УВОДЗІНЫ
ГЛАВА 1. ПСІХАЛАГІЧНАЯ ГЛЫБІНЯ І ТРАГІЗМ ЛЮБОЎНАЙ ЛІРЫКІ БАЙРАНА
1.1. Асноўныя этапы жыцця і творчасці Байрана (зборнік вершаў “Часы досуга”)
1.2. Грамадзянская паэзія Байрана
1.3. Байранічны герой, навізна стылю і “спэнсарава страфа”
1.4. Трагедыя праведнага эгаізма
1.5. Псіхалагізм і трагізм у любоўнай лірыцы Байрана, глыбіня і трагічнасць любоўных матываў
ГЛАВА 2. “ЖАНОЧАЯ ПАЭЗІЯ” У БЕЛАРУСКАЙ ЛІТАРАТУРЫ: СПАВЯДАЛЬНАСЦЬ ПАЭЗІІ І ПСІХАЛАГІЗМ У ДРУГОЙ ПАЛАВІНЕ 20 СТАГОДДЗЯ
2.1. Жыццё і творчасць Яўгеніі Янішчыц
2.2. Ніна Мацяш: біяграфія і творчасць
2.3. Станаўленне творчай індывідуальнасці Раісы Баравіковай, яе уклад у беларускую літаратуру (зборнік “Каханне”)
2.4. Адметнасці “жаночай паэзіі” ў беларускай літаратуры ў другой палове 20 стагоддзя
2.5. Спавядальныя матывы у творчасці Я. Янішчыц, Н. Мацяш, Р. Баравіковай. Лірыка скрозь слёзы
ЗАКЛЮЧЭННЕ
СПІС ВЫКАРАСТАННАЙ ЛІТАРАТУРЫ
УВОДЗІНЫ
У гісторыі чалавецтва ёсць імёны, якія не перастаюць хваляваць розумы і сэрцы ўсё новых і новых пакаленняў. Цікавасць да іх бывае такая глыбокая, што часам нават забываецца, як даўно яны жылі і тварылі. І як паэт, і як змагар за свабоду Байран быў для свайго часу, па выразе Пушкіна, “уладальнікам дум” [37, с. 317]. І да гэтага часу яго творчасць застаецца сучаснай. Дагэтуль вакол імя паэта бушуюць страсці і вядуцца спрэчкі.
Наватарскі дух паэзіі Байрана, яго мастацкі метад рамантыка новага тыпу быў падхоплены і развіты наступнымі пакаленнямі паэтаў і пісьменнікаў розных нацыянальных літаратур. У паэзіі Байрана раскрылася багацце яго душы, выкананай грамадзянскіх пачуццяў, усхваляванай глыбокім запалам, захапленнем перад прыгажосцю мастацтва і прыроды. Грамадскае значэнне творчасці Байрана, на думку В. Р. Бялінскага, у тым, што паэт імкнуўся “не столькі да выявы сучаснага чалавецтва, колькі да суду над яго мінулай і сапраўднай гісторыяй” [11, с. 313].
Не менш ціквай для навуковага даледвання з’яўляецца сучасная беларуская паэзія – шматаблічная, шматфарбная, разнастайная па жанрах. Цікавы і багаты свет паэзіі, у якім раскрываецца тое галоўнае, чым жыве народ, унутранае жыццё нашага сучасніка. Вызначальнай ў жаночай паэзіі з’яўляецца тэма кахання, свет інтымных пачуццяў і перажыванняў. Сведчаннем таму лірычная творчасць Я. Янішчыц, Н. Мацяш, Р. Баравікова.
Актуальнасць курсавой працы вызначаецца неабходнасцю сістэматызацыі шматлікіх выніках навуковых даследванняў жыцця і творчасці усіх узгаданных творцаў.
Мэта курсавой працы – выявіць асаблівасці творчасці англійскага паэта Дж. Г. Байрана, а таксама беларускіх паэтэс Я. Янішчыц, Н. Мацяш, Р. Баравіковай, з улікам асноўных біяграфічных звестак усіх аўтараў.
Дадзеная мэта будзе дасягнута паэтапным вырашэннем шэрага узаемна звязаных задач:
– вылучыць асноўныя этапы жыцця і творчасці Дж. Г. Байрана;
– выявіць асаблівасці грамадзянскай паэзіі Дж. Г. Байрана;
– асэнсаваць сутнасць феномена “байранічнага героя” з улікам навізны стылю аўтары і выкарыстання ім “спэнсэравай страфы”;
– даць характарыстуку твораў, якія раскрываюць чытачу байранаўскую трагедыю праведнага эгаізма;
– разгледзець псіхалагізм і трагізм у любоўнай лірыцы Дж. Г. Байрана;
– апісаць жыцце і творчасць Я. Янішчыц;
– правесці агляд жыцця і творчасці Н. Мацяш;
– распавесці аб станаўленні творчай індывідуальнасці Р. Баравіковай;
– выявіць адметнасці “жаночай паэзіі” ў беларускай літаратуры ў другой палове 20 стагоддзя;
– разгледзець спавядальныя матывы у творчасці Я. Янішчыц, Н. Мацяш, Р. Баравіковай.
ГЛАВА 1. ПСІХАЛАГІЧНАЯ ГЛЫБІНЯ І ТРАГІЗМ ЛЮБОЎНАЙ ЛІРЫКІ БАЙРАНА
1.1. Асноўныя этапы жыцця і творчасці Байрана (зборнік вершаў “Часы досуга”)
Джордж Гордан Байран нарадзіўся 22 студзеня 1788 года ў Лондане. Яго бацькі былі збяднелымі арыстакратамі. У малалецтве спачатку навучаўся ў прыватнай школе, затым быў пераведзены ў класічную гімназію. У 1798 годзе памёр дзядуля Джорджа. Юны Байран атрымаў у спадчыну тытул лорда і радавы маёнтак [46, с. 100]. Праз год хлопчык паступіў на навучанне ў школу доктара Глені, дзе ён вучыўся да 1801 года. Падчас навучання ён не адчуваў ніякай цікавасці да “мёртвых моў”, але затое з захапленнем прачытаў творы ўсіх вядомых прадстаўнікоў англійскай літаратуры [14].
Яго жыццё, як і творчы шлях, умоўна можна падзяліць на тры этапы. Першы – да з’яўлення паэмы “Пілігрымка Чайльд-Гаральда” (1788-1812) – характарызуецца цэлым шэрагам расчараванняў: галоўным з іх было ўсведамленне прыроджанай кульгавасці; іншыя прынеслі школа, першае каханне, уступ на літаратурную ніву, складанасці ў адносінах з навакольнымі. У гэты перыяд ствараюцца першыя вершы, выдаюцца тры зборнікі, сярод якіх – “Часы досуга” [35].
Вершаваная кніга дзевятнаццацігадовага Байрана выйшла ў свет летам 1807 года, першая пад сваім імем: папярэднія ёй былі ананімнымі, і выклікала гнеў уплывовага “Эдынбургскага агляду”. Напачатку 1808 гады на яго старонках была надрукаваная рэцэнзія, не падпісаная па часопісным звычаі таго часу, але, як прынята лічыць, прыналежная пяру аднаго з заснавальнікаў часопіса лорду Бруму. Рэзкі тон рэцэнзіі быў у немалой меры справакаваны прадмовай пачаткоўца паэта.
Звяртаючыся да чытача, аўтар прасіў аб ласцы да яго няспелых досведаў на той падставе, што для яго, уладальніка арыстакратычнага тытула, паэзія не ёсць справа жыцця, а толькі плён гадзін вольнага часу (адсюль і назва). Адбілася характэрнае для эпохі прадузятасць, што прафесія літаратара не для джэнтльмена; гэтай прадузятасці малады Байран аддаў даніну, мяркуючы, што выпусціць сябе, калі стане прафесіяналам, і таму некаторы час ён нават адмаўляўся ад літаратурных ганарараў [23, с. 14-15].
ГЛАВА 2. “ЖАНОЧАЯ ПАЭЗІЯ” У БЕЛАРУСКАЙ ЛІТАРАТУРЫ: СПАВЯДАЛЬНАСЦЬ ПАЭЗІІ І ПСІХАЛАГІЗМ У ДРУГОЙ ПАЛАВІНЕ 20 СТАГОДДЗЯ
2.1. Жыццё і творчасць Яўгеніі Янішчыц
Паэзія Яўгеніі Янішчыц – поліфанічная, гарманічная, узнёслая, але і зямная. Гэта – паэзія ведаў, паэзія адкрыцця, дзе простыя радкі і ясныя думкі, дзе гучыць музыка сэрца, высноўваецца жыццё. Пражыць з каханнем – гэта не проста, але гэта і так лёгка. Як у Я. Янішчыц, радкі якой аб каханні памятаюць і вучні і людзі сталых гадоў, хоць ніколі не завучвалі іх па-школьнаму:
Ты пакліч мяне. Пазаві.
Сто дарог за маімі плячыма.
Пачынаецца ўсё з любві.
А інакш і жыць немагчыма. (“Ты пакліч мяне. Пазаві”) [32].
Трэба зазначыць, што істотны ўплыў на духоўны свет Я. Янішчыц мае паэзія вялікага Купалы. Уплыў Янкі Купалы на станаўленне яе паэтычнай індывідуальнасці – працэс значны і заўважальны. І гэта невыпадкова. Я. Купала быў блізкі Я. Янішчыц як паэт з выпакутаванай канцэпцыяй жыцця і чалавека. Глыбіня думкі-пачуцця, падкрэсленая яркасць фарбаў і малюнкаў шмат у чым родняць яе лірыку з многімі творамі Я. Купалы. Пачынаючы з першых сваіх твораў, Я. Янішчыц была пад уздзеяннем яго творчасці, і галоўнае, што яе ўражвала, – гэта вялікая лірычная самааддача паэта, уменне паяднаць ўласна інтымнае і духоўна значнае для многіх людзей [36].
У паэме “Сказ пра Лысую гару”, дзе сярод іншых заган савецкага часу адзначалася нясцерпнае жаданне многіх чыноўнікаў “ліквідаваць дашчэнту мову, якой Купала гаварыў”, сказана:
Але назло іх крыку “знішчыць!”
З глыбінь народнага жыцця
Увысь ірвалася Янішчыц –
Палесся мілае дзіця.
ЗАКЛЮЧЭННЕ
1. Творчасць вялікага англійскага паэта Байрана ўвайшла ў гісторыю сусветнай літаратуры як выбітная мастацкая з’ява, звязаная з эпохай рамантызму. Яго жыццё, як і творчы шлях, умоўна можна падзяліць на тры этапы:
– да з’яўлення паэмы “Пілігрымка Чайльд-Гаральда” (1788-1812);
– этап “галавакружнай славы”, якая прыйшла пасля публікацыі “Пілігрымкі Чайльд-Гаральда”, і неўзабаве ганеннямі пасля разрыву з жонкай і грамадствам (1812-1816);
– перыяд велічы Байрана – паэта і чалавека (1816-1824).
Прастата і шчырасць, якія пацвярджаюць, што талент Байрана як вялікага рамантыка не ўкладваўся ў рамкі рамантызму, бо яго асоба ніяк не адпавядае ўражанню аднабаковасці, падказаным у рэчаіснасці не самім паэтам, а той аднабаковай інтэрпрэтацыяй яго творчасці, якая вядома пад імем “байранізму” і больш адносіцца не да аўтара, а да яго героя.
Байран пакінуў пасля сябе мноства вершаў, драматычных твораў, сатырычных і рамантычных паэм – у тым ліку і знакамітую “Пілігрымку Чайльд-Гаральда”. Ён шмат падарожнічаў і дзяліўся сваімі ўражаннямі з чытачамі з розных краін. Падчас падарожжаў ім было створана нямала лірычных вершаў аб сустрэчах і падзеях, якія запомніліся. Адначасова з'яўляліся і вершы, якія далі пачатак палітычнай лірыцы паэта, – “Песня грэчаскіх паўстанцаў”, “Развітанне з Мальтай”, да якіх прымыкала і сатыра “Праклён Мінервы”, напісаная таксама ў гады падарожжа.
Менавіта ў паэмах Байран і стварыў тую рамантычную асобу, якая пасля, пераважна ў XIX стагоддзі, стала звацца “байранічным” героем, якога характарызуюць выключнасць асабістага лёсу, незвычайныя страсці, нязломная воля, трагічнае каханне, фатальная нянавісць.
Любоўная лірыка Байрана робіць асаблівы ўпор на тым, што пачуцці, якія перажывае індывід (у прыватнасці, гаворка ідзе аб каханні і спадарожных ёй эмоцыях) прыраўноўваюцца да зместу самой асобы. Гэта значыць, як сцвярджалі рамантыкі, “мае пачуцці - гэта і ёсць я сам”.
Інтымны свет Байрана неаддзельны ад вялікіх ідэйных тэм. Так, любоўная лірыка Байрана і лірыка грамадзянская суадносяцца як мэта са сродкам, як падабаронны са сваім абаронцам. Грамадзянскае жыццё барацьбу паэт разумее як адстойванне ўласнай свабоды, свабоды чалавечай асобы з усім, што ёсць у ёй патаемнага. Уласную лірычную паэзію паэт у думках сваіх спалучаў з подзвігамі вызваленчай вайны.
1. Асноўныя вобразы і матывы ў лірыцы кахання Яўгеніі Янішчыц [Электронны рэсурс] // Сайт ДУА “Сярэдняя школа № 172 г. Мінска”. – Рэжым доступу: http://sch172.minsk.edu.by/ru/main.aspx?guid=14791.
2. Асэнсаванне лірычнай я-гераіняй катэгорыі «каханне» і заснаваных на ім ўзаемаадносін паміж поламі ў паэтычным зборніку “Каханне” [Электронны рэсурс] // Праект “Іnfopedia”. – Рэжым доступу: https://infopedia.su/2x186b.html.
3. Ахматова, А. А. «Адольф» Бенжамена Констана в творчестве Пушкина [Электронный ресурс] / А. А. Ахматова // Фундаментальная электронная библиотека «Русская литература и фольклор». – Режим доступа: http://feb-web.ru/feb/pushkin/serial/vr1/vr12091-.htm?cmd=p.
4. Бeльcкi, А. І. Кpaca i cмyтaк: Дaпaмoжнiк для нacтaўнiкaў / А. І. Бельскі. – Мiнcк : Мacтaцкaя лiтapaтypa, 2000. – 237 c.
5. Байрон (часть 2) [Электронный ресурс] // История английской литературы // Библиотека «Гумер».– Т. 2. – Вып. 1. – Режим доступа: https://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Literat/Ist_Ang_2_1/06_2.php.
6. Байрон, «Манфред» – анализ [Электронный ресурс] // Русская историческая библиотека. – Режим доступа: https://usnd.to/JbAY.
7. Байрон, Д. Г. Собрание сочинений: в 4 т. / Д. Г. Байрон. – М. : Правда, 1961. – 1600 с.
8. Байрон, Дж. Лирика / Дж. Байрон ; сост. Р. Самарин. – М. : Художественная литература, 1967. – 176 с.
9. Байрон: биография и основные этапы творчества [Электронный ресурс] // Файловый архив научных работ «Литература».– Режим доступа: https://litra.bobrodobro.ru/5527.
10. Беларуская літаратура ХІ–ХХ стст. Дапаможнік для школ, ліцэяў, гімназій, ВНУ / А. І. Бельскі, У. Г. Кароткі, П. І. Навуменка [і інш]. – Мінск : Аверсэв, 2001. – 415 с.
11. Белинский, В. Г. Собрание сочинений: в 9 т. / В. Г. Белинский. – М. : Художественная литература, 1976. – 6624 с.
12. Бельскі, А. І. Гісторыя беларускай літаратуры: [Электронны рэсурс]: у 2-х ч. / А. І. Бельскі // Электронная бібліятэка БДУ. – Частка 1: 40–80-я гг. ХХ стагоддзя. – Рэжым доступу: http://elib.bsu.by/handle/123456789/11113.
13. Бельскі, А. І. Гісторыя беларускай літаратуры: [Электронны рэсурс]: у 2-х ч. / А. І. Бельскі // Электронная бібліятэка БДУ. – Частка 2: сучасны перыяд (1986–2006). – Рэжым доступу: http://elib.bsu.by/handle/123456789/13187.
14. Биография Байрона [Электронный ресурс] // Образовательный портал «Образовака».– Режим доступа: https://obrazovaka.ru/alpha/b/bajron-dzhordzh-gordon-byron-jordge-gordon.
15. Бочкало, И. Б. Джордж Гордон Байрон. Избранное / И. Б. Бочкало. – М. : Знание, 1997. – 257 с.
16. Великий романтик. Байрон и мировая литература / Отв. ред. С. Тураев. – М. : Наука, 1991. – 237 с.
17. Гісторыя беларускай літаратуры ХХ – пачатку ХХІ стагоддзя / склад.: Л. У. Карпава, Г. М. Мятліцкая. – Мінск : БДУ, 2013. – 68 с.
18. Гніламёдаў, У. Сучасная беларуская паэзія: Творчая індывідуальнасць і літаратурныя працэсы / У. Гніламёдаў. – Мінск : Навука і тэхніка, 1983. – 304 с.
19. Дьяконова, Н. Я. Аналитическое чтение (поэзия XVIII–XX веков) / Н. Я. Дьконова. – Л. : Просвещение, 1967. – 268 с.
20. Дьяконова, Н. Я. Лирическая поэзия Байрона / Н. Я. Дьяконова. – М. : Наука, 1975. – 168 с.
21. Елистратова, А. Джордж Гордон Байрон [Электронный ресурс] / А. Елистратова // Интернет-библиотека им. В. Высоцкого.– Режим доступа: https://wysotsky.com/0009/023.htm.
22. Жаночыя вобразы ў паэмах Яўгеніі Янішчыц [Электронны рэсурс] // Сайт ДУА “Сярэдняя школа № 172 г. Мінска”. – Рэжым доступу: http://sch172.minsk.edu.by/ru/main.aspx?guid=14791.
23. Жирмунский, В. М. Пушкин и Байрон / В. М. Жирмунский. – СПб. : Наука, 2006. – 144 с.
24. Зверев, А. М. Тоски язвительная сила [Электронный ресурс] / А. М. Зверев // Жизнь и поэзия Байрона // Литература Западной Европы 19 века. – Режим доступа: http://19v-euro-lit.niv.ru/19v-euro-lit/zverev-zvezdy-paduchej-plamen/toski-yazvitelnaya-sila.htm.
25. История зарубежной литературы XIX века: учеб. для вузов/ А. С. Дмитриев, Н. А. Соловьева, Е. А. Петрова [и др.] ; под ред. Н. А. Соловьевой. – 2-е изд., испр. и доп. – М. : Академия, 2006. – 874 с.
26. Клименко, Е. П. Байрон. Языки стиль / Е. П. Клименко. – М. : Изд-во литературына иностранных языках, 1960. – 112 с.
27. Колесников, В. И. Байрон / В. И. Колесников // История зарубежной литературы XIX века / Под ред. Н. А. Соловьевой. – М. : Высшая школа, 1991. – С. 143–177.
28. Кузьмин, Б. А. Жанр лиро-эпической поэмы Байрона / Б. А. Кузьмин // О Голдсмите, о Байроне, о Блоке. – М. : Художественная литература, 1977. – С. 66–67.
29. Лявонава, Е. А. Беларуская літаратура ХХ ст. у еўрапейскім літаратурным кантэксце [Электронны рэсурс]: вучэбны дапаможнік для студэнтаў філалагічнага факультэта / Е. А. Лявонава // Электронная бібліятэка БДУ. – Рэжым доступу: http://elib.bsu.by/handle/123456789/13553.
30. Марціновіч, А. Шляхам праўды: Выбраныя старонкі беларускай літаратуры ў святле сённяшніга дня: Літаратурна-крытычныя артыкулы: Дапаможнік для настаўніка / А. Марціновіч. – Мінск :Вышэйшая школа, 1994. – 254 с.
31. Михальская, Н. П. История зарубежной литературы XIX века Курс лекций / Н. П. Михальская. – 3-е изд, стереотип. – М. : Высшая школа, 2002. – 366 с.
32. Навумовіч, У. А. Паэзія [Электронны рэсурс] / У. А. Навумовіч // Беларуская лiтаратура // Праект “ВікіЧытанне”. – Рэжым доступу: https://lit.wikireading.ru/51429.
33. Наполеоновский цикл // Лермонтовская энциклопедия / гл. ред. В. А. Мануйлов ; редкол.: И. Л. Андроников [и др.]. – М. : Советская энциклопедия, 1981. – 746 с.
34. Ніна Мацяш [Электронны рэсурс] // Партал “Бярозаўскі край. Ведаць і ганарыцца”. – Рэжым доступу: https://usnd.to/JbzQ.
35. Основные этапы творчества Дж. Г. Байрона [Электронный ресурс] // Коллекция «Otherreferats».– Режим доступа: https://otherreferats.allbest.ru/literature/00001898_0.html.
36. Пачуцце кахання ў жаночай лірыцы і яго значэнне ў духоўным свеце Яўгеніі Янішчыц [Электронны рэсурс] // Сайт ДУА “Сярэдняя школа № 172 г. Мінска”. – Рэжым доступу: http://sch172.minsk.edu.by/ru/main.aspx?guid=14791.
37. Пушкин, А. С. Байрон / А. С. Пушкин // Собрание сочинений: в 9 т. – Т. 7. – М. : Изд-во АН СССР, 1958. – С. 316–322.
38. Романтическая лирика Байрона [Электронный ресурс] // Сочинение и анализ произведений. – Режим доступа: https://www.lang-lit.ru/2015/09/lirika-bayron.html.
39. Романтическая лирика Байрона [Электронный ресурс] // Файловый архив студентов. – Режим доступа: https://studfile.net/preview/9554113/page:26/.
40. Романтический конфликт в лирике Джорджа Ноэла Гордона Байрона [Электронный ресурс] // Студенческая интернет-библиотека.– Режим доступа: https://www.yaneuch.ru/cat_09/romanticheskij-konflikt-v-lirike-dzhordzha/32033.1227054.page1.html.
41. Скотт, В. Собрание сочинений: в 20 т. / В. Скотт. – Т. 20. – М. : Художественная литература, 1967. – 454 с.
42. Спенсерова строфа [Электронный ресурс] // Словарь литературоведческих терминов / Ред.-сост.: Л. И. Тимофеев, С. В. Тураев // Библиотека классики художественной литературы «Litena.ru».– Режим доступа: http://litena.ru/literaturovedenie/item/f00/s00/e0000523/index.shtml.
43. Творчасць Ніны Мацяш [Электронны рэсурс] // Беларуская літаратура, кароткі змест, біяграфіі, слоўнікі. – Рэжым доступу: https://usnd.to/JbzS.
44. Творчасць Ніны Мацяш [Электронны рэсурс] // Праект “Кароткі змест твораў”. – Рэжым доступу: https://voprosy.by/tvorchasts-niny-matsyash/.
45. Творчасць Раісы Баравіковай [Электронны рэсурс] // Беларуская літаратура, кароткі змест, біяграфіі, слоўнікі. – Рэжым доступу: https://usnd.to/JbAa.
46. Урнов, Д. Байрон / Д. Урнов // История всемирной литературы: в 9 т. – Т. 6. – М. : Наука, 1989. – С. 100–106.
47. Усманова Р. Джордж Гордон Байрон / Р. Усманова // Байрон. Избранное. – М. : Правда, 1985. – С. 389–401.
48. Шайтанов, И. О. Вступительная статья / И. О. Шайтанов // Байрон. Лирика. – М. : Книга, 1988. – С. 5–72.
49. Nabokov, V. Eugene Onegin: Commentary on preliminaries and chapters one to five / V. Nabokov. – P. 2. – Bollingen : Bollingen Foundation, 1964. – 481 p.
50. Thorslev, P. L. Byronic Hero: Types and Prototypes / P. L. Thorslev. – Minneapolis : University of Minnesota Press, 1999. – 314 р.
