УВОДЗІНЫ
ГЛАВА 1. РАЗВІЦЦЁ РЭЧЫ МАЛОДШЫХ ШКОЛЬНІКАЎ
1.1 Ўзроўні развіцця рэчы малодшых школьнікаў
1.2 Формы і якасці рэчы
1.3 Метады і прыёмы развіцця рэчы малодшых школьнікаў
1.4 Сачыненне як адзін з відаў работ па развіццю рэчы ў пачатковых класах
1.4.1 Віды сачыненняў
1.4.2 Методыка работы над сачыненнем
ГЛАВА 2. ЭКСПЕРЫМЕНТАЛЬНАЯ РАБОТА ПА РАЗВІЦЦЮ РЭЧЫ МАЛОДШЫХ ШКОЛЬНІКАЎ НА ЎРОКАХ БЕЛАРУСКАЙ МОВЫ
2.1 Дыягностыка ўзроўню развіцця рэчы ў школьнікаў другіх класаў
2.2 Навучанне напісанню вучнямі другога класа сачыненняў розных відаў
2.3 Вызначэнне ўзроўню развіцця рэчы па выніках правядзення работы па напісанні сачыненняў розных відаў
ЗАКЛЮЧЭННЕ
СПІС ВЫКАРЫСТАНАЙ ЛІТАРАТУРЫ
ДАДАТАК
УВОДЗІНЫ
Рэч – гэта від дзейнасці чалавека, рэалізацыя мыслення на аснове выкарыстання моўных сродкаў. Пад развіццём рэчы маецца на ўвазе: ўзбагачэнне слоўнікавага запасу, развіццё складнай рэчы (навучанне пабудове розных тыпаў тэксту, як вусных, так і пісьмовых – апісання, апавядання, разважання) [1].
Развіццё рэчы – важная задача навучання роднай мовы [6]. Лагічна выразная, вобразная вусная і пісьмовая рэч вучня – паказчык яго разумовага развіцця. Менавіта ў пачатковай школе дзеці пачынаюць авалодваць нормамі вуснай і пісьмовай літаратурнай мовы, вучацца выкарыстоўваць моўныя сродкі ў розных умовах зносін у адпаведнасці з мэтамі і задачамі рэчы. Пры гэтым настаўнік павінен дапамагчы дзецям асэнсаваць патрабаванні да мовы, вучыць малодшых школьнікаў пры фармулёўцы думак сачыць за правільнасцю, дакладнасцю, разнастайнасцю, выразнасцю моўных сродкаў.
Развіццё рэчы вучняў мае свой арсенал метадычных сродкаў, уласных відаў практыкаванняў; найбольш важныя з іх – гэта практыкаванні ў звязнай рэчы – апавяданні, пераказы, сачыненні. Поспехі вучняў у рэчы забяспечваюць і ў большай меры вызначаюць поспех у вучэбнай працы па ўсіх прадметах, спрыяюць фармаванню паўнавартаснага навыку чытання, і фарміраванні асноў арфаграфічнай пісьменнасці [4].
Адным з відаў творчых работ з'яўляецца сачыненне, якое ў школе займае асаблівае месца: яму ў вядомай ступені падпарадкаваныя іншыя рэчавыя практыкаванні. Яно служыць эфектыўным сродкам выхавання, ўзбуджае эмоцыі, прывучае дзяцей асэнсоўваць і ацэньваць бачанае і перажытае, развівае назіральнасць; патрабуе самастойнасці школьніка, актыўнасці, захопленасці, унясення чагосьці свайго, асабістага у тэкст; спрыяе станаўленню асобы вучня. Выбар слоў, зваротаў мовы і сказаў, абдумванне кампазіцыі аповеду, адбор матэрыялу, ўсталяванне лагічных сувязяў, праверка арфаграфіі – увесь гэты комплекс дзеянняў патрабуе ад дзіцяці высокага напружання яго творчых сіл.
ГЛАВА 1. РАЗВІЦЦЁ РЭЧЫ МАЛОДШЫХ ШКОЛЬНІКАЎ
1.1 Ўзроўні развіцця рэчы малодшых школьнікаў
Развіццё рэчы вучняў – працэс авалодання рэччу: сродкамі мовы і механізмамі рэчы – яе ўспрымання і выказвання сваіх думак. Асноўныя ўмовы паспяховага развіцця рэчы вучняў у школе: развіццё механізмаў рэчы; патрэба зносін, перадача думкак; наяўнасць істотнага, значнага матэрыялу, які складае змест рэчы; авалоданне тэарэтычнымі ведамі пра мову, яе заканамернасці, пастаяннае карэктаванне рэчы, падпарадкаванне яе вывучаемым правілах, авалоданне культурай рэчы [3].
Развіццё рэчы неадрыўна ад развіцця мыслення і само спрыяе яму. Сістэма развіцця рэчы ўключае арганізацыю маўленчых сітуацый, арганізацыю маўленчага асяроддзя, слоўнікавую работу, сінтаксічныя практыкаванні, працу над тэкстам, інтанацыямі, над выпраўленнем і ўдасканаленнем рэчы. Уся праца па развіццю рэчы абапіраецца на курс граматыкі, лексікі, фанетыкі, словаўтварэння, стылістыкі, а таксама на тэорыю рэчы і тэксту, якая не ўваходзіць у праграму для вучняў, але выкарыстоўваецца як аснова методыкі развіцця іх мовы рэчы.
М.Р. Львоў вылучае ў рабоце па развіццю рэчы школьнікаў чатыры ўзроўні [14].
Напрамкамі работы на вымаўленчым узроўні з'яўляюцца: праца над тэхнікай рэчы, арганізацыя засваення на практыцы арфаэпічных нормаў мовы, удасканаленне інтанацыйных уменняў навучэнцаў.
Лексічны ўзровень развіцця рэчы мяркуе ўзбагачэнне, ўдакладненне і актывізацыю слоўніка малодшых школьнікаў.
У малодшых школьнікаў звычайна не хапае слоўнікавага запасу, яны могуць ужываць словы ў няправільным значэнні і размаўляць простымі сказамі. Старэйшыя дзеці настолькі прывыкаюць выкарыстоўваць слэнг у размоўнай рэчы, што ім складана літаратурна выказваць свае думкі ў сачыненні. Праца на дадзеным узроўні вядзе да назапашвання ў рэчы малодшых школьнікаў слоў, разумення розных адценняў іх значэнняў, а таксама гатоўнасці выкарыстоўваць слова ў маўленчай дзейнасці.
ГЛАВА 2. ЭКСПЕРЫМЕНТАЛЬНАЯ РАБОТА ПА РАЗВІЦЦЮ РЭЧЫ МАЛОДШЫХ ШКОЛЬНІКАЎ НА ЎРОКАХ БЕЛАРУСКАЙ МОВЫ
2.1 Дыягностыка ўзроўню развіцця рэчы школьнікаў другіх класаў
З мэтай практычнага абгрунтавання высноў, атрыманых у ходзе тэарэтычнага вывучэння праблемы «сачыненне як сродак развіцця рэчы ў малодшых школьнікаў» было праведзена даследаванне.
Эксперыментальная работа праводзілася на базе 2 класаў школы / горада. Эксперыментальная работа праводзілася на базе эксперыментальнага і кантрольнага класаў. Эксперымент уключаў у сябе 3 этапы:
а) канстатуючы; б) фарміруючы; в) кантрольны.
Кантрольным класам з'яўляўся 2 «Б» клас. У эксперыменце прымалі ўдзел 24 вучня. Як паказалі назіранні і аналіз школьнай дакументацыі, па ўзроўню паспяховасці ўсе вучні адрозніваюцца паміж сабой, але адстаючых вучняў у класе няма. Апытанне вучняў паказала, што да прадмета беларуская мова стаўленне ў большасці школьнікаў станоўчае.
Эксперыментальным класам з'яўляўся 2 «А» клас. У эксперыменце прымалі ўдзел 25 чалавек. Як паказалі назіранні і аналіз школьнай дакументацыі, адстаючых вучняў у класе няма, але ўзровень паспяховасці розны. Апытанне вучняў выявіла, што стаўленне да беларускай мовы ў большасці вучняў станоўчае.
Задачай канстатуючага этапу даследавання было правядзенне дыягностыкі ўзроўню развіцця рэчы ў школьнікаў другіх класаў. Для правядзення дадзенага даследавання была часткова выкарыстана дыягностыка Ястрэбавай А.В. і Лазарэнка А.І. [9].
На дадзеным этапе даследавання быў праведзены ўрок развіцця рэчы: сачыненне «Мая любімая цацка» ў 2 «А» і «Б» класах школы [10].
ЗАКЛЮЧЭННЕ
Цэнтральнае месца ў навучанні школьнікаў беларускай мове займае развіццё рэчы, так як, развіваючы рэч, чалавек актыўна развівае мысленне, пачуцці, атрымлівае навыкі паўнавартасных зносін. Найбольш актуальная работа па развіцці рэчы менавіта ў пачатковай школе. Пачынаючы спасцігаць асновы навук, малодшыя школьнікі засвойваюць шмат новых слоў, авалодваюць вучэбна-навуковым стылем рэчы.
Сачыненне ў пачатковай школе – найважнейшы сродак развіцця дзіцяці. Таму што пры выкладзе сваіх думак ён прывучаецца канцэнтраваць свае думкі на аб'екце вывучэння, аналізаваць, затым правільна фармулюе свае ідэі, прыходзіць да якой-небудзь высновы. Сачыненне дапамагае дзецям глыбей усвядоміць свае пачуцці і матывы, што прывучае да паслядоўнасці, складнасці мыслення, самасцвярджацца школьнікаў, развівае цікавасць да мовы і літаратурнай творчасці. У сваёй працы для вучня набывае сэнс арфаграфія, усе вывучаемыя правілы граматыкі і патрабаванні арфаэпіі і культуры мовы. Толькі ў сачыненні пісьмо, прычым граматнае, ўсьведамляецца вучнем не як вучэбнае практыкаванне, а як сродак правільнага афармлення ўласных думак, выказаных у пісьмовай форме. У сачыненні моўная тэорыя злучаецца з рэчавой практыкай.
Зыходзячы са становішча, што развіццю школьнікаў, станаўленню іх асобы і, такім чынам, засваенню ведаў у найбольшай меры спрыяе арганізацыя самастойнай дзейнасці, звязанай з эмоцыямі, перажываннямі. У сваёй эмпірычнай рабоце мы давалі магчымасць дзецям праявіць ініцыятыву, паказаць сваю індывідуальнасць. Мы выкарыстоўвалі сістэму работы па падрыхтоўцы і напісанні сачыненняў розных відаў, стараліся выклікаць у школьнікаў цікавасць да работы, праяўлення эмацыйна-ацэначнага меркавання, важнага для матывацыі маўленчай творчасці. Працавалі над фарміраваннем уменняў будаваць у вуснай форме сувязныя выказванні.
1. Азимов Э.Г., Щукин А.И. Словарь методических терминов (теория и практика преподавания языков). – СПб.: Златоуст, 1999. – 268 с.
2. Архипова, Е.В. Об уроке развития речи в начальной школе / Е.В. Архіпова // Начальная школа. – 2005. – № 4. – С. 35-39.
3. Бобровская, Г.В. Обогащение словаря младших школьников / Г.В. Бобровская // Начальная школа. – 2002. – № 6. –С. 76-79
4. Бондаренко, А.Н. Белорусский язык для современного ученика / А.Н. Бондаренко // Начальная школа. – 2006. – № 1. – С. 35-45.
5. Васильева, А.Н. Основы культуры речи: учебное пособие. – М.: Просвещение, 1990. – 236 с.
6. Вучэбныя праграмы па вучэбных прадметах для ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай мовай навучання і выхавання. Пачатковая школа. І клас. – Мінск: Нац. ін-т адукацыі, 2017. – 118 с.
7. Гамеза, Л.М. Узбагачэнне слоўнікавага запасу школьнікаў пры вывучэнні роднай мовы / Л.М. Гамеза // Беларуская мова і літаратура. – 2000. – № 2. – С. 98-102.
8. Доўгаль, А. Лексічныя сродкі абазначэння эмоцый /А. Доўгаль // Роднае слова. – 2005. – №10. – С. 61.
9. Елисеева, М.Т. Работа над изложением и сочинением / М.Т. Елисеева // Начальная школа. – 1991. – №5 – С. 26.
10. Еремеева, А.П. Развитие речи детей дошкольного и школьного возраста: пособие для учителя. – М.: НИИ школ МП РСФСР,1982. – 119 с.
11. Какора, А.І. Лексічная работа як сродак інтэлектуальнага развіцця вучняў /А.І. Какора // Пачатковая школа. – 2005. – №1. – С. 4-7.
12. Катонова, Е.М. Методика преподавания белорусского языка в начальной школе. – Минск: БГПУ, 2005. – 324 с.
13. Лукашук, М.П. Развіццё мовы вучняў пачатковых класаў. – Мінск: Вышэйшая школа, 2011. – 119 с.
14. Львов, М.Р. Методика преподавания русского языка в нач. кл.: учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб. заведений / М.Р. Львов, В.Г. Горецкий, О.В. Сосновская. – М.: Лабиринт, 2008. – 464 с.
15. Сасім, І.А. Беларуская мова: педагагічная практыка ў пачатковых класах / І.А. Сасім. – Мінск : Універсітэцкае, 2001. – 140 с.
16. Сыско, I.Г. Шляхi да роднай мовы: сучасныя падыходы да выкладання беларускай мовы ў пачатковых класах / І.Г. Сыско. – Мазыр: Содействие, 2007. – 72 с.
17. Сянкевіч, М.І. Лінгваметадычныя і літаратуразнаўчыя асновы асэнсавання і аналізу мастацкага твора малодшымі школьнікамі: манаграфія / Сянкевіч, М.І. Брэсц.дзярж.ун-т імя А.С.Пушкіна. – Брэст: БрГУ, 2005. – 131 с.
