Грамадзянская лірыка У. Жылкі: асаблівасці праблематыки, вобразнай систэмы, ідэйнага зместу Курсовая работа (проект)

Першая сусветная вайна ў 1914 годзе выселіла бацькоў і трох малодшых братоў Уладзіміра Жылкі (27.05.1900 – 01.03.1933) з Нясвіжчыны (в. Макашы), са Случчыны (в. Клецішча) у Мінск. Чатырнаццацігадовага Ўладзіка ў гэты час выправілі вучыцца, з парады шваграў, у Багародзіцкае агранамічнае вучылішча ажно ў Тульскую губерню, дзе падлетак захапіўся народніцтвам, рускай літаратурай і ўмацаваўся ў адданасці Радзіме-Беларусі. Вярнуўся ў Мінск Жылка восенню 1917 г. – у кватэру, што месцілася ў сутарэннях старога будынка духоўнай семінарыі ў цэнтры Мінска. Жылка апынуўся сапраўды ў самым цэнтры надзвычай драматычных, эпахальных падзей станаўлення беларускай дзяржаўнасці. Ён быў на знакамітым Усебеларускім кангрэсе 1917 года; у 1918-м ён, па поглядах эсэр-народнік, працаваў па сваёй спецыяльнасці, аграномам, разам з Міхасём Чаротам, апалагетам “босых на вогнішчы”, у нацыяналізаваным маёнтку Весялоўка пад Мінскам; у 1919-м у Беларускай хатцы, дзе часта бываў (як, дарэчы, і ў Беларускім доме) і ўсіх тамтэйшых завадатараў, інтэлігентаў, беларускіх лідэраў ведаў, асабіста пазнаёміўся з Янкам Купалам. 

Уладзімір Жылка быў сведкам нямецкай, польскай акупацыі Беларусі і паплечнікам тых беларусаў, хто гэтым акупацыям супрацьстаяў. У 1920-м ён пачаў друкаваць свае вершы, такія як Беларусь, Покліч. У гэты час ужо хворага юнака, які не раз мусіў з’язджаць з Мінска на вёску, да радні, сухоты апанавалі “амаль зусім безнадзейна”. Як згадваў брат Уладзіміра – Барыс, з лютага 1920 года паэт злёг і цяжка хварэў тры месяцы; “у маі ён вучыўся хадзіць” [1, с. 40].

"Камертон заходнебеларускай паэзіі" "у плане сацыяльна-гістарычным і надзённым" Уладзімір Жылка выехаў у Чэхаславакію на вучобу, аднак душою быў знітаваным з радзімай, з яе культурным жыццём. Яго лірычная творчасць бруілася ў агульнабеларускім рэчышчы і цалкам упісвалася ў кантэкст лірыкі маладых паэтаў Беларусі.

Таму перажыванні і У.Жылкі аб падзеле сваёй краіны, як і іншыя сацыяльна-паэтычныя рэфлексіі і пачуцці, мелі відавочную пераклічку з творамі, якія ставяцца гісторыяй побач, паралельна. Так, верш "Каваль" (год невядомы, але можна меркаваць, што якраз першай паловы 1920-х гг.) мае ноткі, перанятыя ў Якуба Коласа і Янкі Купалы, што адчуваецца не толькі ў творчай манеры, але і перш за ўсё ў лексіцы (што відаць нават па назве):

Падзялілі чужаніцы,

У няволі старана...

Як бачым, паэт ледзь не паўтарае словы Якуба Коласа ("Нас падзялілі — хто? Чужаніцы..."). Жылкаў вобраз, праўда, не з тых Коласавых "кавалёў другіх", якія куюць "ланцуг той самы" — наадварот ён куе меч на змаганне, каб прагнаць "крыўдзіцеля, ворага". А гэта значыць, што гэта якраз той, хто "долі сваёй каваль", убачыць якога заклікаў Якуб Колас беларускі люд у самім сабе. У гэтым назіраецца і свайго роду дыялагічнасць паэтаў на балючую для абодвух тэму. Як зазначыў Уладзімір Калеснік: "Уладзімір Жылка не паўтараў класікаў, а імкнуўся прадаўжаць іх, скарыстоўваючы вопыт заходнееўрапейскай і славянскай літаратур". Што датычыцца грамадскіх падзей, то, на думку У.Калесніка, паэзія У.Жылкі з імі карэлюецца "апасродкавана, праз сістэму вобразаў-сімвалаў і ўмоўных асацыяцый”, характарызуецца "рамантычнай універсалізацыяй настрояў, роздумаў, ацэнак, глабальнай узвіхранасцю пачуццяў” [9, с. 72]. 

Вытокі змагарных матываў грамадзянскай лірыкі У. Жылкі найбольш выразна прасочваюцца ў яго вершах 1921-га года. “Мы любім даўнія паданні...” (1921). Адным з вытокаў патрыятычных змагарных настрояў лірычнага героя У. Жылкі, як сцвярджаецца ў дадзеным вершы, з’яўляюцца “даўнія паданні”. Гэтыя крыніцы - своеасаблівы выток нацыянальнай памяці лірычнага героя і яго патрыятычных памкненняў, цэнтральным вобразам якіх з’яўляецца вобраз незалежнай Беларусі.

У вершы “Сёмуха” (1921) зноў можна вылучыць адзін з вытокаў не толькі змагарных матываў лірыкі У. Жылкі, а таксама яго і “абуджанага народа” веры ў “вялікі лёс і шлях Радзімае зямлі”. Такім вытокам з’яўляюцца народныя “быліцы”, усведамленне сэнсу якіх таксама можа натхніць на шлях да “жаданага часу” здзяйснення грамадскіх мар, спадзяванняў, памкненняў.

Найперш прыгадаем, што арыгінальнасць Жылкавай паэзіі звязана з нацыянальна-патрыятычным пафасам, прычым часта вельмі энергічным; ён у спалучэнні з асабістымі і нават інтымнымі інтанацыямі дазваляе Жылку ствараць непаўторныя лірычныя сюжэты. Ваяцкі тэмперамент спраўджваецца ў слове поруч з вытанчанай рэфлексіўнасцю хворага на сухоты паэта.

У вершы «Беларусь» (1920), адным з самых ранніх твораў У. Жылкі, паўстае рамантычна-абагульнены, таямніча-прывабны вобраз радзімы. Строфы верша адносна самастойныя, у кожнай з іх гучыць свая тэма.

На пачатку 20-х гадоў У. Жылка стварыў шэраг твораў, у якіх дамінуе ідэя служэння Радзіме, «Аручы прадзедаў вузкі загон», знайшоў зброю лірычны герой верша «Меч» (1924).

Сярод апошніх твораў, напісаных У. Жылкам у высылцы, невялікая лірычна-спавядальная паэма «Тастамент». Гэта запавет паэта сучаснікам і нашчадкам, тым, хто прыйдзе, каб аб'ектыўна разабрацца ў падзеях нядаўняй гісторыі.