Рэцэпцыя гатычнай традыцыі ў раманах "Рэбэка" Дафны до Мар'е і "Скокі смерці " Л.Рублеўскай" Курсовая работа (проект)

Гатычная эстэтыка ўзнікла ў сярэдзіне XVIII стагоддзя ў Англіі як рэакцыя на рацыяналізм і эмпірызм стагоддзя Асветы. Упершыню закончаны выраз знайшла ў жанры гатычнага рамана, які стаў вельмі папулярным у XVIII стагоддзі, так што вось ужо больш за тры стагоддзі людзі зачытваюцца творамі дадзенага жанру.

На першым этапе фарміравання неаготыкі назіраецца сувязь літаратурных тэндэнцый з архітэктурнымі. З’яўленне “Замка Отранта” Гарацыя Ўолпала (1764 г.), які стаў заснавальнікам жанру, прыпадае на перыяд зараджэння неагатычнага кірунку у архітэктуры. Месцам дзеяння ў творы з’яўляецца сярэднявечны гатычны замак, што было сугучна захапленню аўтара дадзеным стылем. 

[...]

Гатычны раман – жанр, распаўсюджаны ў заходнееўрапейскай і амерыканскай літаратурах другой палове XVIII – першай палове XIX стст., для якога характэрны зварот да тэматыкі “сусветнага зла” [26, с. 22].

Жанр “гатычны раман” мае на ўвазе, што ва ўяўленні чытача застанецца замацаванай вызначаная ўстойлівая схема разгортвання сюжэту. Дамінантнай тэмай гатычнага твора з’яўляецца тэма смерці, якой падпарадкоўваецца вобразнасць і сімволіка тэксту. Выявы і сімвалы ў такіх тэкстах складаюць дакладна сфармуляваную іерархію, на вяршыні якой знаходзіцца культурна абумоўлены сімвал і глабальны метавобраз. Іерархічная арганізацыя ўзаемадзеяння вобразаў і сімвалаў у гатычным апавяданні абумоўлена залежнасцю ад насычанасці апавядання тэкставай сімволікай і метафорыкай [4].

Першымі стваральнікамі “гатычнага” рамана былі знакамітыя англійскія пісьменнікі, такія як Анна Рэдкліф, Гарацый Уолпал, Уільям Бэкфард і Чарльз Мэцьюрын.

Для творцаў “гатычнага” жанру было важным стварыць адмысловую “гатычную” атмасферу ў сваіх творах, якая зрынула б чытача ў бездань жаху, прымушала б яго цалкам пагрузіцца ў гісторыю, прачуць галоўнага героя і разам з ім разгадаць таямніцу “цёмнай” рамантыкі.

Ёсць некалькі дакладных азначэнняў “гатычнага рамана”, адно з якіх, прапанаваў даследчык М. Б. Ладыгін: “Гатычны раман – гэта твор, заснаваны на прыемным адчуванні жаху чытача, яго таксама можна назваць рамантычным “чорным раманам” у прозе, з элементамі звышнатуральных “жахаў”, таямнічых прыгод, фантастыкі і містыкі (сямейныя праклёны і прывіды)” [17, с. 14].

Імклівае развіццё “гатычнага” накірунку абумоўлена не толькі яго забаўляльным складнікам, які дазваляе чытачам адысці ад праблем навакольнага свету і пагрузіцца ў захапляльную, містычную гісторыю, але і актуальнымі на той момант тэмамі, якія адлюстроўвалі праблемы грамадства XVIII стагоддзя.

На думку даследчыцы В. І. Князевай, “асаблівая заслуга аўтараў – уменне ўзнавіць унутраныя перажыванні герояў, прымусіць чытачоў спачуваць ім, суперажываць ім, знайсці ў іх адлюстраванні ідэал, якога не змагла ім даць эпоха Асветы. Майстэрства аўтараў рамантызму ўзрасло, бо яны змаглі стварыць глыбокія характары персанажаў, падрабязна апісаць іх гісторыю і характар” [14].

[...]

Сучасная беларуская пісьменніца Людміла Рублеўская, у творчым актыве якой на сённяшні дзень значнае месца займаюць празаічныя творы,  пачала свой творчы шлях з паэтычных шуканняў. У 1990-м годзе ўбачылі свет дзве першыя кнігі лірыкі – “Адукацыя” і “Крокі па старых лесвіцах”. Наступнымі дасягненнямі ў паэзіі сталі зборнікі “Замак месячнага сяйва” (1992 г.), “Застаюся” (1996 г.), “Балаган” (2000 г.), “Рыцарскія хронікі” (2001 г.), “Над замкавай вежай” (2003 г.). Асноўныя матывы і тэмы лірыкі пісьменніцы: жыццё і смерць, мастацтва і яго творцы, адносіны паэта з народам, адчужэнне чалавека ва ўмовах бессэнсоўнага свету, жыццёвыя выпрабаванні жанчыны, гераічны і трагічны лёс. знакамітыя беларусы, гісторыя і сучаснасць –  усё знаходзіць адлюстраванне ў працэсе змястоўнага і белетрыстычнага мыслення. Л. Рублеўская не хавае мэтанакіраванасці сваіх творчых пошукаў, падкрэслівае, што “толькі літаратура ўздзейнічае на чалавека, якая заўсёды была звязана з культурнымі архетыпамі і сама з’яўляецца міфам” [11, с. 10].

Д. Бугаёў у рэцэнзіі на кнігу “Замак месячнага сяйва” слушна адзначыў: “Для Рублеўскай гісторыя – гэта боль, яна мільёнамі тонкіх капіляраў звязана з сучасным часам, і праз гэтыя капіляры ў нашых душах – як спадчына – разам з мужнасцю і талерантнасцю даліся нам і нігілізм, і нацыянальная амнезія” [7, с. 251].

Паэтка асэнсоўвае наступствы адрачэння ад сваіх каранёў у вершы “Могілкі Роса”, дзе выяўлены душэўныя перажыванні лірычнай гераіні, боль і жаль за страчанае народам, бо на могілках Роса ў Вільні, былым цэнтры нацыянальнай культуры, спачывае слаўная і забытая гісторыя беларускіх герояў: “Запозна сюды мы прыйшлі на паклон. // Заместа магіл – толькі рэха імён…// Разбіліся нашы легенды на друз… // У кожным каменьчыку – ёсць Беларусь, // Ды імі пасыпаны сцежкі даўно // Да помнікаў іншых гісторый і сноў” [24, с. 15].

Прозе Л. Рублеўскай уласціва спалучэнне неарамантычнага, гатычнага, містычнага падыходау да узнаўлення мiнулага. Працягваючы рамантычныя традыцыi англiйскай i беларускай літаратур, у цыкле “Шляхецкія апавяданні” аўтар уздымае праблемы годнасцi чалавека, знітоўвае сучаснасць i мiнулае ў аповесцях “Сэрца мармуровага анёла”, “Пярсцёнак апошняга iмператара” i раманах «Золата забытых магiл”, “Скокi смерцi” i г.д. Так, у паралельным рамане “Золата забытых магіл” Л. Рублеўская iмкнецца выявiць вытокi нацыянальнай ментальнасці, уводзiць паняцце міфалагічны час (памяць, містыка снабачанняў, народнае разуменне свету) [25]. 

[...]

Такім чынам, гатычны раман – жанр, распаўсюджаны ў заходнееўрапейскай і амерыканскай літаратурах другой палове XVIII – першай палове XIX стст., для якога характэрна зварот да тэматыкі “сусветнага зла”. Тыпалагічнымі рысамі гатычнага рамана з’яўляюцца наступныя: сюжэт будуецца вакол таямніцы; апавяданне ахутана атмасферай страху і жаху і разгортваецца ў выглядзе бесперапыннай серыі пагроз супакою, бяспецы і гонару героя і гераіні; змрочны і страшны змест дзеяння падтрымлівае агульную атмасферу загадкавасці і страху; у ранніх гатычных раманах цэнтральны персанаж – дзяўчына; сам характар сюжэту патрабуе прысутнасці злодзея. 

Ключавымі матывамі неагатычнага рамана можна назваць наступныя яго элементы: гатычны топас, стварэнне таямнічай атмасферы, падтрыманне інтрыгі, наяўнасць любоўнай лініі, выкарыстанне прыёму “ненадзейны апавядальнік”, стварэнне архетыпічных вобразаў галоўных герояў, уключэнне сюжэтных элементаў віктарыянскага рамана. Акрамя таго, важнай асаблівасцю сучаснага неагатычнага рамана з’яўляецца зварот аўтараў да сацыяльнай і экзістэнцыйнай праблематыкі. 

У наш час многія пісьменнікі звяртаюцца да жанру неагатычнага раман. Гэты выклікана тым, што ў грамадстве праяўляецца цікавасць да ўсяго містычнага. Такая з’ява – гэта характэрная прыкмета такога часу, калі адбываецца змена гістырычных эпох. Так адбываецца і ў наш час. 

З сучасных аўтараў, якія паспяхова працуюць у гэтым жанры, варта вылучыць Людмілу Рублеўскую. Яе гатычны раман “Скокі смерці” (2011 г.) пачынаецца радкамі з верша Караткевіча, бы даніна і павага да яго творчасці, і з першых жа радкоў самога рамана ўводзіць нас атмасферу чагосці напружанасці, чагосці жахлівага і таямнічага.

Рысы неагатычнага рамана ў творы Людмілы Рублеўскай “Скокі смерці”: сюжэт будуецца вакол таямніцы; апавяданне акружана атмасферай страху і жаху і створана ў выглядзе серыі пагроз міру і бяспекі і гонару героя і гераіні; у ранніх гатычных раманах цэнтральны герой – дзяўчына, прыгожая, мілагучная, ветлівая, сціплая, у выніку ўзнагароджаная сямейным шчасцем, грамадскім становішчам і багаццем; сам характар сюжэта патрабуе існавання злодзея; цёмны і страшны змест дзеяння падтрымлівае агульную атмасферу таямнічасці і страху. Галоўная гераіня рамана “Скокі смерці” – прыгожая дзяўчына, месца дзеяння – сярэднявечны замак, увесь раман напоўнены жахамі, паўсюду смерць. 

[...]