, узбагачэння пачуццёвага вопыту вучняў, але і кіравання пазнавальнай іх дзейнасцю – раскрыцця пэўных заканамернасцей, падвядзення да навуковых вывадаў, абагульненняў, для развіцця звязнага маўлення, стварэння маўленчай сітуацыі і інш.
Як адзначае В. Ляшчынская, на ўроку мовы выкарыстоўваюцца самыя розныя віды нагляднасці – натуральныя (паказванне прадметаў), графічныя (схемы, табліцы, дэманстрацыйныя карткі), праграмныя (перфакарты, перфаканверты, алгарытмы, тэсты), выяўленчыя (ілюстрацыі, фотаздымкі, карціны і іх рэпрадукцыі, малюнкі, раздатачныя выяўленчыя карткі матэрыял) – і тэхнічныя сродкі – магнітафон, прайгравальнік, эпідыяскоп, фільмаскоп, дыяпраектары розных марак, кіно, тэлебачанне, камп’ютары Адрозніваюць м о ў н у ю (дазваляе выявіць законы мовы, служыць фарміраванню граматычных законаў) і м а ў л е н ч у ю (служыць выхаванню культуры маўлення, аблягчае запамінанне найбольш цяжкіх выпадкаў словаўжывання, словаўтварэння, захаванне норм літаратурнага маўлення) нагляднасць. Кожны від нагляднасці рыхтуецца і выкарыстоўваецца з пэўнай мэтай, мае свае заканамернасці і асаблівасці выкарыстання. Так, табліцы – адзін з найбольш пашыраных наглядных друкаваных сродкаў – рэалізуюць зрокавую нагляднасць, мяркуюць пэўную групоўку, сістэматызацыю матэрыялу, што патрабуе прымянення прыёмаў параўнання, а значыць іх выкарыстанне пераважае для выпрацоўкі навыкаў (найперш арфаграфічных і пунктуацыйных). Дэманстрацыйныя табліцы маюць на мэце праілюстраваць пэўныя палажэнні ці ўсё правіла, служаць для выдзялення галоўнага ці агульнага. Яны павінны стымуляваць пазнавальную дзейнасць вучняў, у сувязі з чым не заўсёды мэтазгодным з’яўляецца падача тэкставага тлумачэння, азначэння і правіла. Табліцы могуць быць выкарыстаны на этапе ўсведамлення, асэнсавання правіла, азначэння, паняцця, на этапе замацавання вывучанага, пры паўтарэнні і сістэматызацыі матэрыялу [14, с. 18].
Схемы найбольш характэрны для абагульнення, сістэматызацыі матэрыялу. Карціны, малюнкі, раздатачны выяўленчы матэрыял з’яўляюцца
ЗАКЛЮЧЭННЕ
Сучасная педагогіка сёння разглядае адукацыю як працэс, які накіраваны на самаразвіццё асобы вучня, на пашырэнне яго магчымасцей кампетэнтнага вырабу свайго жыццёвага шляху. У адпаведнасці з актуальнымі запатрабаваннямі часу галоўнай задачай агульнаадукацыйнай установы з’яўляецца падрыхтоўка адукаванага і творчага грамадзяніна рэспублікі, здольнага да пастаяннага развіцця і самаадукацыі.
Вядома, гэта патрабуе і ад сучаснага настаўніка беларускай мовы добрага ведання метадаў, прыёмаў і форм навучання, валодання сродкамі навучання.
Па выніках дадзенага даследавання можна зрабіць наступныя вывады.
Сродкі навучання – гэта комплекс навучальных дапаможнікаў і тэхнічных прыстасаванняў, з дапамогай якіх ажыццяўляецца кіраванне дзейнасцю выкладчыка па навучанні мове і дзейнасцю навучэнцаў па авалоданні мовай. Да асноўных сродкаў навучання адносяцца падручнікі, зборнікі практыкаванняў, сшыткі на друкаванай аснове, зборнікі тэкстаў да ўрокаў па вывучэнні курса і для пераказу, перакладу, слоўнікі і іншая даведачная літаратура, наглядныя дапаможнікі рознага тыпу. Дадатковымі сродкамі навучання з’яўляюцца розныя віды вучэбнай тэхнікі (магнітафон, кадаскоп і інш.) і вучэбныя прыналежнасці (класная дошка, сшыткі і інш), раздатачны матэрыял да пэўных тэм і пад.
Выбар сродкаў навучання вызначаецца задачамі ўрока; зместам вучэбнага матэрыялу; метадамі навучання; перавагамі настаўніка. Існуюць розныя прынцыпы класіфікацыі сродкаў навучання.
Такім чынам, адным з дыдактычныхпрынцыпаў навучання з’яўляецца прынцып нагляднасці, сутнасць якога заключаецца ў выкарыстанні наглядных і тэхнічных сродкаў навучання. Адрозніваюць моўную і маўленчую нагляднасць. Шырокае прымяненне маюць зрокава-слыхавыя сродкі навучання, прадстаўленыя дыяфільмамі з гукавым суправаджэннем, кінафільмамі і кінафрагментамі.
Наглядныя і тэхнічныя сродкі навучання спалучаюцца на ўроках, дапаўняюць адзін другога. Каб гэта спалучэнне атрымала прыкмету цэласнасці, выдзяляюць комплекс сродкаў навучання. У апошні час папулярнасць набываюць праграмныя сродкі навучання.
Падручнік – асноўны сродак навучання беларускай мове. Падручнік дае прастору для творчасці настаўніка ў выкарыстанні найбольш эфектыўных метадаў і сродкаў навучання.
1. Бабанский, Ю.К. Методы обучения в современной общеобразовательной школе / Ю.К. Бабанский . – М. : Просвещение, 1985 – 248 с.
2. Бабкина, М.В. О взаимосвязи различных видов речевой деятельности учащихся на уроках русского языка / М. В. Бабкина // Русский язык в школе, 2004. – № 3. – С. 3–8.
3. Беларуская мова : вучэбная праграма для агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. – Мінск : Нацыянальны інстытут адукацыі, 2013 - 68 с.
4. Беларуская мова: Заняткі па інтарэсах у трэцім класе / склад. А.Э. Арціменя. – Мазыр: Белы вецер, 1997. – 48 с.
5. Беларуская мова: падруч. для 3-га кл. агульнаадукац. устаноў з рус. мовай навучання. У 2 ч. / Т. М. Валынец [і інш.]. – Мінск : НІА, 2007. – 120 с.
6. Быкаўцава, І. Ф. Слоўнікавыя дыктоўкі на ЭВМ / І. Ф. Быкаўцава // Роднае слова. – 2002. – №5. – С. 72-76.
7. Варановіч, З.Б. Методыка выкладання беларускай мовы / З.Б. Варановіч. – Мінск : Універсітэцкае, 1995. – 248 с.
8. Варановіч, З.Б. Методыка выкладання беларускай мовы / З.Б. Варановіч. – Мінск : Універсітэцкае, 1995. – 248 с.
9. Віктаровіч, Т.А. Адаптыўная сістэма навучання. Неабходнасць пераходу да новых тэхналогій / Т.А. Віктаровіч // Беларуская мова і літаратура. - 2004. - № 1. – С.25-28.
10. Выкарыстанне сучасных адукацыйных тэхналогій на ўроках беларускай мовы і літаратуры / пад рэд.С. І. Цыбульскай. - Мінск : Сэр-Вит, 2006. – 225 с.
11. Выкладанне беларускай мовы і літаратуры ў школе / пад рэд. М.Г. Яленскага. – Мінск : Народная асвета, 1994. – 239 с.
12. Еленский, Н. Г. Современные образовательные технологии и начальная школа / Н. Г. Еленский, О. Я. Коломинская, А. А. Ходова. – Минск, 2003. – 135 с.
13. Ляшук, В. Я. Да пытання аб перспектыўных прыёмах, метадах, тэхналогіях выкладання літаратуры / В. Я. Ляшук // Беларуская мова і літаратура. – 2008. – №12. – С.3-5.
14. Ляшчынская, В. А. Методыка выкладання беларускай мовы : вучэб. дапам. для філал. фак. ВНУ / В.А. Ляшчынская. – Мінск : Выш. шк., 1998. – 191 с.
15. Педагогика / под ред. Г. Нойнера, Ю. Бабанского. М. : Просвещение, 1984. –. 634 с.
16. Протчанка, В. У. Актуальныя праблемы тэорыі і практыкі навучання беларускай мове / В. У. Протчанка. – Мінск, 2001. – 212 с.
17. Протчанка, В. У. Жывое слова ў методыцы навучання роднай мове / В. У. Протчанка // Беларуская мова і літаратура. – 1998. – № 1. – С. 3–9.
18. Черепанова, Л. В. Роль «Языкового портфеля» в формировании лингвистической компетенции школьников» / Л. В. Черепанова // Русский язык в школе. – 2005. - № 5. –С. 41–44.
19. Шанский, Н.М. Содержание и структура школьного учебника русского языка для нерусских учащихся / Н.М. Шанский // Научные основы учебника русского языка и литературы для национальной школы. – М.: Просвещение, 1974. – С. 3–8.
20. Якуба, С.М. Падручнік па беларускай мове ў сістэме навучання трэцякласнікаў / С.М. Якуба // Працы кафедры сучаснай беларускай мовы. – 2008. – № 7. – С. 134-139.
