Уводзіны
Глава 1. Эмацыянальна-экспрэсіўная лексіка ў творах мастацкай літаратуры
1.1. Паняцце “экспрэсіўнасць” у лінгвістыцы: тэарэтычныя крыніцы даследавання
1.2. Розныя падыходы і класіфікацыі вызначэння экспрэсіўнай лексікі ў лінгвістыцы
1.3. Суадносіны паняццяў “экспрэсіўнасць”, “эмацыянальнасць” і “ацэначнасць”
1.4. Функцыі эмацыянальна-ацэначнай лексікі ў мастацкім тэксце
Вывады да главы 1
Глава 2. Функцыянаванне эмацыянальна-экспрэсіўнай лексікі у творчасці англійскіх і беларускіх аўтараў
2.1. Алаіза Пашкевіч: жыццё і творчасць
2.2. Эмацыянальна-экспрэсіўная лексіка як кампанент мастацкага дыялогу ў творах А. Пашкевіч і яе функцыі
2.2.1. Эмацыянальна-экспрэсіўная лексіка у аповесці “Асеннія лісты”
2.2.2. Эмацыянальна-экспрэсіўная лексіка у аповесці “Прысяга над крывавымі разорамі”
2.2.3. Эмацыянальна-экспрэсіўная лексіка у аповесці “Міхаська”
2.2.4. Эмацыянальна-экспрэсіўная лексіка у аповесці “Зялёнка”
2.2.5. Вывады
2.3. Шарлота Бронтэ: жыццё і творчасць
2.4. Выкарыстанне эмацыянальна-экспрэсіўнай лексікі ў творчасці Шарлоты Бронтэ і яе роля
2.4.1. Эмацыянальна-экспрэсіўная лексіка ў рамане “Джэйн Эйр”
2.4.2. Эмацыянальна-экспрэсіўная лексіка ў рамане “Гарадок”
2.4.3. Вывады
2.5. Параўнальная характэрыстыка
Вывады да главы 2
Заключэнне
Спіс выкарыстаных крыніц
Уводзіны
Эмоцыя адыгрывае важную ролю ў сучасным жыцці чалавека, а выражэнне эмоцый спрыяе ўсталяванню і замацаванню кантактаў паміж народамі і краінамі. Патрэбы сучаснага чалавека, яго дзейнасць і лад жыцця працятыя эмоцыямі не залежна ад яго менталітэту, моўнага асяроддзя і геаграфіі пасялення. Адны і тыя ж эмоцыі і аднолькавае іх выражэнне характэрныя для членаў кожнага пэўнага соцыуму, яны грунтуюцца на аднолькавым дачыненні да свету, што выяўляецца ў адзіных ментальных устаноўках.
Разам з тым індывідуальнае стаўленне чалавека да жыцця, да іншых членаў грамадства адыгрывае вялікую ролю ў выражэнні яго індывідуальных эмоцый. Эмоцыя з’яўляецца агульнапрызнаным відам камунікацыі. Без эмоцыі немагчыма ўспрыманне навакольнага свету. Калі чалавек выказвае эмоцыі, ён не ўсведамляе, з дапамогай якіх моўных сродкаў і якім спосабам ён іх выказвае. Гэта значыць, што носьбіты мовы на падсвядомым узроўні валодаюць апрыёрным веданнем, як выказаць свае эмоцыі: ўнутраныя і знешнія перажыванні [35, с 23].
Кожны нацыянальны язык мае ў сваім складзе некалькі стылёвых разнавіднасцяў. Базісным элементам мовы як адзінай знакавай сістэмы зносін і перадачы інфармацыі з’яўляецца літаратурная мова, якая лічыцца вышэйшай узорнай формай нацыянальнай мовы. Гэты тып мовы складаецца паступова, ён амаль заўсёды знаходзіцца ў стане пастаяннага развіцця. На яго ўплываюць пісьменнікі, паэты і іншыя майстры слова, ствараючы новыя літаратурныя нормы.
Уздзеянне на чытача ў мастацкай літаратуры ажыццяўляецца з дапамогай пэўных маўленчых сродкаў. З мэтай дасягнення псіхалагічнага эфекту аўтар імкнецца адысці ад традыцыйных формаў, знайсці для выражэння старога зместу свежыя, больш выразныя моўныя сродкі, да якіх мы адносім і моўную экспрэсію. Мова мастацкай літаратуры, або мастацкая мова, не ўяўляе сабой сістэмы моўных з’яў. Насупраць — яна пазбаўлена ўсялякай стылістычнай замкнутасці, адлюстроўваючы разнастайнасць індывідуальна-аўтарскіх маўленчых сродкаў.
Мова разам з мімікай і жэстамі здаўна з’яўляецца люстэркам эмоцый, эмацыянальнасць і экспрэсіўнасць уласцівыя адзінкам усіх узроўняў мовы. Змены працягласці гукаў, акцэнтныя і інтанацыйныя сродкі — фанетычнаму узроўню; шырокі дыяпазон ласкальных і прыніжальных афіксаў — словаўтварэнню; лексічныя сродкі ахопліваюць пласт слоў, якія маюць ацэначны кампанент; змены звычайнага парадку слоў (інверсія), выкарыстанне паўтораў, эліптычных канструкцый дазваляе выказаць экспрэсіўнасць на сінтаксічным узроўні.
Выкарыстанне экспрэсіўных адзінак у мастацкай літаратуры адлюстроўвае суб’ектыўнае стаўленне аўтара да таго, што ён малюе; “мова экспрэсіі” павінна ўздзейнічаць на масы чытачоў, спрыяючы з’яўленню эмацыянальнай рэакцыі ў форме разнастайных пачуццяў і адносін.
Як вядома, жаночая проза амаль заўсёды адрозніваецца высокім узроўнем эмацыйнасці. Алаізы Пашкевіч і Шарлота Бронтэ, чые імёны шырока вядомыя ў сусветнай літаратуры, з’яўляюцца аднымі з самых яскравых прадстаўніц жаночай прозы. Нягледзячы на адрозненне ў тэматыцы твораў і поглядзе на свет, творчасць пісьменніц выклікала яркую рэакцыю ў чытачоў дзякуючы вобразнаму і эмацыйна насычанаму стылю.
Мэта дыпломнай працы — даследаванне функцый і ролі эмацыянальна-экспрэсіўнай лексікі ў мастацкай творчасці беларускіх і англійскіх аўтараў на прыкладзе твораў Шарлоты Бронтэ і Алаізы Пашкевіч.
Згодна з мэтай дыпломнай працы быў пастаўлены наступны шэраг задач:
• Разглядзець розныя пункты гледжання даследчыкаў на паняцце
“экспрэсіўнасць”.
• Вызначыць суаднесенасць паняццяў “экспрэсіўнасць”, “эмацыянальнасць” і “ацэначнасць”.
Глава 1. Эмацыянальна-экспрэсіўная лексіка ў творах мастацкай літаратуры
1.1. Паняцце “экспрэсіўнасць” у лінгвістыцы: тэарэтычныя крыніцы даследавання
Катэгорыя экспрэсіўнасці ў мове мае працяглую традыцыю. У тэарэтычных даследаваннях яшчэ з часоў антычнасці фігуруе паняцце “экспрэсія”, якое абазначае ў перакладзе з лацінскага (expressio) “выражэнне”. Паняцце “выразнасць” вызначаецца як асабліва выдзелены, падкрэслены спосаб выражэння думак і пачуццяў і нярэдка атаясамліваецца з паняццем “экспрэсіўнасць”, асабліва калі гэта апошняе звязваецца з падкрэсліваннем, “вылучэннем” сэнсу, які перадаецца моўнымі сродкамі.
Пад “вылучэннем” разумеецца наяўнасць у тэксце фармальных прыкмет, якія факусіруюць увагу чытача на некаторых рысах тэксту і ўстанаўліваюць сэнсавыя сувязі паміж элементамі розных узроўняў або дыстантнымі элементамі аднаго ўзроўня. Вылучэнне затрымлівае ўвагу чытача на пэўных частках тэксту і тым самым дапамагае ацаніць іх адносную значнасць, іерархію вобразаў, ідэй, пачуццяў. Вылучэнне ўтварае эстэтычны кантэкст і выконвае цэлы шэраг сэнсавых функцый, адной з якіх з’яўляецца павышэнне экспрэсіўнасці.
Лінгвістычны энцыклапедычны слоўнік дае наступнае вызначэнне экспрэсіўнасці: “Сукупнасць семантыка-стылістычных прыкмет адзінкі мовы, якія забяспечваюць яе здольнасць выступаць у камунікатыўным акце як сродак суб’ектыўных адносін таго, хто гаворыць, да зместу або адрасату гаворкі” [39].
Экспрэсіўнасць ўласцівая адзінкам усіх узроўняў мовы і валодае пэўнай ступенню станоўчай або адмоўнай канатацыі. Змены працягласці гукаў, акцэнтныя і інтанацыйныя сродкі належаць фанетычнаму узроўню; шырокі дыяпазон ласкальных і прыніжальных афіксаў — словаўтварэнню; лексічныя сродкі ахопліваюць пласт слоў, якія маюць ацэначны кампанент; змены звычайнага парадку слоў (інверсія), выкарыстанне паўтораў, эліптычных канструкцый дазваляе выказаць экспрэсіўнасць на сінтаксічным узроўні. Лічыцца, што многія экспрэсіўныя сродкі, у тым ліку тропы і фігуры маўлення ўзыходзяць да асаблівасцяў пабудовы выказвання ў эмацыйна афарбаванай гаворке.
Гаворачы аб шматкампанентнасці катэгорыі экспрэсіўнасці, трэба падкрэсліць, што экспрэсіўнасць з’яўляецца «інтэгральным вынікам рэалізацыі эмацыйнасці, ацэначнасці, вобразнасці, інтэнсіўнасці, структурна-кампазіцыйных уласцівасцяў тэксту, падтэксту» [27, с. 183]. Экспрэсіўнасць заўсёды камунікатыўная і прагматычная, так як уздзейнічае на атрымальніка і прыводзіць да зваротных дзеянняў. Яна мае на мэце ўзмацненне ўздзеяння тэксту на рэцыпіента, звяртаючыся, перш за ўсё, да эмацыйнага баку яго псіхікі, і аказвае ўплыў на стаўленне чытача да тэксту і яго разуменне.
Упершыню элементы тэорыі экспрэсіўнасці ў лінгвістыцы з’явіліся напрыканцы XIX стагоддзя ў працах A. A. Патрэбні і Ж. Вандрыеса, якія звязвалі экспрэсіўнасць з афектыўнасцю (эмацыянальнасцю), з вылучэннем у мове і моўных адзінках рацыянальнага і эмацыйнага. У сярэдзіне XX стагоддзя былі сфармуляваны асноўныя ідэі па тэарэтычным абгрунтаванні катэгорыі экспрэсіўнасці ў працах B. У. Вінаградава (1953), А. І. Смірніцкага (1954), Н. А. Гвоздзева (1955) і JI. JL Кім (1956), Я. М. Галкинай-Хведарчук (1958), Я. Зімы (1983). У гэты перыяд былі выкананы і першыя спробы размежаваць паняцці «экспрэсіўнасць» і «эмацыйнасць».
Напачатку 60-х з’яўляецца пераклад на рускую мову “Французскай стылістыкі” (1965) Ш. Балі — адна з фундаментальных працаў у рэчышчы праблем экспрэсіўнасці. Ш. Балі ўпершыню пачаў гаварыць пра такую навуку, як “экспрэсіўная стылістыка” — навуку, якая вывучае экспрэсіўна-эмацыянальны аспект мовы.
У навуковай літаратуры, пытанні кагезіі экспрэсіўнасці асвятляюцца ў рамках:
• экспрэсіўнасці і эмацыянальнасці: В. У. Вінаградаў, А. М. Галкіна-Хведарчук, Л. М. Васільеў, У. І. Шахоўскі, Т. Г. Вінакур, Н. А. Лук’янаў, М. І. Чэрэмісін, Е. Н. Моластаў, Ш. І. Нургожын, В. У. Шароў, В. У. Безрукаў. У даследаваннях навукоўцаў дадзеныя катэгорыі не атаясамліваюцца, але ўлічваецца той факт, што эмацыянальнасць і экспрэсіўнасць часта бываюць цесна сплецены ў гаворке.
Глава 2. Функцыянаванне эмацыянальна-экспрэсіўнай лексікі у творчасці англійскіх і беларускіх аўтараў
Перш чым прыступаць да аналізу эмацыянальна-экспрэсіўнай лексікі ў творчасці пазначаных аўтараў, нам спатрэбіцца вызначыць, якім чынам будуць класіфікавацца лексічныя адзінкі. Варта паўторна заўважыць, што існуе два асноўных погляды на класіфікацыю эмацыйна афарбаванай лексікі: нестылістычны і стылістычны. Першы класіфікуе лексіку на тры групы: словы з семантыкай ацэначнасці, мнагазначныя словы ў пераносным сэнсе і словы з ацэначнымі суфіксамі. Другі разглядае эмацыйна-экспрэсіўную лексіку з пункту гледжання стылявога рэгістра.
Абодва падыходы здаюцца нам рэлевантнымі ў дачыненні да мэты даследавання дадзенай дыпломнай працы. Таму ў працэсе аналізу англамоўных і беларускамоўных тэкстаў мы будзем разглядаць эмацыйна афарбаваную лексіку з пункту гледжання абодвух падыходаў.
2.1. Алаіза Пашкевіч: жыццё і творчасць
Алаіза Сцяпанаўна Пашкевіч (1876–1916) — паэтка, празаік, грамадска-палітычны дзеяч, актрыса, педагог. «Цёткай» паэтку называлі ў сям’і яе суседзяў Іваноўскіх.
Нарадзілася ў шляхецкай сям'і. У 1902–1904 вучылася на Курсах выхавальніц і кіраўніц фізічнай адукацыі (Вышэйшых курсах Лесгафта) у Санкт-Пецярбургу, якія не скончыла, але здала экстэрнам экзамен за поўны курс Аляксандраўскай жаночай гімназіі. Лічыцца, што ў Санкт-Пецярбургу А. Пашкевіч удзельнічала ў дзейнасці студэнцкага “Кружка беларускага народнай асветы і культуры” і з’яўляецца аўтарам некалькіх тэкстаў, выдадзеных гэтым кружком.
У 1904 годзе А. Пашкевіч пачала працу фельчарам у бальніцы ў горадзе Новая Вілейка пад Вільні (цяпер — раён Вільні Науйойі-Вільня), адначасова займаючыся прапагандысцкай працай. А. Пашкевіч удзельнічала ў кіраўніцтве Беларускай сацыялістычнай грамады да свайго выезду з Расійскай імперыі ў 1905 годзе (пад пагрозай арышту) падтрымлівала сувязь з літоўскімі і расійскімі сацыял-дэмакратамі, у прыватнасці — Міцкявічус-Капсукасам і Барысам Вігілёвым, адным з паплечнікаў Уладзіміра Ульянава (Леніна). Часта паўтарала ленінскія словы: “Пралетарыят змагаецца, а буржуазія крадзецца да ўлады”.
Сярод таварышаў па Грамадзе больш за ўсё сябравала з Вацлаў Іваноўскім, братам аднаго з паплечнікаў Ю. Пілсудскага і бургамістрам Мінска падчас гітлераўскай акупацыі. “Цёткіным ад’ютантам” называлі Алеся Бурбіс, каторага згадваюць сярод заснавальнікаў БССР і Беларускага нацыянальнага тэатра.
А. Пашкевіч была замужам за Сцепонасам Кайрысам — будучым віцэ-прэм’ерам абвешчанай у 1918 годзе Літоўскай рэспублікі. У савецкай літаратуры шлюб называлі фіктыўным, так як С. Кайрыс быў праціўнікам камуністаў. С. Кайрыс успамінаў: “Цётку мала цікавілі асновы тэорыі сацыялізму. Была ёй, аднак, сваёй маральная сутнасць сацыялізму <...> яе заўсёды цягнула туды, дзе больш было гора, дзе больш крыўдзілі, прыніжалі “маленькага” чалавека” [10, с. 15].
Мела зносіны з класікамі польскай літаратуры Элізай Ажэшка, Мікалоюсам Чурлёнисам, літоўскім паэтам Ёнасам Билюнасам, украінскім славістам Іларыёнам Свянціцкі, адным з першых польскіх футурыстаў Ежы Янкоўскім.
У эміграцыі А. Пашкевіч вучылася ў двух універсітэтах — у Кракаве і Львове, дзе вывучала філасофію, філалогію і гісторыю. Здзяйсняла падарожжы ў Фінляндыю, Швецыю і Італію. Падчас паездкі ў Фінляндыю пазнаёмілася з Эльзай Рэберг — лідэрам нацыянальнага руху саамаў. У Львоўскім універсітэце ўсталяваная мемарыяльная дошка ў гонар паэткі. Выйшаўшы замуж і змяніўшы прозвішча, яна вярнулася з эміграцыі, стала актрысай тэатра Ігната Буйніцкага, рэдагавала моладзевы часопіс “Лучынка”.
З пачаткам Першай сусветнай вайны пачала працаваць сястрой міласэрнасці ў тыфозным бараку Віленскага ваеннага шпіталя. У 1916 годзе, адправіўшыся на пахаванне бацькі, сама заразілася і памерла ад тыфу.
Заключэнне
У выніку правезденага даследавання можна зрабіць наступныя вывады:
Упершыню элементы тэорыі экспрэсіўнасці ў лінгвістыцы з’явіліся напрыканцы XIX стагоддзя ў працах A. A. Патрэбні і Ж. Вандрыеса, якія звязвалі экспрэсіўнасць з афектыўнасцю (эмацыянальнасцю), з вылучэннем у мове і моўных адзінках рацыянальнага і эмацыйнага. У сярэдзіне XX стагоддзя былі сфармуляваны асноўныя ідэі па тэарэтычным абгрунтаванні катэгорыі экспрэсіўнасці ў працах B. У. Вінаградава (1953), А. І. Смірніцкага (1954), Н. А. Гвоздзева (1955) і JI. JL Кім (1956), Я. М. Галкинай-Хведарчук (1958), Я. Зімы (1983).
Экспрэсіўнасць (экспрэсія) — значыць “выразнасць”, сіла праяўлення пачуццяў і перажыванняў. Мы выявілі, што экспрэсіўны эфект заўсёды звязаны з утварэннем новых сэнсаў. Асаблівасцю эмацыянальна-экспрэсіўнай лексікі з’яўляецца тое, што эмацыянальная афарбоўка “накладваецца” на лексічнае значэнне слова, але не зводзіцца да яго: дэнататыўнае значэнне слова ўскладняецца канатацыйным. Эмацыянальнасць гаворкі нярэдка перадаецца асаблівай выразнай экспрэсіўнай лексікай.
Таксама ёсць шэраг слоў, у якіх да іх намінатыўага значэння дадаецца элемент экспрэсіі. Намі былі выяўлены суадносіны паняццяў «экспрэсіўнасць», “эмацыянальнасць” і “ацэначнасць”. Мы прыйшлі да вываду, што экспрэсія слова нярэдка напластоўваецца на яго эмацыянальна-ацэначнае значэнне, прычым у адных слоў пераважае экспрэсія, у іншых — эмацыянальнасць. Таму часта размежаваць эмацыянальную і экспрэсіўную афарбоўку не ўяўляецца магчымым, і тады кажуць пра эмацыянальна-экспрэсіўную лексіку (экспрэсіўна-ацэначную).
Ш. Бронтэ лічыцца адной з найбольш таленавітых прадстаўніц школы У. М. Тэккерея, яе любімага пісьменніка. У той час як творчасць А. Пашкевіч грунтуецца найперш на ідэях фарміравання нацыянальна-свядомай асобы, на законах хрысціянскай маралм і маральна-этычных напрацоўках усяго народа. Вершы, пpaзаічныя творы, творы для дзяцей, публіцыстыка Цёткі ўвабралі ў сябе ўсё лепшае з педагагічна-выхаваўчай мудрасці народа.
У выніку праведзенага аналізу эмацыйна-экспрэсіўнай лексікі ў творах Алаізы Пашкевіч і Шарлоты Бронтэ можна прывесці агульныя і адметныя рысы. У англійскім мастацкім тэксце Ш. Бронтэ, як і ў беларускім мастацкім тэксце А. Пашкевіч, прысутнічае эмацыйна-экспрэсіўная лексіка. Аднак не ўсе тыпы эмацыйна афарбаванай лексікі праяўляюцца ў тым і другім тэкстах.
Па адсоткавых суадносінах у творчасці A. Пашкевіч пераважае лексіка з негатыўнай канатацыяй, а яе колькасць ў тэкстах Ш. Бронтэ значна меншая. У творчасці абедзвюх пісьменніц агульным з’яўляецца наяўнасць эмацыянальна-экспрэсіўнай лексікі, у якой элемент эмацыйнасці ўзнікае пры метафарычным ужыванні. Варта таксама заўважыць індывідуальна-стылістычны характар такога роду лексем, звязаны з асаблівасцямі нацыянальнага менталітэту. Асноўнае адрозненне паміж прааналізаванымі лексічнымі адзінкамі ў творчасці пісьменніц складаецца ў няроўнай колькасці адзінак, якія выражаюць экспрэсіўнасць пры дапамозе афіксаў. На аснове аб’ёму матэрыялу, з якога рабілася выбарка, можна меркаваць аб невялікім адсотку падобнага роду лексікі ў мастацкім тэксце Ш. Бронтэ. У той час як у Э. Пашкевіч яна з’яўляецца асноўным сродкам выражэння экспрэсіі. Стылістычная афарбоўка лексікі ў творчасці Ш. Бронтэ адрозніваецца фармальнасцю, хаця прысутнічае некалькі адзінак маўленчага стылю. У мастацкіх тэкстах А. Пашкевіч лексікі павышанага стылявога рэгістру няма, аднак даволі часта сустракаюцца словы з паніжаным рэгістрам.
Выяўленыя намі групы слоў маюць розныя функцыі. Так, лексіка з семантыкай ацэначнасці характарызуе герояў і навакольны іх свет, стварае тон апавядання. Словы з пераносным значэннем дадаюць сэнсавай глыбіні творам, сімвалічна раскрываюць сутнасць персанажаў. Лексіка з суфіксамі часцей за ўсё выступае ў ролі індыкатара адносін паміж героямі твора. Аднак і з дапамогай іх можа быць ахарактарызаваны персанаж. Словы з суфіксамі таксама здольныя выклікаць у чытача эмацыянальны водгук, часцей за ўсё — жаль і цёплыя пачуцці да персанажаў. Стылістычна характарызуе персанажаў як выхадцаў з канкрэтнага сацыяльнага слоя, перадаюць нацыянальны каларыт у творчасці.
1. Азнаурова Э. С. Очерки по стилистике слова / Э. С. Азнаурова. — Ташкент : Фан, 1973. — 401 с.
2. Акимова Г. Н. Развитие конструкций экспрессивного синтаксиса в русском языке / Г. Н. Акимова // Вопросы языкознания — 1981. — №6. — С. 109–120.
3. Акимова Г. Н. Экспрессивные свойства синтаксических структур / Г. Н. Акимова // Предложение и текст: семантика, прагматика и синтаксис. — Л. : Изд-во ЛГУ, 1988. — С. 15–20
4. Амосова Н. Н. Лексикология английского языка. — М. : Учпедгиз, 1955. — 150 с.
5. Арнольд, И. В. Интерпретация художественного текста: типы выдвижения и проблемы экспрессивности / И. В. Арнольд // Экспрессивные средства английского языка. — Ленинград : А. И. Герцена, 1975. — С.11-20.
6. Бабенко Л. Г. Лексические средства обозначения эмоций в русском языке / Л. Г. Бабенко. — Свердловск: Изд-во Уральского ун-та, 1989. — 184 с.
7. Бабенко, Л. Г. Лингвистический анализ художественного текста / Л. Г. Бабенко, И. Е. Васильев, Ю. В. Казаров. — Екатеринбург: Изд-во Уральского университета, 2000. — 534 с.
8. Болотов В. И. Проблемы теории эмоциональности воздействия текста: автореф. дис. … д-ра фил. наук / В. И. Болотов. — М., 1986. — 35 с.
9. Брандес М. П. Стилистика текста. Теоретический курс: Учебник / М. П. Брандес. — Изд 3-е перераб. и доп. — М. : Прогресс, 2004. — 406 с.
10. Вайгла Э. А. Эмоциональная лексика современного русского языка и проблемы ее перевода (на русско-эстонском материале). Автореф. дис. ... канд. филол. наук. — М., 1978. — 21 с.
11. Валгина, Н. С. Современный русский язык / Н. С. Валгина, Д. Э. Розенталь, М. И. Фомина; под ред. Н. С. Валгиной. — М. : Логос, 2002. — 528 с.
12. Ветров А. А. Семиотика и основные ее проблемы / А. А. Ветров. — М. : Политиздат, 1968. — 263 с.
13. Вольф Е. М. Функциональная семантика оценки / Е. М. Вольф. — М., 1985. — 225 с.
14. Галкина-Федорук Е. М. Об экспрессивности и эмоциональности в языке / Е. М. Галкина-Федорук // Сб. статей по языкознанию. — М. : Изд-во МГУ, 1958. — С. 103–124
15. Гарэцкі М. І. Гісторыя беларускай літаратуры / М. І. Гарэцкі. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1992. — 479.
16. Гвоздев А. Н. Очерки по стилистике русского языка : учебное пособие. / А. Н. Гвоздев. — 3-е изд. — М. : Просвещеие, 1965. — 408 с.
17. Горбунов А. П. О природе эмоционального и формах его выражения в художественной литературе. Труды Иркутского гос. ун-та им. Жданова / А. П. Горбунов // Т. 79. Серия языкознания. — № 7. — 1971. — С. 131–149
18. Диброва Е. И. Современный русский язык: Теория. Анализ языковых единиц. В 3 ч. / Е. И. Диброва, Л. Л. Касаткин, И. И. Щеболева — Ч.1. – Ростов-на-Дону: Педагогическое образование, 1997. — 416 с.
19. Кайрыс, С. З маіх успамінаў пра Цётку / С. Кайрыс // На суд гісторыі. — Мінск: Мастацкая літаратура, 1994. — С. 12–23
20. Кобрина Н. А. О соотносимости ментальной сферы и вербализации / Н. А. Кобрина // Концептуальное пространство языка. — Тамбов: Изд-во ТГУ, 2005. — С. 77–95
21. Коўтун В. М. Жыве яе ліра нанова : творчасць Цёткі ў кантэксце станаўлення беларускай паэзіі / В. М. Коўтун // Полымя. — 1998. — № 6. — С. 274–291.
22. Кунин А. В. Англо-русский фразеологический словарь / А. В. Кунин. — М., 1984. — 942 с.
23. Левковская, К. А. Лексикология немецкого языка : пособие для учителей / К. А. Левковская. — Москва : Учпедгиз, 1956. — 248 с.
24. Лукьянова H. A. О соотношении понятий экспрессивность, оценочность // Актуальные проблемы лексикологии и словообразования. — № 5 — 1976. — С. 3-21.
25. Маслова В. А. Параметры экспрессивности текста / В. А. Маслова // Человеческий фактор в языке: Языковые механизмы экспрессивности. — М.: Наука, 1991. — с. 179–205.
26. Маслова В. А. К построению психолингвистической модели коннотации / В. А. Маслова // Вопросы языкознания. — 2009. — №1. — С. 19–22.
27. Никитин М. В. Курс лингвистической семантики / М. В. Никитин. — СПб : Научный центр проблем диалога, 1996. — 760 с.
28. Писарев Д. С. Функционирование восклицательных предложений в современном французском языке и их прагматический аспект // Прагматические аспекты функционирования языка / Д. С. Писарев. — Барнаул: АГУ, 1983. — С. 114–125.
29. Ретунская М. С. Английская аксиологическая лексика / М. С. Ретунская. — Н. Новгород : Изд-во Нижегородского гос. ун-та, 1996. — 272 с.
30. Тугушева М. Шарлотта Бронте. Очерк жизни и творчества / М. Тугушева. — М. : У Никитских ворот, 2006. — 250 с.
31. Харченко В. К. Разграничение оценочности, образности, экспрессивности и эмоциональности в семантике слова/ В. К. Харченко // Русский язык в школе. — 1976. — № 3. — С. 70–75
32. Человеческий фактор в языке. Языковые механизмы экспрессивности / Институт языкознания; под ред. В. Н. Телия. — Москва: Наука, 1991. — 214 с.
33. Шадрин Н. Л. Перевод фразеологических единиц и сопоставительная стилистика / Н. Л. Шадрин. — Саратов : Изд-во Саратовского ун-та, 1991. — 218 с.
34. Шаховский В. И. Лингвистическая теория эмоций : Монография / В. И. Шаховский. — М. : Гнозис, 2008. — 416 с.
35. Шаховский В. И. Голос эмоций в языковом круге homo sentiens / В. И. Шаховский. — М. : Книжный дом «ЛИБРОКОМ», 2012. —144 с.
36. Шубин Э. П. Языковая коммуникация и обучение иностранному языку / Э. П. Шубин. — М. : 1972. — 325 с.
37. Якобсон П. М. Чувства, их развитие и воспитание / П. М. Якобсон. — М. : «Знание», 1976. — 64 с.
38. Ярцева В. Н. Лингвистический энциклопедический словарь [Электронный ресурс]. — Режим доступа: http://tapemark.narod.ru/les.
39. Project Gutenberg [Electronic resource]. — Mode of access: http://www.gutenberg.org.