Уводзіны
1 Парэміі як адзінкі мовы і культуры кожнага народа
1.1 Агульная характарыстыка парэмій
1.2 Аспекты вывучэння парэмійнага складу
1.3 Адрозненне парэмій ад іншых адзінак мовы (фразеалагізмы, сказы)
1.4 Вывучэнне парэмій у беларускім мовазнаўстве
2 Парэміі тэматычнай группы “Чалавек і яго характарыстыкі”
2.1 Семантычная характарыстыка парэмій
2.2 Сінтаксічная характарыстыка парэмій
Заключэнне
Спіс выкарыстанай літаратуры
УВОДЗІНЫ
З 70-х гадоў XX стагоддзя навуковая цікавасць да тэрміна «парэмія» аднавіўся. Ён зноў стаў фігураваць на старонках навуковых выданняў. Праўда, да гэтага часу даследчыкі не прыйшлі да адзінага меркавання ў дачыненні да таго, што ж лічыць парэміяй. Адны навукоўцы (О. С. Ахманова, Л. В. Басава, В. П. Жукаў, Г. М. Нікалаева, Л. Б. Савянкова, К. Д. Сідаркова, З. К. Тарланаў, і інш.) пад парэміяй разумеюць «прыказкі і прымаўкі». Іншыя, наадварот, акрамя прыказак і прымавак уключаюць у яго (В. П. Анікін, В. І. Даль, С. Г. Лазуцін, В. М. Макіенка, Т. Г. Нікіціна, Е. І. Селіверстава, І. М. І інш.) прыкметы (Т. Г. Бочына, Л. і.Мінько, А. Ф. Некрылова, Е. Г. Паўлава, Н. Н. Фаттахова і яе вучні, В. К. Харчанка, М. і. Шахновіч і інш.), а таксама загадкі, выслоўі і афарызмы (Г. Л. Пермякоў, С. Ю. Неклюеў, А. В. Казьмін). Парэміялагічны фонд мовы, які ўключае ў сябе фразеалагізмы, прыказкі, прымаўкі, крылатыя выразы, Афарызмы, валодаюць каласальным мовакультурным патэнцыялам. У сучаснай лінгвістыцы парэміі ў шырокім сэнсе слова прызнаюць адным з ключавых спосабаў рэпрэзентацыі моўнай карціны свету. Гэтым тлумачыцца ўзрослы за апошні час цікавасць як айчынных, так і замежных даследчыкаў да праблем фразеалогіі (Е. М. Верашчагін, В. А. Маслава, В. Г. Кастамараў, А. В. Кунін, З. Д. Папова).
Сучасная парэміялогія інтэнсіўна развіваецца. Вылучаюцца чатыры падыходы да вывучэння парэмій: функцыянальны, структурны, кагнітыўны і лінгвакультуралагічны.
Актуальнасць працы вызначаецца культурнай каштоўнасцю і распаўсюджанасцю прыказак і прымавак у сучаснай мове.
Аб’ектамі даследавання з’яўляюцца падручнікі, часопісы па сучаснай беларускай мове.
ГЛАВА 1 ПАРЭМІІ ЯК АДЗІНКІ МОВЫ І КУЛЬТУРЫ КОЖНАГА НАРОДА
1.1 Агульная характарыстыка парэмій
Парэміялагічны фонд любой мовы ўяўляе сабой асаблівую сферу, у рамках якой адбываецца даследаванне гістарычна складваецца асобы прадстаўніка пэўнага супольнасці. Нягледзячы на тое, што парэміі-неад'емная прыналежнасць культуры кожнага народа, у навуцы да гэтага часу няма адзінага меркавання з нагоды вызначэння гэтых лінгвістычных з'яў. Тэрмін “парэмія” ўжываецца як сінанімічных паняццю “прыказка”, без указанні знакавай прыроды гэтай адзінкі. Аднак паходжанне гэтага тэрміна паказвае на яго патэнцыйную глыбіню: грэцкае слова “παροιμία” азначае асаблівы элемент набажэнства – прытчу, якая ў метафарычнай форме трактуе падзеі як крыніца маральных урокаў. Змест старажытнай парэміі-падзеі Старога Запавету [8, c. 9]. Але паступова тэрмін стаў прымяняцца да твора малога фальклорнага жанру-прыказцы, а таксама кароткага вобразнаму выказвання, г.зн. прымаўцы. У цяперашні час лінгвісты вылучаюць больш за дзесяць разнавіднасцяў парэмій. Пад тэрмінам «парэмія» даследчыкі разумеюць Афарызмы народнага паходжання, у першую чаргу прыказкі і прымаўкі, якія ўтвараюць адносна самастойны пласт моўных выразаў [1, с. 5]
Парэміі былі вядомыя збіральнікам выслоўяў яшчэ з тых часоў, як з'явілася цікавасць да народнай мудрасці кароткіх формаў, да якіх ставіліся байкі, анекдоты, выслоўі, загадкі, трапныя выказванні. Вучоны Г. Л. Пермякоў адзначае, што сярод устойлівых слоўных утварэнняў, бачнае месца займаюць менавіта парэміі, іншымі словамі, народныя выслоўі, выяўленыя сказамі (напрыклад, прыказкі, прымаўкі, выслоўі). Папулярныя разнавіднасці парэмій, такія як прыказкі і прымаўкі, як правіла, уключаны ў парэміялагічныя слоўнікі і выкарыстоўваюцца як у гутарковай практыцы, так і ў мастацкіх і публіцыстычных тэкстах. У рускай лінгвістыцы прыказкі і прымаўкі часта разглядаюцца ў непарыўнай сувязі адзін з адным. Парэміі ёсць “кароткія ўстойлівыя народныя выслоўі, абагульняючыя сацыягістарычны вопыт народа і якія ўвайшлі ў гутарковую гаворку” .
Многія лінгвістычныя даследаванні ў галіне філалогіі і фалькларыстыкі, якія разглядаюць тэрміналагічныя асаблівасці парэміі, унеслі сур'ёзны ўклад у размежаванне паняццяў прыказкі і прымаўкі, аднак у сучаснай лінгвістыцы праблема дэфініцый па-ранейшаму застаецца актуальнай. Новая паласа пошукаў у сферы тэрміналогіі парэміі дазваляе зірнуць на праблему больш шырока, ахапіўшы разнастайнасць меркаванняў даследчыкаў [7, c. 62].
Аналіз спецыяльных тэрміналагічных слоўнікаў рускай мовы і лінгвістычных энцыклапедый паказаў, што нелінгвістычны тэрмін “прыказка” сустракаецца значна часцей, чым лінгвістычны тэрмін «парэмія», што кажа аб няпэўным яшчэ статусе дадзенай моўнай з'явы. Па словах А. М. Мартынавай, асноўная цяжкасць у размежаванні прыказак і прымавак заключаецца ў тым, што «віды народных выслоўяў блізкія адзін аднаму, сам народ ніколі выразна іх не размяжоўваў».
ГЛАВА 2 ПАРЭМІІ ТЭМАТЫЧНАЙ ГРУППЫ “ЧАЛАВЕК І ЯГО ХАРАКТАРЫСТЫКІ”
2.1 Семантычная характарыстыка парэмій
У сучаснай лінгвістыцы таксама існуе праблема размежавання парэмій і ўласна афарызмаў. У сувязі з гэтым варта даць дакладнае вызначэнне гэтым паняццях. Афарызм-гэта ўстойлівае кніжнае выраз, коратка і арыгінальна выкладае аўтарскае меркаванне адносна якога-небудзь жыццёвай з'явы або філасофскага паняцця. Парэміі-гэта fфарызмы народнага паходжання, якія характарызуюцца лаканічнасцю формы, узнаўляльнасцю значэння і якія маюць, як правіла, павучальны сэнс.
Па-за сумнення, паміж прыказкамі і афарызмамі ёсць нямала агульнага, і тыя і іншыя: ставяцца да твораў малых жанраў; уключаюцца ў кантэксты як цэласныя (непадзельныя) адзінкі; рэалізуюць думка ў вобразнай форме; выконваюць у акце гаворкі «аксіяматычную» функцыю, гэта значыць не маюць патрэбы ў доказе.
Адзначаюцца і канкрэтныя адрозненні афарызмаў ад парэмій па наступных пазіцыях: характар зместу; магчымасць прымянення; асаблівасці кампазіцыі; асаблівасці рытмікі; набор сінтаксічных канструкцый, у якія яны апранаюцца.
У сучаснай лінгвістыцы таксама існуе праблема размежавання парэмій і ўласна афарызмаў. У сувязі з гэтым варта даць дакладнае вызначэнне гэтым паняццях. Афарызм-гэта ўстойлівае кніжнае выраз, коратка і арыгінальна выкладае аўтарскае меркаванне адносна якога-небудзь жыццёвай з'явы або філасофскага паняцця. Парэміі-гэта афарызмы народнага паходжання, якія характарызуюцца лаканічнасцю формы, узнаўляльнасцю значэння і якія маюць, як правіла, павучальны сэнс [16, c. 98].
З семантычнай пункту гледжання, прымаўкі могуць быць характарызуюць або ацэньваючымі, паколькі іх функцыянальная спецыфіка заключаецца ў выразе свайго стаўлення да папярэдняга кантэксту. З прычыны гэтага выказванне аб прадмеце, сітуацыі, чалавеку можа быць станоўчым або адмоўным. Прымаўкі могуць быць з пункту гледжання семантыкі таксама выклічнікамі або мадальнымі.
Такім чынам, парэміі і афарызмы-гэта разнавіднасці ўстойлівых выразаў, кожная з якіх характарызуецца сваім наборам структурных, семантычных і функцыянальных асаблівасцяў.
Прыказкі і прымаўкі ў пераважнай большасці антрапацэн-трычны, семантычна арыентаваны на чалавека: непасрэдна абазначаюць чалавека, яго ўласцівасці, дзеянні, стану, узаемаадносіны паміж людзьмі. Сярод парэмій мы вылучаем, такім чынам, найбольш абагульняючае семантыка-тэматычнае поле – “чалавек”, а ўнутры яго-тэматычныя вобласці, якія ў сваю чаргу дзеляцца на тэматычныя групы і падгрупы.
ЗАКЛЮЧЭННЕ
Многія прыказкі і прымаўкі розных народаў падобныя па свойму значэнні і форме, што даўно прыцягвае ўвагу парэмілагаў. У многіх працах закранута праблема падабенства парэмій ў беларускай мове. Адным з найбольш папулярных напрамкаў у паремиологии з'яўляецца вывучэнне трансфармацый прыказак і прымавак.
Парэміі з'яўляюцца своеасаблівымі выразнікамі народнай ідэалогіі, якая развіваецца пад уплывам мноства фактараў. Нацыянальна-культурная спецыфіка выяўляецца ў тым, што розныя мовы акцэнтуюць розныя аспекты аднаго і таго ж з'явы. Сістэма вобразаў, замацаваных у паремиологическом складзе мовы, непарыўна звязана з матэрыяльнай, сацыяльнай і духоўнай культурай дадзенай моўнай супольнасці, а таму можа сведчыць аб яе культурна-нацыянальным вопыце і традыцыях.
Фразеалагічныя адзінкі маюць шмат нацыянальна-культурным каларытам. Пры трактоўцы парэміялагічнай адзінкі на аснове параўнання іх вобразных успрыманняў са стэрэатыпамі, якія адлюстроўваюць існуючы народны менталітэт, раскрываецца змест нацыянальна-культурнай канатацыі: культурна-нацыянальныя асаблівасці і каштоўнасці народа, іх сэнс і характар.
1. Апресян, Ю.Д. Исследования по семантике и лексикографии. Том I [Текст]: учебное пособие /Ю.Д. Апресян. - М.: Языки славянских культур, 2009. - 568с.
2. Борщева, О.В. Паремиология русского языка в традиционной и современной картинах мира [Текст] / О.В. Борщева // Известия Саратовского Университета. - 2011. - №11. - С. 6-10
3. Буряко, Н. И. Синтаксис белорусских народных пословиц: Автореферат дис. на соискание ученой степени кандидата филологических наук. (10.02.02) / АН БССР. Ин-т языкознания им. Якуба Коласа. - Минск: 1974. - 24 с.
4. Герасімчык, І. А. “Праўду кажа тая прыказка” : функцыянаванне парэміялагічных адзінак у журналісцкім тэксце / Ірына Герасімчык // Роднае слова. - 2013. — № 12. — С. 31—33
5. Гомонова, И. Г. Семантика и прагматика русских паремий с местоименным посессивным компонентом: автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата филологических наук / Гомонова Инна Геннадьевна ; Белорусский государственный университет. - Минск, 2013. - 25 с
6. Ефремова, Н. И. Закономерности грамматической и лексической организации народной афористики: Автореф. дис. на соиск. учен. степ. канд. филол. наук / Н. И. Ефремова; БГУ. - Минск, 2003. - 20с.
7. Ізотава, В. В. Гендарная парэміялогія беларусскай мовы у супастаўленні з англійскай / В. В. Ізотава // Весці Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. - 2016. — № 3. — С. 60—66
8. Кацюба, Л.Б. Структурно-семантические аспекты субъекта в паремиях [Текст] /Л.Б. Кацюба //Вестник ЮУрГУ. - 2009. - №2. - С. 8-15
9. Лепешаў, I. Прыказка i норма// Роднае слова. - 2008. - № 2. - С. 37-41
10. Лепешаў, І. Я. Пра паходжанне прыказак / Іван Лепешаў // Роднае слова. - 2012. — № 12. — С. 37—39
11. Лепешаў, І. Я. Тлумачальны слоўнік прыказак / І. Я. Лепешаў, М. А. Якалцэвіч. – Гродна: ГрДУ, 2011. – 667 с.
12. Лепешаў, І.Я. Парэміялогія як асобны раздзел мовазнаўства / І. Я. Лепешаў. - Гродна: ГрДУ, 2006. – 279 с.
13. Лупарев, Г. П. Юридические пословицы и поговорки: предмет, виды и функции / Геннадий Павлович Лупарев // Государство и право. - 2017. — № 1. — С. 30—41
14. Мокиенко, В. М. Славянская фразеология: [Учеб. пособие для вузов по спец. «Рус. яз. и лит.»] / В. М. Мокиенко. - 2-е изд., испр. и доп. - М.: Высш. шк., 1989. – 286 с.
15. Никифорова, Ю.Н. К вопросу о разграничении пословиц, поговорок, лозунгов, максим, афоризмов и сентенций [Текст] /Ю.Н. Никифорова //Вестник Башкирского университета. - 2006. - №4. - С. 106-108
16. Оссовецкий, И. А. О языке русского традиционного фольклора // Вопросы языкознания / И. А. Оссовецкий. - 1975. - № 3. - С.98
17. Рыбникова, М.А. Русская поговорка / Русское устное народное творчество. Хрестоматия по фольклористике. Под ред. Ю. Г. Круглова. - М.: Высшая школа, 2003. - С.159-166
18. Савенкова, Л. Б. Русская паремиология: семантический и лингвокультурологический аспекты / Л.Б. Савенкова; Рост. гос. ун-т. - Ростов н/Д: Изд-во Рост. ун-та, 2002. - 239 с.
19. Тарланов, З. К. Русские пословицы: синтаксис и поэтика / З. К. Тарланов; М-во общ. и проф. образования Российской Федерации, Петрозаводский гос. ун-т. - Петрозаводск, 1999. - 447 с.
20. Янкоўскі, М. А. Паэтыка беларускіх прыказак / М. А. Янкоўскі. – Мінск: Вышэйшая школа, 1971. – 159 с.
21. Ясюкевич, Е. Н. Паремия как феномен языка: образно-смысловой и модально-синтаксический уровни организации (на материале русских и английских пословиц и поговорок) : Автореф. дис. на соиск. учен. степ. канд. филол. наук / Е.Н.Ясюкевич ; БГУ. - Мн., 2003. - 21с.
