Уводзіны
1. Бiяграфiя В. Цяпінскага
Вынікі па главе 1
2. Педагагічная дзейнасць
Вынікі па главе 2
3. Педагагiчныя погляды В. Цяпінскага
Вынікі па главе 3
Заключэнне
Спіс выкарыстанай літаратуры
Дадатак
Уводзіны
У перыяд Вялікага Княства Літоўскага толькі нешматлікія дзеячы маглі сабе дазволіць займацца кнігадрукаваннем. Гэта было затратна і вельмі цяжка. Варта было не толькі быць адукаваным чалавекам, але і мець мноства сувязяў і знаёмстваў. Само сабой, друк кніг аказваўся дарагім мерапрыемствам. Шмат у чым за старанні, мэтанакіраванасць і адстойванне каштоўнасцяў гуманісты і асветнікі таго часу шануюцца асаблівым чынам. Адным з такіх пісьменнікаў з'яўляецца Васіль Цяпінскі [1].
Па невядомай для сучаснікаў прычыне да нашых дзён практычна не захавалася звестак аб месцы і даце нараджэння Цяпінскага. Мала вядома пра яго сям'ю, месцы вучобы і ўзроўні адукацыі. Шмат у чым таму выклікае некаторы здзіўленне такое імкненне стаць не проста адукаваным чалавекам, колькі сапраўдным асветнікам культуры і рэлігіі.
Такім чынам, Васіль Цяпінскі – беларускі гуманіст і радыкальна–рэфарматарскі дзеяч, кнігавыдавец, пісьменнік, прадаўжальнік гуманістычных, культурна–асветніцкіх і патрыятычных традыцый Ф. Скарыны і С. Буднага.
Варта адзначыць, што Васіль Цяпінскі быў адным з нямногіх дзеячаў Рэфармацыі, ім глыбока ўсведамляліся згубнасць паланізацыі феадальных элітаў Вялікага княства Літоўскага, ен бачыў ў гэтым смяротную пагрозу развіццю нацыянальнай культуры беларускага народа. Яго дзейнасць насіла ярка выражаны патрыятычны характар і па сутнасці з'яўлялася працягам тых культурных і адукацыйных традыцый, якія былі закладзены Францыскам Скарынам у першай чвэрці XVI стагоддзя.
1. Бiяграфiя В. Цяпінскага
З усіх фігур беларускай даўніны постаць Васіля Цяпінскага, напэўна, найменш вядомая. І гэта пры тым, што перакладчыцкая і выдавецкая дзейнасць Цяпінскага ставіць яго ў адзін шэраг з выдатнымі настаўнікамі Беларусі.
Па невядомай для сучаснікаў прычыне да нашых дзён практычна не захавалася звестак аб месцы і даце нараджэння Цяпінскага.
Лічыцца, што Васіль Цяпінскі нарадзіўся у сям’і шляхціца гаспадарскага полацкага павету Мікалая Амельяновіча, сваяка роду Слушек герба Остоя.
Жыццё Васіля Цяпінскага практычна не асвятляецца ў пісьмовых крыніцах. Год нараджэння невядомы. Згодна знойдзеных дакументах, прыкадна у канцы 1550–х – пачатку 1560–х. Бацькі Васіль Цяпінскі былі ўжо даволі старымі (завяшчанне яго маці было напісана ў 1563 годзе, а бацька памёр раней). Такім чынам, Васіль Цяпінскі нарадзіўся ў 1530–х – пачатку 1540–х гадоў [3, c. 36].
Партрэт Цяпінскі, датаваны 1578 годам, выклікае сумненні ў яго паходжанні. Няма звестак пра вучобу Васіля Цяпінскага ў замежных універсітэтах, якія таксама маглі б даць падставы для больш дакладнага вызначэння даты яго нараджэння.
Сядзібы Цяпінскіх былі раскіданыя па розных частках Беларусі: не толькі ў Полацкім раёне, дзе было сяло Цяпіна (блізу Чашнікаў), але на Міншчыне, Лідчыне, Віленшчыне і нават пад Кіевам. Васіль Цяпінскі належаў да дробных памешчыкам.
Род Цяпінскі становіцца вядомым у актах Вялікага княства Літоўскага толькі з XVI стагоддзя як «кровнородственных» (блізка парадніўся) з родам Слушек . Слушкі былі знакамітай прозвішчам ў другой палове XVI–XVII стагоддзях, займалі шматлікія важныя дзяржаўныя пасады ў Вялікім княстве, удзельнічалі ў соймах і ва ўсіх буйных войнах. Згодна са сведчаннямі некаторых пазнейшых гербоўнікаў, якія пры апісанні генеалагічных каранёў знатных асоб нярэдка прытрымліваліся легендарных версій, Слушкі атрымалі шляхецтва яшчэ пры Вітаўце разам з зямельнай уласнасцю. Арыгінальнымі дакументамі гэта не пацвярджаецца [5, c. 14].
2. Педагагічная дзейнасць
Васіль Цяпінскі працягваў гуманістычныя і культурна-асветніцкія традыцыі Францыска Скарыны, быў асабіста і ідэйна звязаны з Сымонам Будным, падзяляў яго грамадска-палітычныя і рэлігійныя погляды.
З літаратурнай спадчыны С. Буднага вядома, што Цяпінскі быў адным з актыўных дзеячаў народнай творчасці другой паловы XVI стагоддзя рэлігійнай плыні сацыніян. Узнікшы ў Рэчы Паспалітай падчас Рэфармацыі, гэтая плынь не прымала артадаксальных рэлігійных догмаў аб траістасці Бога. Таму яго прадстаўнікоў таксама называлі антытрынітарыямі [12, c. 36].
Сацыніяне адмаўлялі Святую Тройцу і лічылі Ісуса Хрыста звычайным чалавекам, таленавітым прапаведнікам новай рэлігіі. Па сваіх рэлігійных перакананнях яны былі супернікамі артадаксальнай хрысціянскай веры, таму каталіцкае і праваслаўнае духавенства змагалася супраць іх.
Сацыніяне цесна звязалі свае пропаведзі з сацыяльнымі і маральна–этычнымі праблемамі грамадскага жыцця. Дзякуючы гэтаму іх вучэнне было дастаткова распаўсюджана не толькі сярод вышэйшых слаёў грамадства таго часу, але ў пэўнай ступені і сярод ніжэйшых класаў.
Прадстаўнікі найбольш крайніх плыней рэлігійнага і сацыяльнага вучэння антытрынітарыяў узнімаліся нават да пропаведзі чалавечага братэрства, чымсьці якая была падобная на першабытную суполку. Яны сцвярджалі, напрыклад, што чалавек не мае права мець асабістую ўладу над іншым чалавекам, адмаўлялі апарат дзяржаўнай улады, выступалі супраць царкоўнай іерархіі і манаства. Яны адмовіліся ўдзельнічаць у вайне і адкінулі зброю як сродак навязвання сваёй волі іншым [14, c. 3].
Станоўчым момантам у дзейнасці сацыніянцаў было тое, што яны імкнуліся прасоўваць сваю рэлігію на мясцовым мове праз школы, прытулкі і шпіталі. Клапоцячыся пра развіццё народнай адукацыі, саніцыянцы, дзе б ні ўзнікалі іх рэлігійныя абшчыны ці арганізацыі, адкрывалі школы, друкарні і тым самым спрыялі абуджэнню грамадскага і нацыянальнай самасвядомасці людзей.
3. Педагагiчныя погляды В. Цяпінскага
Як уже было адзначана, галоўным клопатам Васіля Цяпінскаго была адукацыя народа. Якой Цяпінскі бачыў Беларусь – пратэстанцкай, каталіцкай, праваслаўнай? Перш за ўсё – біблейскай. Звяртаючыся да сучаснікаў, рэфарматар горача заклікае: «хай, пачуўшы нашы просьбы, мітрапаліт, валадары і настаўнікі ... пакідаюцца так, каб спрытам і хабарам, напярэймы адзін аднаму, прыбытковых месцаў і стольных пасадаў не дамагаліся, а старанна навучаліся слову Божаму і іншых вучылі».
Такім чынам, занепакоены заняпадам нацыянальнай культуры, духоўнасці грамадства, ён звязваў гэта з агульным заняпадам навукі і маралі, заклікаў сяньёраў і духавенства дапамагаць простаму народу, адкрываць школы і падымаць навуку «пакінутых».
З гораччу ён піша пра непавагу да роднай мовы, пра невуцтва многіх простых беларусаў. Лічачы клопат пра развіццё народнай адукацыі і абуджэнне нацыянальнага гонару і самасвядомасці адным з надзейных сродкаў выратавання Радзімы, В. Цяпінскі атразіў гэта ў сваіх педагагічных поглядах. Васіль Цяпінскі імкнуўся даказаць вялікую карысць ад чытання Евангелля на роднай мове як «сумы закону божиего», якое дае магчымасць лепш зразумець рэлігію. Ён глыбока быў перакананы ў тым, што калі закон Божы вывучаць у школе на роднай мове, то гэта будзе служыць важным сродкам для яднання ўсіх слаёў грамадства [19; 20].
Такім чынам, адукацыйная праграма Васіля Цяпінскааг была накіравана на павышэнне нацыянальнай культуры, школьнай адукацыі, пісьма, кнігадрукавання, умацаванне пазіцый беларускай мовы, абуджэння грамадзянскай актыўнасці беларускага народа, яго гістарычнай і нацыянальнай самасвядомасці. У яго творчасці прасочваюцца відавочныя дэмакратычныя тэндэнцыі.
Ён бачыў галоўную прычыну цяжкага становішча і заняпаду сваёй радзімы ў афіцыйнай палітыцы паланізацыі і акаталічванні беларусаў, у падтрымцы гэтай палітыкі мясцовымі феадаламі, якія не толькі не дапамагалі народу развіваць сваю культуру, але і адмаўляліся ад таго, што калісьці рабілі іх продкі.
Заключэнне
У перыяд Вялікага Княства Літоўскага толькі нешматлікія дзеячы маглі сабе дазволіць займацца кнігадрукаваннем. Гэта было затратна і вельмі цяжка. Трэба было не толькі быць адукаваным чалавекам, але і мець мноства сувязяў і знаёмстваў. Само сабой, друк кніг аказваўся дарагім мерапрыемствам. Шмат у чым за старанні, мэтанакіраванасць і адстойванне каштоўнасцяў гуманісты і асветнікі таго часу пачытаюцца асаблівым чынам. Адным з такіх пісьменнікаў з'яўляецца Васіль Цяпінскі.
Акты XVI стагоддзя сведчаць, што прадаўжальнік справы Ф. Скарыны беларускі гуманіст і асветнік Васіль Цяпінскі (Амельяновіч) з'явіўся на свет у сям'і баярына Полацкага павета ў 1530–х ці ў пачатку 1540–х гадоў.
Свае ідэі Цяпінскі шмат у чым чэрпаў у працах Францыска Скарыны. Аднак па сваіх поглядах Цяпінскі быў блізкі больш да Сымона Буднага. Разам з ім ён удзельнічаў у пратэстанцкіх з'ездах, адстойваў права хрысціянскай дзяржавы весці справядлівыя войны супроць варожых нашэсцяў і тыраніі.
В. Цяпінскі з вялікай павагай ставіўся да старабеларускім мове. Сабраўшы неабходную суму сродкаў, на ўласныя грошы арганізаваў невялікую друкарню. Адной з першых выдадзеных кніг стала Евангелле яго ўласнага перакладу з латыні. Выданне выйшла на дзвюх мовах: старабеларускай і царкоўнаславянскай. Для захавання ўтрымання і ідэнтычнасці ў працэсе перакладу Евангелле на старабеларускую мову Васіль Цяпінскі выкарыстаў працы Кірылы і Мяфодзія. Ва ўводнай частцы, якая без малога займала 6 старонак, аўтар пазначыў сваё сапраўднае стаўленне да радзімы, простаму люду. Стараўся адмежавацца ад свецкага шляхты і выказаць пашану народу, а таксама сваёй краіне.
1. Анталогія даўняй беларускай літаратуры: XI – першая палова XVIII ст. / Уклад. С.Л. Гаранін, В.А. Чамярыцкі. Мн., 2003.
2. Асветнікі зямлі беларускай, X – пачатак XX ст. Энц. даведнік. «Беларуская энцыклапедыя». Мн., 2001.
3. Варенова Т. В. Краткая история педагогики: Учеб. пособие / Т. В. Варенова. – Мн.: ООО «Асар», 2004. – 256 с.
4. Вяроўкін–Шэлюта У. Васіль Цяпінскі і род Слушкаў–Цяпінскіх у 16 стагодзьдзі / У. Вяроўкін–Шэлюта. – Годнасьць: Выданьне згуртаваньня беларускае шляхты. –1994. – № 1. – С. 15–21.
5. Гiсторыя Беларусi у кантэксце сусветных цывiлiзацый. / Пад рэд. В.I. Галубовiча. – Мн., 2005, – 584 с.
6. Гiсторыя Беларусi: у 2 ч. / Пад рэд. Новiка Я.К., Морцуля Г. С. – Мн., 1998. – 400 с.
7. Галенчанка Г. Васіль Цяпінскі: Славутыя імёны Бацькаўшчыны / Г. Галенчанка. – Мінск, 2000. – Вып. Первый. – С. 64–69.
8. Галенчанка Г.Я. Васіль Цяпінскі – паслядоўнік скарынінскай справы. 450 год беларускага кнігадрукавання / Г.Я. Галенчанка. – Мінск.– 1968
9. Джуринский А. Н. История педагогики: Учеб. пособие для студ. педвузов. – М.: Гуманит. изд. центр ВЛАДОС, 1999. – 432 с
10. История Беларуси. Часть 2 / Под ред. Трещенка Я. И. – Могилев, 2005. – 310 с.
11. Клімаў І.П. Нарыс бібліяграфіі аб Васілю Цяпінскім. Здабыткі: Дакументальныя помнікі на Беларусі / І.П.Клімаў. – Мінск, 1995. – С. 81–89
12. Ковкель И. И. История Беларуси с древнейших времен до нашего времени / И. И.Ковкель, Э.С. Ярмусик. – Мн., 2002. – 592 с., 1998, – 592 с.
13. Коршунаў А.Ф. Васіль Цяпінскі / А.Ф. Коршунаў // Гісторыя беларускай дакастрычніцкай літаратуры. – Мн., 1968.
14. Мельнікаў А.А. Цяпінскі Васіль Беларускія пісьменнікі: Біябібліяграфічны слоўнік / А.А. Мельнікаў. – Мінск, 1995. – Т. 6. – С. 239
15. Мысліцелі і асветнікі Беларусі (X–XIX стагоддзі): Энцыклапедычны даведнік – Мн., 1995.
16. Нарысы гiсторыi Беларусi. / Пад рэд. М. П. Касцюка: У 2_х ч. Мн., 1994, 1995. – 500 с.
17. Сегянюк Г. В. Гiсторыя педагогiкi: Вучэбны дапаможнiк / Г.В. Сегянюк. – Мазыр: РВФ «Белы вецер», 2000. – 432 c.
18. Славутыя імёны бацькаўшчыны // Выпуск першы. Беларускі фонд культуры. Мн., 2000.
19. Трещенок Я. И. История Беларуси: Учеб. пособие. В 2 ч. Ч. 1. Досоветский период. 2_е изд. / Я.И. Трещенок. – Могилев: МГУ им. А. А. Кулешова, 2004.
20. Цяпінскі, Васіль Мікалаевіч // Топсель – ужен. – М. : Савецкая энцыклапедыя, 1956. – С. 578. – ( Вялікая савецкая энцыклапедыя : [у 51 т.] / Гл. Рэд. Б. А. Увядзенскі; 1949–1958, т. 43).
21. Чигринов П. Г. Очерки истории Беларуси: Учеб. пособие. 2_е изд., перераб. и доп. / П.Г. Чигринов. – Мн.: Вышэйшая школа, 2004. – 463 с.
