Уводзіны
Раздел 1
1.1 Рамантызм як мастацкі стыль
1.2 Нараджэнне рамантызма у нямецкай літаратуры
1.3 Станаўленне рамантызма ў Беларусі
1.4 Балада як літаратурны жанр
Раздел 2
2.1 Балада “Ленора” Бюргер. маральна-этычныя праблемы
2.2 Містыцызм балад Міцкевіча
Раздзел 3. Гётэ “Лясны цар”
Раздел 4. А.Міцкевіч “Свіцязянка”
Заключэнне
Спіс выкарыстаных крыніц
Уводзіны
Надзвычай важны этап у асваенні міфалагічнай спадчыны – эпоха рамантызму, якая вядзе сваю гісторыю ад Іенскай школы рамантыкаў (1796), а ў беларускай літаратуры ахоплівае перыяд 1820–1840-х гг. Рэвалюцыя рамантызму ў праблематыцы, паэтыцы, у мастацкіх сродках твораў была часткаю – прычым надзвычай важнай – таго культурнага перавароту, які аддзяліў антычную і сярэднявечную цывілізацыю ад цывілізацыі Новага часу. З рамантызмам звязаны і пачатак літаратуразнаўства як асобнай галіны гуманітарнай навукі.
Рамантыкі першымі пачалі вывучаць і збіраць скарбы народнай культуры, шырока выкарыстоўваць міфы ў сваёй творчасці, яны ж зрабіліся і тэарэтыкамі літаратуры.
Сярод першых па часе школ, напрамкаў у літаратуразнаўстве міфалагічная школа – адна з самых уплывовых і найлепш распрацаваных у ХІХ–ХХ ст. Ля яе вытокаў стаяць браты Якоб і Вільгельм Грым, якія не толькі збіралі і апрацоўвалі еўрапейскія народныя казкі, але былі і тэарэтыкамі народнай культуры. У найбольш вядомай сваёй рабоце «Нямецкая міфалогія» Я. Грым ставіць пытанне аб вывучэнні міфалогіі і фальклору, гаворыць пра стасункі міфа і легенды, міфа і казкі, аб сувязі іх з рытуалам, сцвярджае адзінства індаеўрапейскіх моў і арыйскай міфалогіі. Для беларускай навукі значэнне працы Я. Грыма заключаецца ў характарыстыцы славянскай міфалогіі, якая, на яго думку, блізкая да германскай і скандынаўскай. Праўда, у славянскай, як лічыў Я. Грым, значна менш паданняў пра феяў, эльфаў, гномаў, чым у германскай, але затое пра волатаў – больш. «У цэлым славянская міфалогія намнога больш стыхійная і пачуццёвая, чым германская». І ён жа адзначае, што славянскія народныя паданні і казкі багацейшыя за нямецкія. Надзвычай глыбокай і выключна запатрабаванай менавіта ў наш час з’яўляецца думка Я. Грыма пра тое, што найбольш старажытная – менавіта монатэістычная рэлігія, «з чыйго ўлоння лёгка ўтварылася шматбожжа, і ўзвышаныя ўласцівасці аднаго бога спачатку патроіліся, а затым яшчэ памножыліся…
Раздел 1
1.1 Рамантызм як мастацкі стыль
Рамантызм склаўся спачатку ў Германіі і Францыі, а потым распаўсюдзіўся на іншыя еўрапейскія краіны. Упершыню тэрмін «рамантызм» пачаў выкарыстоўваць нямецкі пісьменнік Э. Гофман. Асветніцкаму рацыяналізму і культу ведаў рамантызм супрацьпаставіў вышэйшую каштоўнасць духоўнага жыцця свабоднай асобы, якая жыве не розумам, а найперш моцнымі пачуццямі, страсцямі, фантазіяй і інтуіцыяй. Рамантыкі былі незадаволены рэальным светам, імкнуліся адмежавацца ад яго, таму шукалі выйсце ў вяртанні да старажытных вытокаў, міфалогіі, экзатычнага і загадкавага Усходу. У творчасці прадстаўнікоў рамантызму знайшлі адлюстраванне духоўная сіла і прыгажосць чалавека, індывідуалістычны бунт супраць мяшчанства, цікавасць да фантастычных сюжэтаў, імкненне да мастацкага асэнсавання і ідэалізацыі папярэдніх эпох. У галіне эстэтыкі рамантызм супрацьпаставіў ідэі «пераймання прыроды», якая культывавалася класіцызмам, прынцып пераўтварэння свету. Творы рамантычнага стылю звычайна мелі арыгінальную, наватарскую форму, нярэдка былі напоўнены шчымлівай настальгіяй па лепшых часах, а таксама пачуццём «сусветнага смутку» [13, c. 27].
Рамантызм народжаны бурнай, пераломнай эпохай; яго можна разглядаць як рэакцыю, прычым адмоўную, на Вялікую французскую рэвалюцыю 1789–1794 гадоў, якая па сутнасці сваёй была буржуазнай. Гэта быў надзвычай моцны сацыяльны і палітычны зрух, у выніку якога буржуазія нарэшце атрымала ўладу не толькі эканамічную, але і палітычную і ідэалагічную. На ідэалагічнае панаванне буржуазіі з яе рацыяналізмам, меркантылізмам, «філасофіяй умеранасці», уяўнай сціпласцю патрэб якраз і адказала, палка і бурна, лепшая частка інтэлігенцыі сваімі рамантычнымі творамі.
Раздел 2
2.1 Балада “Ленора” Бюргер. маральна-этычныя праблемы
Готфрід Август Бюргер нарадзіўся 31 снежня 1747 года ў Мальмерсвенде (Германія) у сям'і пастара. Пачатковую адукацыю атрымліваў у школе ў Ашерслебене, дзе выявіліся яго паэтычныя здольнасці. У 1764 годзе працягнуў навучанне па кірунку багаслоўе, аднак з-за прагулаў і захаплення вершамі быў вымушаны вярнуцца дадому. У 1768 годзе паступае на юрыдычны курс у Гётынгене, дзе адразу далучаецца да «Гётынгенскім літаратурным кружка». У 1774 годзе публікуецца яго першая кніга "Ленора", а ў 1778 годзе Бюргер выдае сваю першую кнігу вершаў [5].
Дзякуючы знаёмству пасля універсітэта атрымлівае месца чыноўніка ў Гановеры, ажэніцца ў першы раз, і з-за сварак з феадальнымі сеньёрамі ў 1784 годзе пакідае сваю пасаду. У гэтым жа годзе памірае яго жонка, а праз пару месяцаў Бюргер ажэніцца другі раз з малодшай сястрой сваёй заўчасна спачылай жонкі. З-за недахопаў фінансаў Готфрыд вяртаецца ў свой універсітэт на пасаду прыват-дацэнта, а з 1789 года займае крэсла прафесара эстэтыкі. У 1786 годзе памірае яго другая жонка. Гэта падзея ўводзіць пісьменніка ў найглыбейшую апатыю, доўгі час з-пад пяра пісьменніка не выходзіць ні аднаго твора. У 1789 статут ад адзіноты Бюргер ажэніцца ў трэці раз, але і ў гэты раз ён не знайшоў шчасця. Жонка апынулася залішне легкадумная і муж і жонка разводзяцца праз тры гады. І зноў паэт, перажыўшы хандру, зноў бярэцца за пяро. У гэты перыяд выходзіць у свет яго перапрацоўка знакамітай "гісторыі барона Мюнхгаўзена", у якой высмейвалася дваранства Германіі, і шмат кніг, якія пасля рэзка крытыкаваліся Шылерам.
Раздзел 3. Гётэ “Лясны цар”
У аснове вядомай балады "Лясны цар" Гётэ ляжыць сюжэт дацкай народнай легенды. Таму ў баладзе прысутнічае містычнае і невядомае. З народных казак і паданняў паўстаў сюжэт аповяд пра начное падарожжы вершніка з маленькім сынам праз цёмны лес, які пужае дзіўнымі прывідамі.
Людзі з старажытнасці абагаўлялі сілы прыроды, таму ў розных народаў існавалі розныя духі звязаныя з рознымі яе сіламі. Лясны цар – гэта персанаж, створаны на аснове германа-дацкіх народных легенд. Паводле падання, гэта істота забірала дзяцей у свой страшны таямнічы свет.
Страшная казка пра ляснога цара, распавядае пра хлопчыка, які з бацькам ехаў праз лес, раптам перад вачыма хлопчыка паўстаў лясны цар – спадар казачнага лесу, хлопчык напалоханы, шукае абароны ў бацькі, але на кожнае яго сцвярджэнне аб тым, што ён бачыць, знаходзіць простае тлумачэнне з боку бацькоў.
Mein Sohn, was birgst du so bang dein Gesicht? –
Siehst Vater, du den Erlkönig nicht!
Den Erlenkönig mit Kron' und Schweif? –
Mein Sohn, es ist ein Nebelstreif [17].
У сваёй баладзе Гётэ ўклаў думка, што дзіця можа бачыць і ўспрымаць рэчы, якія недаступныя даросламу чалавеку. Дзеці вераць у розных казачных істот і здольныя перажываць сапраўдны страх і шчырыя пачуцці.
Для бацькі, лясны цар нябачны, гэта страшная істота, напплохаўшая дзіцё, якое яго бачыць у выглядзе туману, страшны голас – як шолах лісця, у той жа самы час, малы бачыў і чуў нябачнае для бацькі.
Mein Vater, mein Vater, und hörest du nicht,
Was Erlenkönig mir leise verspricht? –
Sei ruhig, bleibe ruhig, mein Kind,
In dürren Blättern säuselt der Wind [17].
Раздел 4. А.Міцкевіч “Свіцязянка”
У баладзе “Свіцязянка” (1821) Адам Міцкевіч закранае тэмы, звязаныя з беларускімі паданнямі і легендамі, з жыццѐм і культурай мясцовага беларускага люду, яго ўяўленнямі пра свет і мараль. Менавіта гэты твор цалкам адпавядае канону рамантычнай балады як жанра, у якім спалучаюцца рысы лірыкі, эпасу і драмы. Сюжэт рамантычнай балады заснаваны на легендарных або гістарычных падзеях, можа ўключаць элементы народнай міфалогіі, казачнага фальклору, а яе настрой можна вызначыць як нязвыклы і таямнічы. Важную функцыю ў рамантычнай баладзе выконвае прырода, якая бывае паказаная як неадольная сіла, што вырашае лѐсы герояў, чыніць справядлівыя прысуды.
Гераіня балады Адама Міцкевіча “Свіцязянка” адна з чароўных істот беларускай міфалогіі, прызначэнне якіх губіць невінаватых людзей. Але ў баладзе Міцкевіча стралец пакараны не проста так, а за здраду ў каханні.
Назва "Свіцязянка" - індывідуальна-аўтарская. Яна не мае нічога агульнага з народнымі ўяўленнямі, нягледзячы на тое, што ў эпіграфе да балады сцвярджаецца адваротнае. Гэта - спецыяльны прыём, дзякуючы якому аўтар стварае вакол сваёй гераіні арэол таямнічасці і сапраўднасці ўжо самім фактам своеасаблівай спасылкі на народныя ўяўленні. Акрамя таго, аўтар адразу пасвячае чытачоў у сутнасць вобраза Свіцязянкі, праводзячы паралель з ундзінамі і вадзянымі німфамі. Між тым названыя вобразы характарызуюць заходнееўрапейскую міфалагічную традыцыю. Так, ундзіны ў міфалогіі заходніх народаў лічыліся духамі вады. Яны ўяўляліся ў выглядзе прыгожых дзяўчат з хвастамі рыбінаў. Ноччу выходзілі з вады, расчэсвалі валасы, жалобнымі спевамі зачароўвалі падарожных, зацягвалі іх у ваду і рабілі сваімі каханкамі ці забівалі.
Заключэнне
Рамантызм – гэта кірунак у мастацтве канца 18 - першай чвэрці 19 ст., які выступае супраць канонаў класіцызму і характарызуецца імкненнем да нацыянальнай і індывідуальнай своеасаблівасці, да малюнка ідэальных герояў і пачуццяў, прасякнуты аптымізмам і імкненнем паказаць у яркіх выявах высокае прызначэнне чалавека; настрой думак, светаадчуванне, прасякнутае ідэалізацыяй рэчаіснасці, летуценнай сузіральнасцю.
Галоўныя рысы рамантызму: успрыняцце свабоды асобы як найвышэйшай каштоўнасці; успрыняцце чалавека як найвялікшай тайны, а мэты жыцця чалавека – як разгадкі гэтай тайны; паказ выключнай асобы ў выключных абставінах; двухсветнасць, падонай на тое, як у чалавека з’яднаны душа (несмяротная, дасканалая і свабодная) і цела (кволае, схільнае да хвароб, смерці, недасканалае), так ў акаляючым свеце спалучаецца духоўнае і матэрыяльнае, прыгожае і агіднае, боскае і д’яблава, нябеснае і зямное, свабоднае і рабскае, выпадковае і заканамернае – такім чынам, існуе свет ідэальны – духоўны, прыгожы і свабодны, і свет рэальны – фізічны, недасканалы, прыземлены.
Рамантызм у беларускай літаратуры ў эпоху яго развіцця ў Еўропе зарадзіўся пад уздзеяннем польскіх рамантыкаў – ураджэнцаў Беларусі. Рамантычныя рысы ў цеснай пераплеценасці з рэалістычнымі, сентыменталісцкімі і нават класіцыстычнымі прысутнічаюць у творчасці Я. Чачота, Я. Баршчэўскага, А. Рыпінскага, У. Сыракомлі, В. Каратынскага, В. Дуніна-Марцінкевіча. Можна таксама весці гаворку аб некаторых, няхай сабе і нязначных, але ўсё-такі выявах рамантычнай эстэтыкі і паэтыкі ў творчасці Ф. Ба¬гушэвіча, Я. Лучыны, А. Гурыновіча.
Балада – невялікі сюжэтны верш фантастычнага ці гераічнага характару на гістарычную або сучасную тэму.
1. Александровіч, С.Х. Беларуская літаратура XIX - пачатку XX ст.: хрэстаматыя крыт.матэрыялаў / С.Х. Александровіч, В.С. Александровіч. - Мінск: Выд-ва БДУ, 1978. - 256 с.
2. Брусевіч, А. A. Беларускія вытокі рамантызму Адама Міцкевіча / А.А. Брусевіч // Весн. Гродзен. дзярж. ун -та. Сер. 1, Гісторыя. Філасофія. Паліталогія і сацыялогія. Культуралогія. Педагогіка. Псіхалогія. Правазнаўства. Філ алогія. – 2003. – № 4. – С. 198–205.
3. Брусевіч, А.А. Тры балады Адама Міцкевіча, звязаныя з возерам Свіцязь: фота беларускага фактару / А.А. Брусевіч // Рэспубліканскія Купалаўскія чытанні: матэрыялы навук. канф., Гродна, 24 кастр. 2003 г. / Гродзен. дзярж. ун-т; рэд. У.І. Каяла. – Гродна, 2003. – С. 167–173.
4. Вайткевіч, В. Зорка Адама Міцкевіча / В. Вайткевіч, А. Лойка // Адам Міцкевіч і Беларусь / уклад. В. Грышкевіч; навук. рэд.: А. Мальдзіс, Т. Нягодзіш. – Мінск.: ННАЦ імя Ф.Скарыны, 1997. – С. 17–24.
5. Вікіпедыя – свабодная энцыклапедыя [Электронны рэсурс]. – Рэжым доступу: https://ru.wikipedia.org/wiki.
6. Гісторыя беларускай літаратуры ХІ–ХІХ стагоддзяў. Т.2: Новая літаратура, другая палова XVIII – ХІХ ст. / Навук. рэд. У. Мархель, В. Чамярыцкі. Мн., 2007. – 653 с.
7. Гримм, Я . Немецкая мифология / Я. Гримм // Зарубежная эстетика и теория литературы ХІХ–ХХ веков. Трактаты, статьи, эссе. – М., 1987. – С. 52–71.
8. Закаханы вандроўнік: Паэзія нямецкага рамантызму. Пер. У.Папковіча. Прадм. І.Лапіна. Мн., 1989. – 164 с.
9. Івахненка, Т. “Твар яе – белая ружа…”. Ідэнтыфікацыя вобраза беларускай русалкі ў баладах Адама Міцкевіча “Свіцязянка” і “Рыбка” [Тэкст] / Т. Івахненка. // Роднае слова. – 1998. – № 12. – С. 15-21
10. Каваленка, В. Міфа-паэтычныя матывы ў беларускай літаратуры / В. Каваленка. – Мінск: Навука і тэхніка, 1981. – 320 с.
11. Ляшук, В. Вывучэнне творчасці Адама Міцкевіча ў школе [Тэкст] / В. Ляшук. – Мн.: Аверсэв, 2003. – 113 с.
12. Мірачыцкі, Л. Светлым ценем Адама Міцкевіча [Тэкст] / Л. Мірачынскі. – Мн.: Навука і тэхніка, 1994. – 279 с.
13. Садаўнічы, Э. Рамантызм у кантэксце гісторыі сусветнай літаратуры / Э. Садаўнічы // Роднае слова. – 2001. – № 7. – С. 27–30.
14. Станкевіч Ст. Беларускія элементы ў польскай рамантычнай паэзіі. Вільня – Беласток, 2010. – 491 с.
15. Стахеев, Б. Адам Мицкевич [Текст] / Б. Стахеев // История польской литературы: В 2-х т. Т.1. - М., 1968. – 431 с.
16. Тарасюк, Л. Рамантызм у беларускай літаратуры / Л. Тарасюк // Роднае слова. – 1998. – № 10. – С. 43–47.
17. Der Erlkönig [Электронны рэсурс]. – Рэжым доступу: http://rammstein-text.ru/der-erlkoenig .
18. Gottfried August Bürger – Lenore [Электронны рэсурс]. – Рэжым доступу: https://alogritmy.livejournal.com/89711.html.
19. Mickiewicz A. Ballady ó romanse. – 78 s.
20. Mickiewicz, A. Literatura słowiańska. Kurs pierwszy / A. Mickiewicz // Dzieła: w 17 t. – Warszawa: Czytelnik, 1993 – 2000. – T. 8. – 1997. – 758 s.
21. Mickiewicz, A. O poezji romantycznej / A. Mickiewicz // Dzieła: w 16 t. – Warszawa: Czytelnik, 1949 – 1955. – T. 5. – 1950. – S. 185–204.
