Увасабленне жанчыны и жаноцкасци у мастацким свеце М.Багдановича Курсовая работа (проект)

Усім вядома, што «Вянок» – гэта адзіны прыжыццевы паэтычны зборнік Максіма Багдановіча. 

Гэта была, як адзначыў потым сам паэт, «кніжка... зусім маладая». Яна складалася з паловы 1909 г. да паловы 1912 г., калі Багдановічу было 17-20 год, але ў ей сапраўды былі «творчасць, і натхненне, і сур'езная праца».

Не ўсе, праўда, вершы, што да выхаду «Вянка» былі напісаны, у зборнік уключаны. І яны не ўключаліся не толькі таму, што гэта была «кніжка выбраных вершаў» (такі падзагаловак мае «Вянок»). Гэта была ўвогуле арыгінальная кніга паэта, не проста зборнік вершаў, а кніга паэзіі – з арыгінальнай агульнай задумай, своеасаблівым унутраным «лірычным» сюжэтам. І таму ў ей не знайшлі сабе месца самыя першыя публікацыі М. Багдановіча – вершы «Прыйдзе вясна», «Над магілай», вельмі блізкія да тэм, матываў, паэтыкі купалаўскай «Жалейкі» і «Песняў-жальбаў»Якуба Коласа. Няма ў «Вянку» і верша «Гнусь, працую, пакуль не парвецца», напісанага ад імя селяніна, у якім, падобна як у ранніх вершах Янкі Купалы і Якуба Коласа, Багдановіч з поспехам раскрываў сумарны вобраз беларускага селяніна.

Творчая гісторыя «Вянка» ўвогуле складаная. Хоць кніжка і пісалася на працягу вельмі кароткага адрэзка часу, ды гэта быў час імклівага росту Басдановіча-паэта. 

У 1911 г., пасля наведання Беларусі, у паэта абудзілася цікавасць да эпічнага асэнсавання тэмы народа, рэзка паглыбіўся гістарызм яго паэтычнага мыслення. Цыкл «Старая Беларусь», вершы якога «Летапісец», «Перапісчык», «Слуцкія ткачыхі» выявілі зварот Багдановіча да пушкінскіх традыцый успрыняцця і раскрыцця ў паэзіі жыцця ва ўсей яго шматграннасці і гарманічнасці. Вучоба ў А. Фета паглыбіла псіхалагізм паэзіі Багдановіча, уменне адчуць «дыялектыку душы», узбагаціла яго майстэрствам тонкага валодання лірычнымі сродкамі дзеля раскрыцця ўнутранага свету чалавека. Ужо ў «Вянку» Багдановіч паскорана прайшоў шлях ад сваей ранняй паэзіі імпрэсіяністычнага захаплення светаценем, дробных штрыхоў, малюнкаў да вершаў менавіта з пушкінскай шматслойнай гушчыней фарбаў, эмацыянальных адценняў.

«Вянок» – не зборнік, а цэласная кніга паэзіі, што ўпершыню ў нацыянальнай паэзіі самасцвярджала свае як жанрава-структурныя асаблівасці, так і асноўны ўнутраны прынцып аб'яднання вершаў у адзінае мастацкае цэлае – канцэптуальную разгорнутасць, завершанасць паэтычнай думкі, своеасаблівы яе лірычны сюжэт. Да апошняга часу «Вянок» Багдановіча менавіта ў сваей класічнай завершанасці не быў прачытаны, хоць і было вядома, што сам паэт меў намер выдаваць яго ў трох частках, а выдавец – насупраць волі паэта – адкінуў трэцюю частку кнігі і да апошняга часу яна друкуецца як асобны лірычны цыкл. І ў сваім укарочаным выглядзе «Вянок» Багдановіча застаецца для нас класічнай кнігай паэзіі, але ен, натуральна, у такім варыянце ніяк не выражае агульнай першаснай задумы паэта, якая сыходзіла па ўзору Дантавай «Боскай камедыі» з траічнасці як асноўнага кампазіцыйнага прынцыпу пабудовы твора мастацтва, з імкнення пазнаць свет у яго дыялектычнай сутнасці, гарманічнасці, развіцці. «Малюнкамі і спевамі» назваў паэт першую частку «Вянка», і гэта былі малюнкі рэальнага жыцця, спевы ў гонар светлых ідэалаў, веры ў будучыню. якія ўзвышаліся ў «Вянку» над плачамі аб народнай нядолі, над горкім драматызмам паэтавага роздуму пра гістарычнае мінулае бацькаўшчыны.

На падставе аналіза тэарэтычнай літаратуры мы прыйшлі да высновы, што ўсе жаночыя персанажы можна разглядаць як рэалізацыю міфалагемы Вечнай Жаноцкасці. Такім чынам, даследуючы жаночы вобраз у беларускай літаратуры, звернемся да аналізу міфалагемы Вечная Жаноцкасці. 

Міфалагема Вечнай Жаноцкасці, як і кожны ўніверсальны вобраз, уяўляе сабой тэкст, які валодае адзіным значэннем, што дазваляе вылучыць яго з навакольнага семіятычнага кантэксту. «Падобны тэкст ніколі не належыць якому-небудзь аднаму сінхроннаму зрэзу культуры: ен заўседы пранізвае гэты зрэз па вертыкалі, прыходзячы з мінулага і сыходзячы ў будучыню» [9, с. 65]. Менавіта такім тэкстам і з’яўляецца міфалагема Вечнай Жаноцкасці. Пад тэрмінам міфалагема маецца на ўвазе «структурная адзінка рытуальна-міфалагічнага дыскурсу, якая ўяўляе сабой пэўны элемент цэласнай карціны свету, выражаны ў форме інварыянтнай сімвалічнай канструкцыі» [17, с. 6]. 

У кожным культурна-гістарычным кантэксце семантыка міфалагемы падвяргаецца зменам, дапаўняецца, аднак розныя іпастасі дадзенай міфалагемы (Алена, Сафія, Эноя, Дзева Марыя, Душа Свету) захоўваюць у сабе рысы першаўзору. Усе канкрэтныя вобразы міфалагемы Вечнай Жаноцкасці ў сусветнай культуры – гэта ні што іншае, як розныя спосабы ўвасаблення яе інварыянтнай сутнасці. 

Жаночы персанаж з’яўляецца адной з рэпрэзентацый медытатыўнай сутнасці міфалагемы, што ў якасці структурных кампанентаў ўключае роліфункцыі, сярод якіх можна вылучыць наступныя: дачка, нявеста, жонка, маці, блудніца. Ім уласцівы андрагіннасць, лакалізацыя ў маргінальным хранотопе, здольнасць правакаваць героя да здзяйснення ўчынкаў, якія крута мяняюць яго лес. Гэтыя рысы ўвасабляюцца ў такіх вобразах дахрысціянскай культуры, як Афіна, Дземетра, Артэміда, Лiлiт, Баба Яга, Васіліса Прамудрая і г.д. 

Гэтыя ж ўласцівасці захоўваюцца і ў жаночых вобразах, створаных у хрысціянскую эпоху, аднак яны падзяляюцца на станоўчыя (Беззаганная Жонка, Прыгожая Дама, Хрыстос) і адмоўныя (блудніца, спакусніца). Мужчынская прырода станоўчых вобразаў абумоўлівае немагчымасць фізічнага валодання імі героем, пажадлівасць якога рэалізуецца ў платанічнай любові і рыцарскім служэнні Прыгожай Даме. А спалучэнне ў адным вобразе супярэчлівых рыс мысліцца як недасканаласць і надае яму трагічную афарбоўку (такімі з’яўляюцца вобразы Наташы Растовай, Кацюшы Маславай, Сонечкі Мармеладавай, Грушанькі і г.д.). 

Першым выхавацелем Багдановіча быў бацька. Ен прывіў сыну любоў да класічных твораў рускай і сусветнай літаратуры, да фальклору. Першымі кнігамі Максіма былі «Дзіцячыя казкі» Афанасьева, беларускія казкі ў запісе Адама Ягоравіча, а таксама з запісаў Шэйна і Раманава. У гэты перыяд сям’я Багдановічаў была блізкая з сям’ей рускага пісьменніка М. Горкага. Але збліжала іх не толькі швагроўства, а і агульнасць літаратурных інтарэсаў. 

Нараджэнне ў Багдановічу менавіта беларускага паэта М. Стральцовым было растлумачана наступным чынам: «Не, мусіць, і «кліч продкаў», і талент, і воля маюць значэнне тады, калі іх прыводзіць у рух якая-небудзь вялікая, паграмадску значная ідэя. Для Багдановіча такой ідэяй была ідэя нацыянальнага і сацыяльнага разняволення роднага народа. А падказаў яе Багдановічу час» [22]. М. Стральцоў таксама лічыць, што смерць маці пазбавіла Максима Багдановича радзімы, любоў да памяці маці, калі любоў да радзімы, якую звязваюць з іменем маці, вярнула яго на зямлю продкаў. 

Багдановіч менавіта як беларускі паэт складваўся таксама ў гэты час і пад уплывам ідэй і матываў творчасці Купалы і Коласа, газет «Наша доля» і «Наша ніва». У гэтым яму дапамагла яго хросная маці В.Е. Семава, што жыла ў Пінску і з якой ліставаўся Максім. Менавіта яна, па просьбе хрэсніка, выпісвала яму беларускія газеты, менавіта ей 10–11-цігадовы хлопчык паказаў першыя беларускія вершы падчас яе прыезду ў Ніжні Ноўгарад у 1901 годзе. 

Яраслаўскі перыяд жыцця – час актыўнай творчасці паэта, узвышэння яго як пісьменніка, крытыка, гісторыка роднай літаратуры (як паэт друкаваўся з 1909 г., як крытык – з 1911 г.). Менавіта ў гэты перыяд выходзіць яго знакаміты «Вянок».

Зборнік «Вянок» (адзіная прыжыццевая кніга паэта, пра якую ен заўважаў, што гэта «кніжка... зусім маладая», але ў ей есць «творчасць, і натхненне, і сур’езная праца») быў выдадзены ў 1913 г. і стаў выдатным дасягненнем усей беларускай літаратуры пачатку ХХ ст. Гэта – сапраўдны ўзор класічнага мастацтва, прыклад не толькі ідэйна-эстэтычнай дасканаласці, выверанасці, завершанасці, але і сведчанне інтэртэкставай адкрытасці, своеасаблівай паэтычнай і гістарычнай пасіянарнасці. «Вянок», як сцвярджае падзагаловак, – гэта кніга выбраных вершаў, кніга паэзіі з арыгінальнай агульнай задумай, своеасаблівым унутраным лірычным сюжэтам.

Паколькі пры выданні «Вянка» была парушана яго кампазіцыя, то існуюць і розныя версіі яго задумы. 

Даследуючы жаночыя вобразы ў беларускай літаратуры ў кантэксце реалізацыі міфалагемы Вечнай Жаноцкасці, адзначым, што жаночы вобраз у міфалогіі паўстае як асаблівы пласт бачання рэчаіснасці, які ўтрымлівае адметнае светаўспрыманне, глыбокія веды і ўласную таямніцу. Вялікая ўвага аддаецца стварэнню знакавых міфалагічных мадэлей, здольных да самаарганізацыі і самавыяўлення. Сярод іх можна назваць вобраз Дзевы Марыі, заступніцы і абаронцы (культ Мадонны ў каталіцтве); вобраз Прыгожай Панны – музы для трубадураў і рыцараў; вобраз Ведзьмы, якую спальвалі на вогнішчы; таксама вобраз Містычнай Ружы альбо Душы Свету ў акультных вучэннях.