УВОДЗІНЫ
ГЛАВА 1 ТЭАРЭТЫЧНЫЯ АСПЕКТЫ ДАСЛЕДАВАННЯ ЗНАЧНАСЦІ АЎТАРСКАЙ ПАЗІЦЫІ Ў ПУБЛІЦЫСТЫЧНЫ ТЭКСЦЕ
1.1 Моўная асоба ў публіцыстычным тэксце
1.2 Публіцыстычны стыль як сфера праламлення індывідуальных маўленчых асаблівасцяў аўтара
ГЛАВА 2 ПРАКТЫЧНАЕ ВЫВУЧЭННЕ СПОСАБАЎ ПРАЯВЫ АЎТАРСКАГА “Я” Ў ТЭКСТАХ БЕЛАРУСКІХ СМІ
2.1 Лексіка публіцыстычнага стылю і спосабы выражэння аўтарскага “я”
2.2 Прыёмы праявы аўтарскага “я” ў публіцыстычных тэкстах
ЗАКЛЮЧЭННЕ
СПІС ВЫКАРЫСТАНЫХ КРЫНІЦ
УВОДЗІНЫ
Беларуская пісьменніцкая публіцыстыка, пачынальнікам якой можна лічыць Францыска Скарыну, сёння налічвае ў сваёй скарбонцы шэраг яркіх твораў Францішка Багушэвіча, Янкі Купалы, Якуба Коласа, Цёткі, Максіма Гарэцкага, Васіля Быкава, Янкі Сіпакова, Ніла Гілевіча, Генадзя Бураўкіна і інш. Р. В Булацкі падкрэслівае: Традыцыю “пісьменнік і газета” плённа развівалі многія беларускія паэты і празаікі. Ю. Н. Каравулаў, даследуючы праблему моўнай асобы, прыйшоў да высновы, што яна складаецца з мноства элементаў і, фармуючыся, праходзіць тры ўзроўні [3, c. 12].
Актуальнасць курсавой работы заключаецца ў недастатковым даследаванні тэмы. Пытанні, якія разглядаюцца ў даннай рабоце патрабуюць дакладнага аналізу.
Аб’ектам курсавой работы з’яўляецца аўтарскае “я” ў публіцыстычным тэксце.
Прадметам курсавой работы выступаюць падручнікі, часопісы і даклады даследчыкаў па дадзенай тэме.
Мэтай курсавой работы з’яўляецца комплекснае даследаванне ў публіцыстычным тэксце аўтарскага “я”, лексіка-граматычныя сродкі яго выражэння.
Для дасягнення мэты былі пастаўлены наступныя задачы:
−прааналізаваць моўную асобу ў публіцыстычным тэксце;
−разгледзець публіцыстычны стыль як сферу праламлення індывідуальных маўленчых асаблівасцяў аўтара;
−раскрыць лексіку публіцыстычнага стылю і спосабы выражэння аўтарскага «я»
−выявіць прыёмы праявы аўтарскага “я” ў публіцыстычных тэкстах;
Тэарэтычнай асновай з’яўляюцца даследаванні такіх вучоных, як Хаўстовіч М., Леські А. П., Каваленкі В. А., Падбярэскага Р., Даніленкі С. І.
У дазденай працы мы разгледзілі аўтарскае “я” ў публіцыстычным тэксце, лексіка-граматычныя сродкі яго выражэння.
Курсавая работа складаецца з уводзін, 2 глаў, заключэння, спіска выкарыстаных крыніц.
ГЛАВА 1 ТЭАРЭТЫЧНЫЯ АСПЕКТЫ ДАСЛЕДАВАННЯ ЗНАЧНАСЦІ АЎТАРСКАЙ ПАЗІЦЫІ Ў ПУБЛІЦЫСТЫЧНЫ ТЭКСЦЕ
1.1 Моўная асоба ў публіцыстычным тэксце
Мова − гэта самы змястоўны, ёмісты і выразны сродак зносін. Высокая моўная культура асобы немагчымая без добрага валодання роднай мовай. Н. М. Карамзін казаў:
“Мова і славесная сутнасць − галоўныя спосабы народнай асветы; багацце мовы чалавека ёсць багацце думак,... мова, уражлівая ў паняцці асобы, на якіх грунтуюцца самыя розныя навукі, развіваючы яе ... [1, c. 59]”
У псіхалінгвістыцы моўнымі здольнасцямі асобы называюць механізм, які забяспечвае маўленчую дзейнасць. Дадзеная дзейнасць звязана непасрэдна з выкарыстаннем мовы, і ў сувязі з гэтым з’яўляецца адной з найважнейшых у жыцці чалавека, бо без яе немагчымыя ні пазнанне, ні разважанне, ні тлумачэнне, ні зносіны.
Перш чым казаць аб моўнай асобе (у асаблівасці, калі гэта асоба пісьменніка, публіцыста), неабходна звярнуцца да такіх паняццяў, як “моўнае мысленне” і “моўная свядомасць”. Калі асноўнай прыкметай асобы з’яўляецца свядомасць, то галоўным прыкметай моўнай асобы з’яўляецца наяўнасць моўнай свядомасці.
“Моўную свядомасць часам вызначаюць як веданне, якое з дапамогай розных знакавых сістэм (у тым ліку мовы, таксама ўяўляе сабой знакавую сістэму) можа быць перададзена, каб стаць здабыткам іншых членаў грамадства. Усвядоміць − значыць набыць патэнцыйную магчымасць паведаміць, перадаць свае веды іншаму”. Уяўленні гэтыя хутчэй бытавыя, чым навуковыя, але яны дапамагаюць перайсці да навуковага вызначэння паняцця “моўная асоба” [9, c. 62].
В. В. чырвоных вылучае ў канцэпцыі моўнай асобы наступныя кампаненты:
1) чалавек які казаў − асоба, адным з відаў дзейнасці якой з'яўляецца моўная дзейнасць;
2) уласна моўная асоба − асоба, якая праяўляе сябе ў маўленчай дзейнасці, якая валодае сукупнасцю ведаў і ўяўленняў.
ГЛАВА 2 ПРАКТЫЧНАЕ ВЫВУЧЭННЕ СПОСАБАЎ ПРАЯВЫ АЎТАРСКАГА “Я” Ў ТЭКСТАХ БЕЛАРУСКІХ СМІ
2.1 Лексіка публіцыстычнага стылю і спосабы выражэння аўтарскага “я”
Кожны функцыянальны стыль у адпаведнасці з яго экстралінгвістычнымі і інтралінгвістычнымі асаблівасцямі, у адпаведнасці са якія стаяць перад ім у сферы зносін задачамі, вырабляе ўласную класіфікацыю, уласнае пераразмеркаванне лексікі літаратурнай мовы.
Газетную лексіку прынята падпадзяляць на наступныя разрады:
1. Грамадска-палітычная лексіка;
2.Газетная ацэнка (пазітыўнаацэначная, негатыўнаацэначная, мадальнаацэначная) лексіка;
3. Газетная неацэначная лексіка (звязаная з пазначэннем месца і часу апісваных падзей; страявая).
Асвятляючы падзеі ўнутранага і міжнароднага жыцця, журналіст, вядома, не можа абысціся без грамадска-палітычнай лексікі. Гэтая лексіка вельмі зменлівая, што тлумачыцца самой яе прыродай – для разгляданай лексікі надзвычай характэрна развіццё эмацыйна-ацэначных элементаў. Варта адзначыць, што нават многія нейтральныя з грамадскага пункту гледжання словы (якія не маюць стылістычных памет у тлумачальных слоўніках) апранаюцца ў газеце, у тэкстах грамадска-палітычнага зместу ацэначнай экспрэсіяй.
На думку Г. Я. Салганіка, “грамадска-палітычная лексіка складае аснову газетнага слоўніка, тэрміналогію газеты, як у якасным стаўленні – перадае важнасць, значнасць выражаных гэтымі словамі паняццяў, іх сацыяльную ацэнку, так і ў колькасным стаўленні – складае значную долю ў лексіцы газеты” [11, с. 414].
Газетная ацэначная лексіка таксама з’яўляецца важным і буйным разрадам газетнага слоўніка. Гэтая лексіка разнастайная і здольная аказваць досыць моцны ўплыў на чытача. У газеце яна задавальняе вострую патрэбу публіцыстычнай прамовы ў выразе сацыяльнай ацэнкі прадметаў, з’яў і паняццяў грамадскага жыцця.
ЗАКЛЮЧЭННЕ
З разгледжанага тэарэтычнага матэрыялу можна зрабіць некалькі высноў. Па-першае, лексічныя асаблівасці публіцыстычных матэрыялаў вызначаюцца галоўным для газетнага стылю прынцыпам ацэначнасці. Па-другое, для інфармацыйных жанраў характэрна ўжыванне нейтральнай лексікі; для аналітычных жанраў – палітычнай; а ацэначны лексіка (падпадзяляюцца на мадальную, негативнооценочную і позитивнооценочную) ўжываецца аўтарамі публіцыстычных жанраў. І, па-трэцяе, пры аналізе лексікі матэрыялаў пэўнага аўтара неабходна ўлічваць такое паняцце, як “моўная асоба”, г.зн. ўлічваць тое, што кожны пішучы аўтар валодае сваім непаўторным лексіконам, вывучыўшы які можна ахарактарызаваць культурнае і інтэлектуальнае развіццё дадзенага аўтара.
Дакладна і аб’ектыўна перадаць рэчаіснасць праз слова – досыць цяжкая задача для сучасных публіцыстаў. Ацэначны лексіка можа дапамагчы аўтару выкласці свае думкі больш выразна, пераканаўча, выразна, але калі патрабуецца, каб які-небудзь журналісцкі матэрыял быў максімальна аб’ектыўным, то для дасягнення гэтай мэты аўтару, наадварот, варта пазбягаць выкарыстання ацэначнай лексікі, т.к. такая лексіка – гэта прыкмета суб’ектывізму пішучага (або таго, хто гаворыць).
У матэрыялах аўтараў-публіцыстаў часта сустракаецца лексіка, надзеленая іранічнай афарбоўкай. Гэтая лексіка дазваляе зрабіць тэкст больш цікавым для чытачоў. Але ўсё ж іранічная афарбоўка − гэта разнавіднасць негативнооценочной лексікі, таму празмернае ўжыванне слоў, надзеленых такой афарбоўкай, можа прывесці да таго, што тэкст будзе перанасычаны адмоўным сэнсам і ў чытача з’явіцца жаданне спыніць чытанне, якое выклікае ў яго негатыўныя эмоцыі, якіх яму дастаткова і ў паўсядзённым жыцці.
Адбор спецыяльнай лексікі, прастамоўнай, прафесійных, дыялектных слоў, архаізмаў і гістарызмаў варта праводзіць з улікам тэматыкі, жанру, сэнсавай і эстэтычнай мэтазгоднасці. Менш за ўсё дарэчная стылістычна зніжаная лексіка ў інфармацыйных жанрах, у артыкулах; і, наадварот, увядзенне такой лексікі ў нарысы і фельетоны дапамагае раскрыцці тэмы і стварэнню пэўнага каларыту.
І, нарэшце, публіцысту неабходна старацца разнастаіць лексічны склад сваіх тэкстаў, бо багатае насычэнне прамовы шаблонамі, стандартнымі выразамі і аўтаматычна прайграванымі фразамі кажа аб адналінейнасці і “аднапрагрммнасці” яго моўнай асобы, а ўскосна таксама аб малавыразным творчым пачатку ў яе структуры.
1. Албут, А. А. Комплексны аналіз эпісталярнага тэксту: ад лінгвістыкі тэксту да лінгвістычнай прагматыкі / А. А. Албут // Веснік БДУ. Серыя 4. Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. − 2014. − № 2. − С. 58−62.
2. Бабіч, Ю. М. “Побач з гатэлем... яшчэ адна гасцініца”: публіцыстычны тэкст як крыніца пашырэння сінанімічнага патэнцыялу сучаснай беларускай мовы / Юрый Бабіч // Роднае слова. − 2017. − № 3. − С. 32−35.
3. Беззубов, А. Н. Стилистические приемы газетной речи : Учеб. пособие для студентов-журналистов / А. Н. Беззубов; С.-Петерб. гос. ун-т. Фак. журналистики. − СПб., 2000. – 55 с.
4. Дубовік, С. В. Сацыяльны патэнцыял беларускай перыёдыкі / С. В. Дубовік. – Мінск. − 2000. – 192 с.
5. Іўчанкаў, В. І. Дыскурс беларускіх СМІ. Арганізацыя публіцыстычнага тэксту / В. І. Іўчанкаў. − Мінск: БДУ, 2003. − 257 с.
6. Караулов, Ю. Н. Русский язык и языковая личность / Ю. Н. Караулов; Отв. ред. Д. Н. Шмелев; АН СССР, Отд-ние лит. и яз. − М. : Наука, 1987. – 261 с.
7. Кісліцына, Г. М. Гісторыя беларускай літаратуры XX стагоддзя \ Г. М. Ксіліцына // у 4 т. − Т. 4 Кн. 2 1986-2000 / НАН Белapyci, Аддз-не гуманіт. навук i мастацтваў, інс-т імя Я. Купалы : навук. рэд. У. В. Гніламёдаў, С. С. Лаўшук. − Мінск : Бел. навука, 2003. − С. 591−604.
8. Свірыдзенка, В. І. Станаўленне моўнай асобы навучэнца ва ўмовах блізкароднаснага двухмоўя / В. І. Свірыдзенка // Адукацыя і выхаванне. − 2019. − № 8. − С. 58−64.
9. Старасценка, Т. Публіцыстычны стыль// Роднае слова. − 2008. − № 6. − С. 61−65.
10. Стральцоў, Б.В. Асноўныя творчыя метады ў журналістыцы / Б.В. Стральцоў. − Мінск: БДУ, 2000. − 71 с.
11. Стральцоў, Б.В. Публіцыстыка / Б.В. Стральцоў // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі: у 5 т. − Мінск: БелСэ, 1987. − Т. 4: Накцюрн − Скальскі. − С. 413−414.
12. Талышинский, P. P. Документализм в публицистике: Автореф.дис. − канд.филол.наук. − М. − 1983. − 20 с.
13. Ученова, Б. В. Происхождение и развитие публицистики как рода литературно-политической деятельности / Б. В.Ученова // Дис.д-ра филол.наук. − М., 1974. − 388 с.
14. Цікоцкі, М. Я. Стылістыка публіцыстычных жанраў: вучэбны дапаможнік для спецыяльнасці “Журналістыка” вышэйшых навучальных устаноў / М. Я. Цікоцкі. − Мінск : Вышэйшая школа, 1971. − 288 с.
15. Явчуновский, Я. И. Документальные жанры / Я. И. Явчуновский // Образ, жанр, структура произведения. Саратов: Изд-во Саратовского ун-та, 1974. − 232 с.
16. Тарасевич, Ю. Н. Журналистика, издательское дело и СМИ [Электронный ресурс] . 03. 06. 2012 . – М. 2012. Режім доступа: https://knowledge.allbest.ru/journalism/3c0a65625b2ad68a5d53a88521316c36_0.html .
